|
Prof. Dr. Sinsi
|
Uzayda Hangi Gök Cisimleri Bulunur
c) Güneş Lekeleri :
Güneş’in yüzeyinde patlamalar sonucu oluşan karanlık lekelerdir Güneş’te yüksek basınç ve magnetik çekim kuvveti etkisiyle güneş patlamaları oluşur Patlamalar sonucu gaz bulutları fışkırır ve bu gaz bulutları Dünya’da ki frekanslara etki eder
5- Takım Yıldızlar :
Gökyüzünde bir arada bulunan yıldız gruplarına takımyıldızı denir Takımyıldızlara görünümleri nedeniyle hayvanların, çeşitli nesnelerin ve ünlü kişilerin isimleri verilmiştir (Eski Yunan ve Romalılar tarafından) Takımyıldızlar farklı özellikte olmalarına rağmen kümeymiş gibi görünen yıldızlardan oluşurlar (Takımyıldızlar hayali çizgiyle birleştirilerek masalsı ve mitolojik isimler almıştır)
Büyükayı (yedi yıldızdan oluşur), küçük ayı, ejderha, çoban, kuzey tacı, Orion (avcı) bilinen takımyıldızlarına örnektir Günlük hayatta burç isimleri olarak bilinen koç, boğa, ikizler, yengeç, aslan, başak, terazi, akrep, yay, oğlak, kova, balık birer takımyıldız isimleridir (Burç fallarının bilimsellikle ilgisi yoktur)
SORU : 1- Takım yıldızı nedir?
2- Takım yıldızı nasıl oluşur?
3- Bilinen takım yıldızları nelerdir?
4- burçlar gazete ve dergilerde okunduğu gibi hayatı etkiler mi?
NOT : 1- İnsanlarda burcu oluşturan yıldızların ve burç içinden geçen gezegenlerin
yaptığı etkilerden kaynaklanan bazı ortak özelliklerin olduğu öne sürülür Oysa bize en yakını 40 trilyon km uzaklıkta olan yıldızların dışında, yörüngesi Dünya’mıza en yakın olan gezegenler insan üzerinde en ufak bir etki yapamaz
6- Kuyruklu Yıldızlar :
Kuyruklu yıldızlar, yıldız değildir, Güneş’ten aldıkları ışığı yansıtırlar Kuyruklu yıldızların yapısında donmuş halde buzlar, gazlar ve tozlar bulunur Bu yüzden kirli kartopu olarak da adlandırılırlar
Kuyruklu yıldızlar, Güneş’in çevresindeki uzun ve geniş elips şeklindeki yörüngelerde dolanır Güneşe yaklaştıklarında içerdikleri buz bir miktar erir Buzla karışmış toz ve taş parçaları serbest kalır Serbest kalan gaz, su buharı ve ince tozlar güneş rüzgarıyla itilir Böylece kuyruklu yıldızın kuyruk kısmı oluşur
Kuyruklu yıldızda, baş bölümü kuyruk bölümüne göre daha parlaktır En önemli kuyruklu yıldız Halley Kuyruklu Yıldızıdır ve 76 yılda bir Dünya’nın yakınından geçer, gözlenir
NOT : 1- Dünya’da en son izlenen kuyruklu yıldız 2002 yılında gözlenen İkaye–Zhang
kuyruklu yıldızıdır
2- Kuyruklu yıldızlardan kopan toz tanecikleri, kaya parçaları veya gök taşları ile meteorlar ve asteroitler Dünya atmosferine girdiklerinde atmosferdeki hava moleküllerine sürtünmenin etkisiyle ısınır ve kor haline gelerek ince bir ışık çizgisi bırakır Bu doğa olayı halk arasında yıldız kayması olarak bilinir Gerçekte yıldız kayması diye bir olay yoktur
SORU : 1- Kuyruklu yıldızlar birer yıldız olmadıkları halde niçin parlak
görünürler?
7- Meteorlar ve Gök Taşları :
Gökyüzünde birden görünüp kaybolan, evrenin oluşumu esnasında ve ya kuyruklu yıldızlardan koparak uzaya saçılan, yapılarında çeşitli maddelerin bulunduğu kayalara, gök cisimlerine meteor denir Meteorlar atmosfere hızla girdiklerinde atmosferdeki hava moleküllerine sürtünmenin etkisiyle ısınır ve kor haline gelerek ince bir ışık çizgisi bırakır Atmosferden çıkan meteorlar soğur ve kaybolur
Bazı meteorların tamamı atmosferde yanmaz ve yeryüzüne düşen parçaları olur Atmosfere girerek yeryüzüne ulaşabilen bu meteorlara gök taşı (meteorit) denir
Gök taşları (meteorlar), düştükleri yerlerde hasarlara yol açabilir, çukurlar oluşturabilir Oluşan çukurlara gök taşı çukuru denir
NOT : 1- Ağrı Dağı’nın doğusunda 35 m çapında 60 m derinliğinde bir gök taşı çukuru yer
alır Bu çukur 1920 yılında düştüğü tahmin edilen gök taşı tarafından oluşturulmuştur
8- Asteroitler :
Güneş etrafında dönerken kendi ekseni etrafında da dönebilen gezegenlere benzeyen gök cisimlerine asteroit denir
Asteroitler, Güneş sistemi’nde, çoğunlukla Mars ve Jüpiter arasındaki asteroit kuşağında bulunur (bazıları örneğin Apollo asteroitleri Dünya’nın yörüngesiyle kesişen yörüngelerde ilerler)
