Hafıza Sorunları

Jennifer Hollowell tarafından Internet’te yayınlanan Children and Memory adlı bir makalede altı aylık çocuklarda 24 saatlik hafıza, 16 aylık çocuklarda 4 ay hafıza kapasitesi bulunduğundan bahsedilmektedir Bu yaş gurubundaki çocukların hafıza gelişimi için verilen öneriler şu şekilde yer almaktadır

Hafıza gelişimi için düzenli olarak tekrar ve pratik yapılmalı
2 Az az öğretilmeli; başka bir deyişle öğretilecek bilgiler zaman yaılmalı; öğretilmek istenen davranışların hepsi birden verilmeye çalışılmamalı
3 Bu yaş gurubundaki çocukların hatırlama kavramında “bağlam” önem taşımaktadır Örneğin farlı yerlerde gördüğü aynı kişiyi giysi değişikliği yüzünden tanımayabilirler
4 Özellikle ilk 18 ay bebeklerin düzenli ve uygun beslenmesi daha sonra hafıza üzerinde etki yapmaktadır
2 HAFIZA SORUNLARI
Hatırlama ve unutmaya yönelik elde edilen bulgular bu konunun tarihsel süreci içersinde çeşitlilik göstermektedir En son bulgulardan olan Daniel Schacter’in 2001 Mayıs ayında “Psycology Today” adlı dergide bulunan ve Internet üzerinden yayınlanan makalesinde yer alan, bu konuda yazdığı kitabın özet niteliğinde olan bu çalışmanın sonuçlarına baktığımızda “Seven Sins Of Memory” başlığı altında yer alan bu makalede hafıza ile ilgili öne sürülen yedi sorun şöyle özetlenebilir(Metin Ingilizce olduğundan dolayı kavramlar Ingilizce’den Türkçe’ye çevrilmiştir):
1Dalgınlık(Absentmindedness): Dikkat ve hafıza arasında yaşanan bir sorundur Hatırlamamız gereken şey üzerinde yoğunlaşılmamasından kaynaklanır Örnek olarak anahtarları yanlış yere koyma, randevu unutma verilebilir
2Geçicilik(Transience): Zamanla hafızanın zayıflaması ya da kaybolması olarak tanımlanabilir Zaten hafıza problemlerinin temel özelliği de budur
3Engelleme(Blocking): Hatırlanmaya çalışılan bilginin engellenmesidir Yüz ile ad eşleştirmemesi yapamamak , bir bilgiyi günler sonra hatırlamak bu hafıza sorununa örnek olarak verilebilir
4Yanlış adlandırma(Misattribution): Hafızayı yanlış kaynağa yönlendirme, gerçekle hayal kurulan şeyi karıştırma, arkadaşının söylediğini zannetiği şeyi aslında gazetede okumuş olma gibi
5Telkin(Suggestibility): Soru yorum ya da tekliflere telkinle bir kişinin geçmişi hatırlamaya çalışırken kafasına birşeyler sokmak 6Yönlendirme(Bias): Şu anki bilgi ve inançların, geçmişin hatırlanması üzerindeki etkisi Bu durumda geçmiş gözden geçirilir ve yeniden yazılır 7Israrcılık(Persistence): Unutmayı istediğimiz şeyin unutulamaması, akla gelinmesi istenmediği halde akıla gelmesi Örneğin işte yapılan bir gaf, önemli bir sınavda alınan bir sonuç bu guruba girmektedir Sinirdilbilimdeki gelişmeler beynin nasıl öğrendiğini ve hatırladığını görmeye imkan sağlamaktadırBu da yedi sorunu açıklamakta yardımcı olmaktadırAyrıca bu çalışmalar hafızada bir başarısızlık /hata meydana geldiğinde kafamızın içinde neler olduğunu görmemizi sağlamaktadır
3 HATIRLAMA ve UNUTMA
31Neden Unuturuz?
EK’te verilen ders kitabı hakkında yukarıda yapılan açıklamada da belirtildiği gibi hatırlama ve unutmaya yönelik özel durumlar yer almakta ve hafıza konsu içersinde ayrı olarak değerlendirilmeleri gerekmektedir Bu doğrultuda Doç Dr Hasan Bacanlı’nın kitabında yer verdiği üzere unutmanın nedenlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
1Kullanılmayan bilgiler unutulur
2Örgütlenmemiş bilgilerin iyi yerleşmemesi(Piaget’e göre dengelenmenin sağlanamaması)
3Işimize gelmeyen olayları unuturuz; baskı uygularız( Schacter’in “Seven Sins” iddiasını göz önüne aldığımızda bu maddenin ordaki Israrcılık(Persistence) başlığına denk geldiğini görürüz)
4Yeni yaşantılar edindikçe eskileri unuturuz(Bu da Yönlendirme(Bias) ilkesine denk düştüğünü görürüz) Unutmayı Önlemek Için Neler Yapılabilir? Hasan Bacanlı yukarıda değindiği unutma nedenlerine aynı zamanda çözüm teşkil edecek şekilde unutmayı önlemek için neler yapılabilir buna değinmiştir Bunlara göz atacak olursak:
1Öğrendiklerinizi kullanın
2Dengelenme ve örgütlenmede herhangi bir sorun varsa anlamlı hale getirin Ve edindiğiniz bilgiyi ayırt edici konuma getirin
3Baskıyı hoş ve tehdit etmeyen bir biçime getirmeye çalışın
4Ket’ e karşı kontrol süreçlerine başvurun Ket vurma ihtimali olan öğrenmeleri birbirinden uzaklaştırarak öğrenin

