|
Prof. Dr. Sinsi
|
Bulaşıcı Hastalıklar Hakkında Bilgi
Aktif yapay bağışıklamâda, antikorlann oluşabilmesi için genellikle üç haftadan az olmayan bir süre geçmesi gerekir; bu ne* denle aşılama, hastalık etkeniyle karşılaşma*dan belli bir süre önce yapılmalıdır Aşılan*mamış kişilerde bir bulaşıcı hastalık başlan* gıcından kuşkulanıldığında yapılabilecek iki şey vardır: Ya hastalık henüz kuluçka dönemindeyken bağışık yanıt için geç kalın*madığı düşüncesiyle hemen aşı yapılır ya da önce bağışık serum verilip daha sonra uygun bir zamanda aşıya başlanır Aşılama* nın en sık uygulandığı dönem yaşamın ilk iki yılıdır Hastalıkların görülme sıklığı, uygulanan aşılama yöntemi, kullanılan aşı tipi, iklim koşulları, ailelerin bakım alışkan* lıkları, hizmet olanaktan gibi çeşitli etken* ler göz önüne alınarak her ülkede bir aşı takvimi düzenlenir ve ilk yaşlardaki aşılar buna göre uygulanır Bu nedenle ülkelerin aşı uygulamaları arasında çeşitli farklar bulunabilir
Genellikle karma aşı halinde yapılan difte* ri, boğmaca ve tetanos aşılan, çocuk felci aşısı, gene çoğu zaman karma aşı olarak uygulanan kızamık, kızamıkçık ve kabaku* lak aşılan dünyada en sık uygulanan aşılar* dır Veremin çok azaldığı bazı ülkelerde, tanı yöntemi olarak kullanılabilmesi için yaygın uygulamasından vazgeçilmişse de, BCG aşısı dünyanın çok geniş bir kesiminde en önemli aşılardan biri olma özelliğini korumaktadır Bunlann yanı sıra, pnömo- kok ve meningokok türü bakterilerin en sık görülen tiplerine karşı geliştirilen aşılar, hepatit B ve grip aşılan da aynı yaygınlıkta olmamakla birlikte kullanılmaktadır Öte yandan suçiçeğirie, sitomegalovirüse ve özellikle altı yaşından küçük çocuklarda ölüme yol açabilen Haemophilus influen- zae'ye karşı aşı geliştirme çalışmalan henüz araştırma düzeyindedir
Sınıflandırma Bulaşıcı hastalıklar, tuttuk* ları organlara göre şöyle sınıflandınlabilir: Üst solunum yolu enfeksiyonlan (soğuk algınlığı, grip, sinüzit, farenjit, bademcik iltihabı, orta kulak iltihabı), alt solunum yolu enfeksiyonları (bronşit, bronşiyolit, zatürree), kalp-damar sistemi enfeksiyonla- n (endokardit, perikardit, miyokardit, ateş* li romatizma), merkez sinir sistemi enfeksi* yonlan (menenjit, ensefalit), idrar ve üre* me yolu enfeksiyonları (üretrit, sistit, piye-lonefrit, prostat iltihabı, loğusa humması, frengi, belsoğukluğu), sindirim sistemi en* feksiyonlan (kolera, dizanteri, tifo, parati- fo, virüs kökenli gastroenteritler, karaciğer iltihabı, safra kesesi iltihabı, pankreas ilti*habı),, kemik ve eklem enfeksiyonları (osteomiyelit, artrit)^ deri enfeksiyonları (dermatofitoz, pamukçuk ve dölyolu iltiha*bına yol açan Candida enfeksiyonları, siğil, impetigo, selülit), şöz enfeksiyonları (tra* hom, arpacık, konjonktivit, gözkapağı ve gözyaşı kesesi iltihaplan)
Bulaşıcı hastalıklar, özgül etkenlerine göre de şöyle sınıflandınlabilir:
Bakteri enfeksiyonlan: Şarbon, tularemi, Malta humması, botülizm, tetanos, cüzam, verem, difteri, dönüşlü humma, basilli di*zanteri, boğmaca, zatürree, kan zehirlenme*si, menenjit, şark çıbanı, impetigo, yılancık, veba, kızıl, fare ısınğı humması, leptos-piroz
Virüs enfeksiyonlan: Grip, soğuk algınlığı, bulaşıcı mononükleoz, çiçek, suçiçeği, kıza* mık, kızamıkçık, kabakulak, beşinci hasta* lık (bulaşıcı eritem), sarı humma, çocuk felci, kuduz, uçuk, zona, deng, tatarcık humması, AİDS
Riketsiya enfeksiyonlan: Tifüs, Kayalık Dağlar humması, Q humması
Mantar enfeksiyonlan: Koksidiyodami- koz, histoplazmoz, asperjilloz, pamukçuk, dölyolu iltihabı, blastomikoz
Asalak enfeksiyonları: Trişinoz, kelebek hastalığı, kalaazar, şistozomiyaz, filaryoz, uyuz, sıtma, uyku hastalığı, amipli dizante* ri, Giardia ve askarit enfeksiyonlan
