|
Prof. Dr. Sinsi
|
Türkiye’De Elektrik Enerjisi Gelişiminin Kisa Tarihçesi
TÜRKİYE’DE ELEKTRİK ENERJİSİ GELİŞİMİNİN KISA TARİHÇESİ
Kullanım kolaylığı,istenildiği anda diğer enerji türlerine dönüştürülebilmesi günlükhayattaki yaygınlığıyla, bugün elektrik enerjisi tüketimi ülkeleringelişmişlik düzeyinin en önemli göstergelerinden biridir
19yüzyılın sonlarında bulunupöncelikle aydınlatmaya dönük olarak insanlığın kullanımına sunulanelektrik enerjisini elde etmek için artan gereksinim sonucunda birincilkaynakların yanı sıra yeni ve yenilenebilir kaynaklar, rüzgar, güneş,biomas ve benzeri kaynakların da değerlendirilmesine başlanmıştır
Elektrik enerjisinin Dünya’dagünlük hayatta kullanılmaya başlaması 1878 yılında olmuştur İlkelektrik santralı ise 1882’ de Londra’da hizmete girmiştir Ülkemizdekurulan ilk elektrik üreticisi ise, 1902 yılında Tarsus’ta tesisedilen, bir su değirmenine bağlanmış 2 kW gücündeki bir dinamodur İlkbüyük santral ise 1913 yılında İstanbul Silahtarağa’da kurulmuştur
İstiklal Savaşı sonucu 1923yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar kurulu güç 33 MW ikenbugün 859 kat artarak 28332 MW’a ulaşmıştır1923 yılında 45 milyon olanüretimimiz ise 2727 kat artarak bugün 1227 milyar kWh’a ulaşmıştır Buda Türkiye nüfusunun %999’unun elektrik enerjisinden yararlanmasıanl----- gelmektedir
1935 yılına gelindiğinde,Etibank,Maden Tetkik ve Arama (MTA), Elektrik İşleri Etüt İdaresi(EİEİ)kurulmuş, daha sonra İller Bankası ve Devlet Su İşleri (DSİ) devreyegirmiştir Bu tarihte kurulu güç 1262 MW, üretim 213 milyon kWh,elektriklendirilmiş il merkezi sayısı da 43 dür
1948 yılında Çatalağzı TermikSantralı devreye girmiş ve 1952 yılında 154 kV’luk bir iletim hattı ileİstanbul’a elektrik takviyesi yapılmıştır
Üretim aşamasındaki gelişmeleriletim aşamasında da gerçekleştirilerek ülkemizi bir baştan bir başa,enterkonnekte bir biçimde enerji hatları ile örmüş, bu hatları dadeğişik güçte ve tipte binlerce trafo ile donatmış bulunmaktayız
1950’li yıllarda Devlet ve özelsektör eliyle santrallar yapılmaya ve İşletilmeye başlanmıştır Bunlarİmtiyazlı şirket olarak kurulan Adana ve İçel yöresine elektrik verenÇukurova Elektrik AŞ (ÇEAŞ) ile Antalya yöresine elektrik veren KepezElektrik AŞ’dir 1950 yılının başında kurulu gücümüz 4078 MW’a,üretimimiz 7895 milyon kW’a ulaşmıştır
1970 yılına gelindiğinde; artanüretim, dağıtım ve tüketim miktarı ve hizmetin yaygınlaşması, kurumsalbir yapıyı zorunlu kılmış ve TEK (TÜRKİYE ELEKTRİK KURUMU) kurulmuşturBöylelikle, Belediyeler ve İller Bankası dışında bütünlük sağlanmıştırBu tarihte de kurulu gücümüz 22349 MW, üretimimiz 86 milyar kWhseviyelerine yükselmiştir
1970-1980 tarihleri arasındakiyıllarda, Dünya’daki enerji krizinden Türkiye’de etkilenmiş, termiksantralların yakıtlarının, çoğunlukla dışa bağımlı olmasından arz vetalep dengesi bozulmuş, dolayısıyla zorunlu enerji kısıtlamalarına başvurulmuştur Bütün bu olumsuzluğa karşın, Türkiye kurulu gücü 1980yılında 51187 MW, üretimi de 233 milyar kWh değerlerine ulaşmıştır
