Korkular Ve Sıkıntılar

ÖZGÜL (SPESIFIK) FOBI
Özgül bir nesne ya da durumun varligi, ya da bununla karsilasacak olma beklentisiyle baslayan asiri, anlamsiz bir korkudur Fobik uyaranla karsilasilinca birden baslayan anksiyete tepkisi ortaya çikar Panik atak halini alabilir Kisi korkunun asiri ya da anlamsiz oldugunu bilir Yine de bu durumlarla karsilasmamak için kaçinma davranisina girer Fobik uyaranla karsilasma ile ilgili kaçinma, korku ya da anksiyöz beklenti, kisinin olagan günlük islerini, mesleki islevselligini ya da toplumsal yasamini belirgin ölçüde bozar
Çocuklarda anksiyete, aglama, huysuzluk gösterme, donakalma, sikica sarilma olarak disavurulabilir
6 aylik yayginlik %5-10 dolayindadir Kadinlarda 2 kat fazladir
Fobilerin olus nedenleri içinde temel psikodinamik görüs biliçdisi benlikçe kabul edilmeyen dürtülerin yer degistirerek (replacement) dis nesnelere aktarilmasidir
Tipleri:
Hayvan tipi: Genelde çocukluk çaglarinda baslar
Dogal çevre tipi: Firtina, yüksek yerler gibi ortamlardir Siklikta çocuklukta baslar
Kan-enjeksiyon-yara tipi: Genellikle aileseldir Çogu zaman vazovagal tepki görülür
Durumsal tip: Tünel, asansör, uçaga binme, araba kullanma, kapali yerler gibi durumlarla karsilasilinca ortaya çikar Çocukluk çaginda ve yirmili yaslarda ------ Diger tip: Bosluk fobisi, çocuklukta masal kahramanlarindan ya da yüksek seslerden korkma gibi
Ayirici tanida agorafobili panik bozukluktan ayrimi yapilmalidir Durumsal tip fobide korkunun odagi o ortamlarda ne olacagina iliskindir (düsecegi, yaralanacagi gibi) Agorafobili panik bozuklukta ise korkunun odagi yardim alamayacagi, kaçamayacagi ile ilgilidir
Sagaltiminda TCA’lar, SSRI’lar, betablokörler yararlidir Ayrica davranisçi yakalsimlardan (üstüne gitme) yarar görürler

SOSYAL FOBI
Sosyal ortamlarda (özellikle tanimadigi kisiler, baskalarinin yaninda, kalabalikta ) bir eylem gerçeklestirecegi ( konusma, yemek yeme, telefon etme gibi) zamanlarda olumsuz degerlendirileceginden, asagilanacagindan, küçük duruma düseceginden asiri kaygi duyma ve korkma ile belirlidir Korkulan sosyal ortamda kaldiginda her zaman anksiyete belirtileri çikar, panik ataga varabilir Kisi bunun asiri ya da anlamsiz oldugunu bilir Ancak böyle durumlardan kaçinir, bu da toplumsal ve mesleki islevselligini bozar
Baslama yasi ergenlik dönemidir 6 aylik yayginligi %2-3 dolayindadir Kadinlarda erkeklere oranla daha fazladir
Sosyal fobinin çekirdeginde baskalari üzerinde olumlu bir izlenim yaratma istegi ve bunu yapabilecegi konusunda güvensizlik vardir Sosyal fobikler olumsuz degerlendirileceklerine iliskin düsünce ve inançlarina kanit bulmak için dikkatlarini seçici olarak olumsuz durumlara yogunlastirmalari da anksiyete durumunu arttirmaktadir Baskalarinin, ellerinin ya da seslerinin titrediginin farkina varacaklari ile ilgili kaygilarindan dolayi toplum önünde konusmaktan korkabilirler ya da düzgün bir biçimde konusamiyor gibi görünmekten korktuklari için baskalari ile karsilikli konusurken asri anksiyete duyabilirler
Çekingen (avoidant) kisilik bozuklugu ve obsesif kompulsif kisilik bozuklugu ile sosyal fobi birlikte görülebilir Kisilik bozuklugu ile birlikte sosyal fobide yüksek belirti sikligi, sosyal anksiyete ve islevde belirgin bozulma vardir, bu hastalarin sagaltima yaniti kötüdür
Sagaltiminda MAO inhibitörleri (moklobemid), SSRI’lar, benzodiazpinler kullanilabilir Ayrica bilissel ve davranisçi sagaltim yöntemleri, sosyal beceri gelistirme egitimi yararlidir
3- Ürkü (fobi): Aslinda korkulmamasi gereken bir durum, bir olay ya da bir itlevden korku duyma
a- Özgül durumlar (sinek, yilan, böcek vb)
b- Sosyal Fobi : Topluma çikmaktan, konusma yada bir sey yapmaktan korku duyma
c- Yüksekten (acrophobia)
d- Açik alandan (agorophobia)
e- Agridan (algophobia)
f- Kandan, kirmizidan (erythrophobia)
g- Kapali alan (Claustrophobia)
h- Yabancidan (Xenophobia)
i- Hayvanlardan (zoofobia) korkulari gibi

Agorafobi nedir?
Agorafobinin baslica özelligi bir panik ataginin ya da panik benzeri belirtilerin (birden bir bas dönmesi atagi ya da birden bir ishal atagi olacagi korkusu gibi) çikmasi durumunda yardim alamayacagi ya da kaçmanin zor olabilecegi yerlerde ya da durumlarda bulunmaktan endise duymadir Böylece hastalar, evin disinda ya da evde tek basina kalma; kalabalik bir ortamda bulunma, araba, otobüs yada uçakla yolculuk etme ya da asansöre binme sayilabilir Kisi, yaninda eslik eden biri oldugunda korktugu durumla karsilasmakla daha iyi basedebilir Bu kisilerin söz konusu durumlardan kaçinmasi ise gitmelerini ya da ev isi sorumluluklarini yapmalari zorlastirabilir

POSTTRAVMATIK STRES BOZUKLUGU
Hemen herkeste ciddi bir sikintiya yol açabilecek stresli bir olayla karsilastiktan sonra ortaya çikan; travmatik olayin düslerde ve düsüncede tekrar tekrar yasanmasi, travmayi hatirlatan olaylardan ya da durumlardan kaçinma, duygusal tepkisizlik, otonomik asiri uyarilmislik hali , tetikte olma, irkilme ile giden bir klinik tablodur Bu duruma yol açabilecek travmalar savas, dogal afetler, yasami tehdit eden kazalar, saldiri ya da tecavüz gibi durumlardir Kisi bu olaylarda ölüm ya da yaralanma tehditi yasamistir ya da tanik olmustur Travmatik olayi çagristiran herseyden kaçar Karsilasmak durumunda kalirsa yogun anksiyete yasar Travmayi tekrar tekrar düslerinde ve düsüncelerinde yasar Kaçinma davranisi nedeniyle insanlardan uzaklasir, islevselligi bozulur Asiri irkilme, uyarilmislik durumu, uykuya dalmakta güçlük, konsantre olamama, irritabilite görülebilir
Posttravmatik stres bozuklugu çocukluk dönemini de içine almak üzere herhangi bir yasta baslayabilir Yayginlik %1-3 dolayindadir Belirtiler travmatik olaydan sonra 3 ay içinde baslarsa akut, 3 aydan sonra baslarsa süregen olarak degerlendirilir
Eger travmatik olaydan sonra ortaya çikan durum 1 aydan kisa sürerse “Akut Stres Bozuklugu” olarak tani konur

Ahmet F Yüksel
& Barbaros Yurdaisik
Istanbul - 05032000