• (Asteroitler, birkaç yüz metreden birkaç yüz kilometre genişliğe kadar olabilen gök cisimleridir Bunların, Güneş Sisteminin oluşumundan arda kalmış döküntüler olduğu düşünülmektedir Büyük bölümü, Mars ve Jüpiter arasında yer alır)
• (Turlarını 3–6 dünya yılı içinde çeşitli sürelerde tamamlarlar)
• Asteroitler hareketleri sırasında yaklaştıkları gezegenlerin çekim etkisiyle yörüngelerinden çıkabilir Bunun sonucunda o gezegenin çevresinde yeni bir yörüngeye oturarak onun uydusu haline gelebilir veya gezegen yüzeyine düşerek büyük bir enerji patlamasına ve meteor krateri oluşumuna yol açabilir)
9- Gezegenler :
Güneşin etrafında elips şeklindeki yörüngelerde (saatin dönme yönüne ters yönde) dolanan gökcisimlerine gezegen denir Güneş Sistemi’nde bulunan gezegenler, Güneş’e olan uzaklıklarına göre sırayla Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün olmak üzere 8 tanedir
Gezegenlerin özellikleri, yıldızların özelliklerinden farklıdır
a) Gezegenler ve Yıldızlar Arasındaki Farklar :
1- Yıldızlar ısı ve ışık kaynağı oldukları halde, gezegenler yıldızlardan aldıkları ışığı yansıtır
2- Yıldızların konumları birbirine göre değişmezken, gezegenlerin konumları birbirine göre değişir (Gezegenlerin Güneş çevresindeki hareketlerinden dolayı gökyüzünde bulundukları konumları zamanla değişir)
3- Gezegenler yıldızlardan daha soğuk ve daha küçüktür
4- Yıldızlar nokta şeklinde görünür, gezegenler yüzeysel şekilde görünür (Yıldızlar çok uzak oldukları için gece gökyüzünde yanıp sönen saçılmış yapıdaki ışıklarıyla küçük nokta kaynaklar halinde görünürler Gezegenlerin ışıkları, yanıp sönmeden sürekli kesintisiz olarak görünür)
5- Yıldızların sıcaklığı çok yüksektir, gezegenler ise soğuyup katılaşmıştır
10- Uydu :
Kütlesi daha büyük bir gök cisminin, özellikle bir gezegenin çevresinde dönen gök cismine uydu denir Ay, Dünya'nın tek doğal uydusudur ve Güneş Sistemi içinde beşinci büyük doğal uydudur Ay, insanların üzerine iniş yaparak yürüdükleri tek gökcismidir
NOT :
1- Dünya ile Ay arasında ortalama merkezden merkeze uzaklık 384403 km, yani
Dünya’nın çapının yaklaşık otuz katı kadardır
2- Ay’ın çapı 3474 km’dir, bu da Dünya çapının dörtte birinden biraz fazladır Dolayısıyla Ay’ın hacmi Dünya’nın hacminin % 2’si kadardır
3- Ay’ın kütlesi Dünya kütlesinden 81,3 kat daha düşüktür
4- Ay yüzeyinde kütle çekim etkisi yerçekiminin yaklaşık %17’sidir
5- Ay, Dünya’nın yörüngesinde bir turunu 27,3 günde tamamlar
6- Dünya, Ay ve Güneş geometrisinde görülen periyodik değişimler sonucunda her 29,5 günde tekrar eden Ay'ın evreleri oluşur
7- Yerçekiminden kurtulup uzaya çıkan ve Ay'ın yakınından geçen ilk yapay nesne Sovyetler Birliği’nin Luna 1 uydusudur Ay yüzeyine çarpan ilk insan yapısı nesne Luna 2 uydusudur Normalde görünmeyen Ay'ın öteki yüzünün ilk fotoğraflarını ise Luna 3 uydusu çekmiştir Bu üç uydu da 1959 yılında uzaya fırlatılmıştır
8- Ay yüzeyine ilk yumuşak iniş yapabilen uzay aracı Luna 9 ve Ay yörüngesine giren ilk insansız uzay aracı da Luna 10’dur Bu iki uydu da 1966'da uzaya fırlatılmıştır
9- ABD’nin Apollo Programı 1969 ve 1972 yılları arasında 6 başarılı inişle, günümüze kadar insanlı görevleri başaran tek uzay programıdır Ay'ın doğrudan insanlar tarafından incelenmesine Apollo programının bitişiyle son verilmiştir
11- Işık Yılı :
Uzayda uzaklıklar çok büyük olduğu için iki gök cismi arasındaki uzaklığın metre veya kilometre birimleri ile ifade edilmesi zor olur ve uzunluk birimi olarak ışık yılı birimi kullanılır Bir ışık yılı, ışığın boşlukta bir yılda aldığı yol kadardır
1 Işık Yılı = 9,4608 1012 km ≈ 11013 km Işık yılı, zaman birimi değil, uzaklık ölçüsü birimidir
NOT :
1- Güneş’e en yakın yıldız olan Proxima’nın uzaklığı, 4,2 ışık yılı uzaklıktadır
Bu uzaklık; 4,2 Işık Yılı = 4,2 9,46 x 1012 km = 39,732 x 1012 km’dir
2- Güneş, Dünya’ya çok uzak olduğu için Dünya’dan daha küçük görünür
3- Dünya ile Güneş arasındaki uzaklık 149,6 milyon km dir
Hazırlayan: MURAT ÜSTÜNDAĞ
Kayseri Mithatpaşa İlköğretim Okulu Fen ve Teknoloji Öğretmeni
|