Kutuplarda Yaşayan İnsan - Eskimolar

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-14-2012

Kutuplarda Yaşayan İnsan (Eskimolar)

Kuzey Kutup Bölgesi Yerlileri Amerika’da Eskimolar ve Aleutlar Avrupa ve Asya’da Laponlar ve Doğu Yaklar’ dır

Bunlar avcı ve toplayıcı olarak Taş Çağı’ndakine benzeyen göçebe bir yasam sürerler

Buradaki yaşama koşullarına en iyi uyum sağlamış olan Eskimolar aynı zamanda en kuzeye kadar yayılmış olan halktır

Uygar ülkelerin kutup bölgelerine el atmaları özellikle Spitzbergen’ deki uranyum titanyum ve kömür Alaska’daki petrol ve doğal gaz kaynaklarını işletmek istemeleri doğaya bağlı olarak yaşayan Eskimolar’ ın yaşam olanaklarını sınırlamıştır

ABD ve Rusya da Kuzey Kutbu’nu işgal etmiş yoğun bir sivil ve askeri üsler ağı ile kaplamışlardır

Amerikan atom denizaltısı “Nautilus” ilk kez 1958’de Kuzey Kutbu’nu örten 2-15 m kalınlığındaki buz katmanının altından geçerek bir uçtan ötekine 3

000 km yol almıştır

Kutupların paylaşılmasında her ülkeye kendi sınırlarının en dış iki noktasından Kuzey Kutup noktasına çizilen iki doğru arasında kalan parçasının verilmesi ilkesi uygulanır

ESKİMOLAR

Kanada Sibirya Grönland Alaska gibi Kuzey Kutup Bölgesi’ne yakın kesimlerde yaşayan insanlara verilen addır

Bazı Amerika Yerlileri Eskimo sözcüğünü “yabancı” anlamında da kullanır

Bugün yeryüzünde Grönland’da 40 bin Kuzey Kanada’da 23500 Alaska’da 35 bin ve SSCB’de 1500 olmak üzere 100 bin dolayında Eskimo yaşamaktadır

Geleneksel Eskimo Toplumu

Eskimoların ataları bundan 10-15 bin yıl kadar önce Sibirya ile Alaska’nın birleşik olduğu dönemde Asya’dan Kuzey Amerika’ya göç etmişlerdi

Eskimolar binlerce yıl boyunca hiçbir bitkinin yetişmediği soğuk bölgelerde balıkçılık avcılık ve toplayıcılıkla geçindiler

Rengeyiği fok balina ve balık avlamak için oradan oraya dolaşmak zorundaydılar

Avlarını zıpkın mızrak ve okla yakalarlardı

Eskimoların kendilerine özgü ilginç avlama yöntemleri vardı

Örneğin buz altında yüzen fokların soluk almak için bir hava deliğine gereksinmesi olduğunu bilirlerdi

Fokun soluğuyla ısıtarak buz tabakasında açtığı deliği bulan avcı deliğin kenarında bekler ve hava almak için deliğin altına gelen foku mızrağını saplayarak öldürürdü

Yazları ağ ve zıpkınlarla avlanan Eskimolar kışın deniz donduğunda buzda delikler açıp oltalarını suya sarkıtırlardı

Eskimolar avladıkları hayvanın etini kurutarak ya da dondurarak saklar ve çoğunlukla çiğ olarak yerlerdi

Derisinden giysi ve çadır; kas kirişlerinden dikiş ipliği; kemiklerinden iğne ve zıpkın kancası yapar; yağını da aydınlanma ve ısınmada kullanırlardı

Giysileri fok derisinden olur hava durumuna göre kürkün ya içini ya dışını kullanırlardı

Oyarak biçimlendirdikleri küçük heykelcikler ve takılar yaparlardı

Katı kar bloklarından kubbe biçiminde olan Eskimo evlerinin duvarları derilerle kaplanır; evlere rüzgârı kesmek için yapılan dönemeçli bir koridordan girilirdi

Irmak ağızlarında ya da sıcak su akıntılarından etkilenen yerlerde ise deri çadırlarda ya da ahşap kulübelerde yaşarlardı

Kuzey Kutbu’nda ağaç yakılamayacak kadar değerli olduğundan Eskimolar balina ve fok gibi hayvanların yağını yakacak olarak kullanırlardı

Uzun kış gecelerinde eskiden yağ kandilleri sonraları gezginlerin getirdiği gaz lambalarını kullandılar

Eskimolar karada köpeklerin çektiği kızaklarla yolculuk ederler; denizde ise hayvan derisinden yapılmış kanoya benzeyen kayıklar kullanırlardı