1982 yılında Belediyeler veBirliklerin ellerindeki elektrik tesisleri TEK’e devredilmiş, bundanböyle tüm satışların, köy satışları da dahil olmak üzere TEK tarafındanyapılması sağlanmıştır Bu tarihte kurulu gücümüz 66386 MW, üretimimiz266 milyar kWh olarak gerçekleşmiştir 1970 yılında toplam köysayısının %7’si elektriklendirilmişken, 1982 yılına gelindiğinde buoran %61’e ulaşmıştır
1984 yılında, enerjisektöründeki TEK tekeli kaldırılmış, gerekli izinli alınarak kurulacaközel sektör şirketlerine de enerji üretimi, iletimi ve dağıtımıkonusunda olanaklar sağlanmıştır Ayrıca yine bu yılda TEK’in hukukibünyesi, organları ve yapısı düzenlenerek bir Kamu İktisadi Kuruluşuhüviyetine kavuşması sağlanmıştır
1988-1992 yıllarında, elektriksektöründe kendi yasal görev bölgesi içinde elektrik üretimi, iletimi,dağıtımı ve ticaretini yapmak üzere 10 kadar sermaye şirketigörevlendirilmiştir Aynı zamanda imtiyazlı şirketlerden olan ÇEAŞ veKEPEZ AŞ’lerine de kendi görev bölgelerinde elektrik üretim, dağıtımve ticaretini yapma görevi verilmiştir
Türkiye Elektrik Kurumukuruluşundan 23 yıl sonra, çıkarılan 1381993 gün ve 513 sayılı KanunHükmünde Kararname ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile ilgisidevam etmek üzere özelleştirme kaps----- alınmıştır Bu düzenlemeninbir devamı olarak da Bakanlar Kurulunun 93/4789 Sayılı Kararı ileKurum” Türkiye Elektrik Üretim, İletim AŞ” (TEAŞ) ve ” TürkiyeElektrik Dağıtım AŞ” (TEDAŞ) adı altında iki ayrı İktisadi DevletTeşekkülüne ayrılmıştır
Enerji sektörünün yenidenyapılanmasına yönelik olarak 3 Mart 2001 tarihli Resmi Gazetedeyayınlanan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile elektriğin yeterli,kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreye uyumlu bir şekildetüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukukhükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlıve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bupiyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanması amaçlanmaktadır
Bu kanun, elektrik üretimi,iletimi, dağıtımı, toptan satışı ve perakende satışı, perakende satışhizmeti, ithalat ve ihracatı ile bu faaliyetlerle ilişkili tüm gerçekve tüzel kişilerin hak ve yükümlülüklerini, Elektrik Piyasası DüzenlemeKurulunun kurulması ile çalışma usul ve esaslarını ve elektrik üretimve dağıtım varlıklarının özelleştirilmesinde izlenecek usulükapsamaktadır
Bakanlar Kurulu’nun 2 Mart 2001tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 05022001 tarih 2001/2026 sayılıkararı ile, Kuruluşumuzun Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi,Elektrik Üretim Anonim Şirketi ve Türkiye Elektrik Ticaret ve TaahhütAnonim Şirketi olacak şekilde üç ayrı İktisadi Devlet Teşekkülü olarakyeniden teşkilatlandırılması kararlaştırılmıştır
Bu karar doğrultusunda 1102001tarihi itibariyle faaliyete geçen Kuruluşumuzun, yeni piyasa yapısıiçinde temel görevleri, üretilen elektriğin tüketim noktalarına kadariletilmesini sağlayan iletim tesislerinin tesis ve işletilmesi,elektrik sisteminin işletilmesi, bir başka deyişle yük dağıtım, yenipiyasa yapısına uygun bir iletişim alt yapısının oluşturulması vepiyasanın tam olarak açılmasına bağlı olarak piyasanın işletilmesiyani, piyasadaki mali dengeleme ve uzlaştırma faaliyetlerininyürütülmesi olarak belirlenmiştir
|