Bulaşma yolları Bütün bulaşıcı hastalık* lar, hastalık etkeninin cansız çevreden ya da canlı konaktan sağlıklı bir insana geçmesiy*le ortaya çıkar Salmonella cinsinden bakte*rilerin yol açtığı gıda zehirlenmesinden tifo ve koleraya kadar tüm bulaşıcı bağırsak hastalıktan, daha çok hastalık etkenini taşı*yan yiyecek ve içeceklerle bulaşırken, bir bölümü hastalıklı insanın soluğu ya da öksürüğüyle çevreye yaydığı mikroplardan kaynaklanır (doğrudan bulaşma); bazı bula*şıcı hastalıklar ise evcil hayvanların ya da böceklerin taşıyıcılığı olmadıkça insanlara bulaşamaz (dolaylı bulaşma)
Her hastalık etkeninin bulaşma yolları ve koşullan farklı olduğundan, bulaşıcı bir hastalıkla savaşabilmek için bu yollann ve bulaşma özelliklerinin bilinmesi büyük önem taşır
Bulaşıcı hastalıklar, başlıca bulaşma yolla- nna göre şöyle sınıflandırılabilir:
Havayla (damlacık enfeksiyonuyla) bula*şanlar: Kızamık, grip, suçiçeği, kabakulak, menenjit, akciğer veremi, boğmaca ve bü* tün üst solunum yolu enfeksiyonlan
Su ve besinlerle bulaşanlar: Kolera, tifo, paratifo, dizanteri, yaz ishali, çocuk felci, Malta humması, bulaşıcı hepatit
Taşıyıcı hayvanlarla bulaşanlar: Sıtma, veba, tifüs, tatarcık humması, uyku hastalı* ğı, deng, san humma, Q humması
Cinsel ilişkiyle bulaşanlar: Frengi, belso-ğukluğu, Chlamydia enfeksiyonları, yumu* şak şankr
Hayvanlardan bulaşanlar: Kuduz, tulare- mi, şarbon, leptospiroz, hidatik kist, psit- takoz
Bazı bulaşıcı hastalık etkenleri bu yollar* dan yâlnızca biriyle yayılabildiği gibi birden çok yolla da bulaşabilir Örneğin şarbon etkeninin solunum, deri ya da sindirim yoluyla bulaşması sonucunda değişik şarbon biçimleri gelişebilir
Bulaşıcı hastalıkların yayılmasını kolaylaş* tıran çevre koşullarının başında kalabalık ve sıkışık yaşama, sağlık ve temizlik koşulları* na dikkat edilmemesi, vücudun direncini kıran çevre ve iklim değişiklikleri, beslenme alışkanlıkları gelir Cansız çevreden ya da bir konaktan sağlıklı bir insana bulaşarak bu yeni konağın vücudunda çoğalıp üreyen mikropların yeni soyları başka insanlara bulaşır, böylece bulaşıcı hastalığın yayılma şansı giderek artar, hatta büyük bir salgına dönüşebilir Bulaşıcı hastalıklarla savaşabil* mek için, bulaşma zinciri denen bu süreci bir noktasından kırmak gerekir Bunun ilk yolu hastaları tedavi etmek, bulaştırma evresindeyken sağlıklı kişilerden uzak tut*mak ve aşılama kampanyalarıyla sağlıklı kişileri korumaktır; birçok ülkede, kamu sağlığı açısından bulaşıcı hastalıkların hükü* mete bildirilmesi zorunlu tutulmuştur Tür*kiye'de tifo, pratifo, tifüs ve bütün riketsiya hastalıkları, kızıl, kızamık, difteri, çiçek, ensefalit, kolera, veba, san humma, amipli ve basilli dizanteri, salgın menenjit, çocuk felci, trahom, Malta humması, cüzam, tetanos, toplu gıda zehirlenmeleri, leptospiroz, psitta- koz, boğmaca, dönüşlü humma, loğusa hum*ması, sıtma, tularemi, şarbon, kuduz, sakağı (ruam), bulaşıcı hepatit, frengi, uyku hastalı* ğı ve AiDS'in bildirimi zorunludur
1976'da lejyoner hastalığının ,
etkeni olarak tanımlanan Legionella pneumophila gibi yeni etkenlerin bulunmasına ve bazı hasta* lıkların, özellikle cinsel ilişki yoluyla bula- şanlann yayılmasını önleme konusunda ba*san sağlanamamasına karşın, bulaşıcı hasta* lıkların çoğu ciddi bir tehlike olmaktan çıkmıştır 1970'lerin sonunda çiçek hastalığı hemen hemen tümüyle ortadan kalkmış, kızamık, kızıl, difteri ve çocuk felci gibi hastalıklar çağdaş tıbbi tekniklerin kullanıl*dığı bölgelerde çok seyrekleşmiştir Buna karşılık, nüfusun kalabalık, çevre koşulları
mn kötü, beslenmenin yetersiz,
olduğu böl* gelerde bulaşıcı hastalıkların yayılma ve ölümle sonuçlanma oranı kitlesel boyutları* nı sürdürmektedir Hindistan'da her yıl veremden 500 bin kişi, mikroorganizmala*rın yol açtığı ishal ve bağırsak iltihabından 1,5 milyon kişi ölmektedir Tifo, kolera, filaryoz, şistozomiyaz gibi ağır bulaşıcı has*talıklar da insan sağlığı için hâlâ büyük bir tehlikedir
|