Batı Grönland’da ve öteki yerleşim bölgelerinde balina avlamada ve taşıyıcılıkta daha geniş kayıklardan yararlanırlardı

Eskimolar yaşamlarını sürdürmek için bulundukları bölgenin sert iklimine uyum sağlamakta çok başarılı olmuşlardır

Günümüz Eskimo Toplumu

Son yüzyılda Eskimoların yaşamında oldukça önemli değişiklikler oldu

Eskimoların yerleşim bölgelerine gelen Avrupalı tüccarlar ve misyonerler gelenek ve göreneklerini de birlikte getirdiler

Eskimolar avladıkları hayvanların postlarını Avrupalıların getirdiği yeni ürünlerle takasa etmeye tüfek ve tahta kayıklar kullanmaya başladılar

Eskimolar arasında Hıristiyanlık dinini yaymaya çalışan misyonerler Eskimo dilini yazıya dökerek özel bir alfabe geliştirdiler

Bu alfabe bugün Kanada’daki Eskimo gazetelerinde kullanılmaktadır

Kanada’nın kuzeyinde yaşayan Eskimoları Kanada yönetimi yerleşik bir yaşama özendirmeye çalışmıştır

Avrupalıların etkisiyle gelenek ve göreneklerinin çoğunu yitiren Eskimoların bir bölümü bugün çağdaş mobilya ve gereçlerle donattıkları prefabrik evlerde yaşıyor köpeklerin çektiği kızaklar yerine kar otosu motorlu kızak ve motorlu kayaklar kullanıyorlar

Yalnızca yemek için avlanıyor hayvan postları yerine hazır giysiler giyiyorlar

Bütün bunları satın almak için paraya gereksinim duyan Eskimolar eskisi gibi avcılık balıkçılık yapacak yerde artık petrol rafinerilerinde ve madenlerde işçi olarak çalışıyorlar

Eskimoların Kimlik Arayışı

Bununla birlikte Grönland ve Labrador’da yaşayan Eskimolar arasında morina fok ve mors avcılığı hâlâ sürüyor

Kuzey Alaska’da yaşayan Eskimolar 54 tonluk balinaları avlamakla ünlüler

Günümüzde Avrupalıların getirdiği yeni yaşam biçimine ve kentlere uyum sağlamakta güçlük çeken Eskimolar arasında içki bağımlılarının sayısının gittikçe attığı gözleniyor

Avrupalılarla kurulan ilişkiler kızamık ve grip gibi bulaşıcı ve ölümcül hastalıkları da beraberinde getirdi

Tüm olumsuzluklara karşın Eskimolar gelenek ve göreneklerini korumaya çalışıyorlar

Danimarka'’a bağlı birada olan Grönland’da yaşayanlar ise kendi parlementolarını kurarak içişlerinde özerk olmayı başarmışlardır

Avrupa dillerinden çok faklı olan Eskimo dili birçok yerel lehçeyi içerir

Bu nedenle başka başka yerlerde oturan Eskimolar birbirlerini anlamakta güçlük çekerler

Ne var ki Avrupalılarla olan ilişkiler Eskimo diline Avrupa dillerinden birçok yeni sözcüğün girmesine yol açmıştır

Bugün kullandığımız anorak gibi sözcükler ise Eskimo dilinden batıya geçmiştir

Eskimolar çocuklarını Avrupa dillerinde eğitim veren okullara göndermekle birlikte kimliklerinin korumak için kendi dillerinin kullanılmasında ısrarlıdırlar

Gelenek ve göreneklerinin korunması Eskimolar için önemlidir

Bu nedenle erkek çocuklara bugün de avcılıkta konaklama yeri olarak kullanılan eski Eskimo evleri gibi barınakların nasıl yapıldığı avlanacak hayvanların ne gibi alışkanlıkları olduğu öğretilir

Kızlar ise hayvan postlarından giysi dikmeyi ve güzel dokumalar yapmayı öğrenirler