32Unutturma ve Unuturma Yöntemleri:
Hatırlama kadar bazen - yedi sorunun da içinde yer aldığı gibi- unutmak da gerekmektedir DoçDr Hasan Bacanlı unutmaya yönelik olarak insanların başvurduğu kavramları şöyle açıklamaktadır: Unutma: Unutulması istenen davranışı harekete geçiren uyarıcı organizmadab uzak tutma Sönme: Tekrar yapılmaması karşısında gözlenen davranışın sönmesi, ortaya çıkmaması Bastırma: Bir davranışın ortaya çıkaması istendiğinde ödül yerine ceza yöntemine başvurulabilir Davranış Değiştirme Yöntemleri: Doç Dr Hasan Bacanlı(2001:226-7)’ya göre unutma davranışın değiştirilmesiyle ilgilidir ve bunu gerçekleştirebilmek için aşağıdaki yöntemlere başvurmanın unutma ve öğrenmeye yönelik olumlu sonuçlar getireceğinden bahsetmektedir Yorma: Biyolojik olarak yorulma hali ortaya çıktığında istenmeyen davranışı sergilemeye bireyin halinin kalmaması Çatışan uyarıcı verme: Sakız çiğneyerek sigarayı unutma bu duruma örnek olarak verilebilir Yavaş yavaş alıştırma: Durumu, tepki göstermeye değer bulmama Bunun nedeni daha önemli bir uyarıcı ile karşılaşılmasıdır
4 HAFIZAYI GELIŞTIRME YÖNTEMLERI
41 Altı Aşamalı Hafıza(Bellek) Geliştirme Yöntemi: Doğan Cüceloğlu(1997:191-2) hafızayı geliştirmek için altı aşamalı hafıza geliştirme yöntemi ortaya atmıştır Buna göre:
Aşama 1: Gözden geçirin: Öğrenmek istenilen malzemenin gözden geçirilmesini ve nasıl düzenlendiğinin incelenmesini içermektedirKonu ana hatlarıyla düzenlenip kendi kelimelerinizle ayzılabilir Daha sonraki aşamalarda da okunulan bilginin özetin neresinde yer aldığı akılda tutulursa öğrenmek istenilen bilginin bu şekilde örgütlenmesinin yararı ortaya çıkar Örgütlenerek organize edilerek çalısılan bir bilginin belleğe ne kadar yardımcı olduğu bu şekilde görülebilir denmiştir
Aşama 2: Soru hazırlayın: Örgütlenen her bölümle ilgili soru hazırlanmasını içermektedir
Aşama 3: Okuyun: Hazırlanan sorulara cevap aracasına okuma yapılmasını içermektedir
Aşama 4: Ilişkiler kurun: Sorulara cevap verdikçe bölümler arsındaki bağlantıların neler olduğunun anlaşılmaya çalışılmasını içermektedir
Aşama 5: Tekrar edin: Her bölüm bitirilince birkaç kere tekraredilmesini ve o bölümde hatırlanmasında zorlanılan kavramların farkına varılıp özellikle o kavramların gözden geçirilmesini içermektedir
Aşama 6: Yeniden gözden geçirin: Konunun ve bu aşamaların tam olarak yapılıp yapılmadıığının gözden geçirilmesidirBu aşamada konunun temel bölümlerinin ve bu bölümlerdeki temel kavramların hatırlanılması gerekmektedir
Doğan Cüceloğlu bu aşamaların örgütleme, ayrıntılama ve ara-bul-geriye getir içinde yer alan alıştırma yapma ilkeleriyle gerçekleştirildiğini söylemekte, Bu aşamaların okullarda ve diğer eğitim kurumlarında uygulanırsa başarıya ulaşılabileceğini belirtmektedir

42Eğitimde Hafıza ve Hatırda Tutmanın Ölçülmesi: Hatırlama: Öğrenciye soru sorarak cevap beklendiğinde öğrenciden hatırlaması beklenmektedir Tanıma: Verilen seçenekler arasından istenileni seçip ayırma(Çoktan seçmeli soruların yanıtlanması) işlemini yapan öğrenci tanıma işlevini gerçekleştirmektedir