10-14-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Kutuplarda Yaşayan İnsan - Eskimolar Kutuplarda Yaşayan İnsan (Eskimolar) Kuzey Kutup Bölgesi Yerlileri Amerika’da Eskimolar ve Aleutlar Avrupa ve Asya’da Laponlar ve Doğu Yaklar’ dır Bunlar avcı ve toplayıcı olarak Taş Çağı’ndakine benzeyen göçebe bir yasam sürerler Buradaki yaşama koşullarına en iyi uyum sağlamış olan Eskimolar aynı zamanda en kuzeye kadar yayılmış olan halktır Uygar ülkelerin kutup bölgelerine el atmaları özellikle Spitzbergen’ deki uranyum titanyum ve kömür Alaska’daki petrol ve doğal gaz kaynaklarını işletmek istemeleri doğaya bağlı olarak yaşayan Eskimolar’ ın yaşam olanaklarını sınırlamıştır ABD ve Rusya da Kuzey Kutbu’nu işgal etmiş yoğun bir sivil ve askeri üsler ağı ile kaplamışlardır Amerikan atom denizaltısı “Nautilus” ilk kez 1958’de Kuzey Kutbu’nu örten 2-15 m kalınlığındaki buz katmanının altından geçerek bir uçtan ötekine 3000 km yol almıştır Kutupların paylaşılmasında her ülkeye kendi sınırlarının en dış iki noktasından Kuzey Kutup noktasına çizilen iki doğru arasında kalan parçasının verilmesi ilkesi uygulanır ESKİMOLAR Kanada Sibirya Grönland Alaska gibi Kuzey Kutup Bölgesi’ne yakın kesimlerde yaşayan insanlara verilen addır Bazı Amerika Yerlileri Eskimo sözcüğünü “yabancı” anlamında da kullanır Bugün yeryüzünde Grönland’da 40 bin Kuzey Kanada’da 23500 Alaska’da 35 bin ve SSCB’de 1500 olmak üzere 100 bin dolayında Eskimo yaşamaktadır Geleneksel Eskimo Toplumu Eskimoların ataları bundan 10-15 bin yıl kadar önce Sibirya ile Alaska’nın birleşik olduğu dönemde Asya’dan Kuzey Amerika’ya göç etmişlerdi Eskimolar binlerce yıl boyunca hiçbir bitkinin yetişmediği soğuk bölgelerde balıkçılık avcılık ve toplayıcılıkla geçindiler Rengeyiği fok balina ve balık avlamak için oradan oraya dolaşmak zorundaydılar Avlarını zıpkın mızrak ve okla yakalarlardı Eskimoların kendilerine özgü ilginç avlama yöntemleri vardı Örneğin buz altında yüzen fokların soluk almak için bir hava deliğine gereksinmesi olduğunu bilirlerdi Fokun soluğuyla ısıtarak buz tabakasında açtığı deliği bulan avcı deliğin kenarında bekler ve hava almak için deliğin altına gelen foku mızrağını saplayarak öldürürdü Yazları ağ ve zıpkınlarla avlanan Eskimolar kışın deniz donduğunda buzda delikler açıp oltalarını suya sarkıtırlardı Eskimolar avladıkları hayvanın etini kurutarak ya da dondurarak saklar ve çoğunlukla çiğ olarak yerlerdi Derisinden giysi ve çadır; kas kirişlerinden dikiş ipliği; kemiklerinden iğne ve zıpkın kancası yapar; yağını da aydınlanma ve ısınmada kullanırlardı Giysileri fok derisinden olur hava durumuna göre kürkün ya içini ya dışını kullanırlardı Oyarak biçimlendirdikleri küçük heykelcikler ve takılar yaparlardı Katı kar bloklarından kubbe biçiminde olan Eskimo evlerinin duvarları derilerle kaplanır; evlere rüzgârı kesmek için yapılan dönemeçli bir koridordan girilirdi Irmak ağızlarında ya da sıcak su akıntılarından etkilenen yerlerde ise deri çadırlarda ya da ahşap kulübelerde yaşarlardı Kuzey Kutbu’nda ağaç yakılamayacak kadar değerli olduğundan Eskimolar balina ve fok gibi hayvanların yağını yakacak olarak kullanırlardı Uzun kış gecelerinde eskiden yağ kandilleri sonraları gezginlerin getirdiği gaz lambalarını kullandılar Eskimolar karada köpeklerin çektiği kızaklarla yolculuk ederler; denizde ise hayvan derisinden yapılmış kanoya benzeyen kayıklar kullanırlardı Batı Grönland’da ve öteki yerleşim bölgelerinde balina avlamada ve taşıyıcılıkta daha geniş kayıklardan yararlanırlardı Eskimolar yaşamlarını sürdürmek için bulundukları bölgenin sert iklimine uyum sağlamakta çok başarılı olmuşlardır Günümüz Eskimo Toplumu Son yüzyılda Eskimoların yaşamında oldukça önemli değişiklikler oldu Eskimoların yerleşim bölgelerine gelen Avrupalı tüccarlar ve misyonerler gelenek ve göreneklerini de birlikte getirdiler Eskimolar avladıkları hayvanların postlarını Avrupalıların getirdiği yeni ürünlerle takasa etmeye tüfek ve tahta kayıklar kullanmaya başladılar Eskimolar arasında Hıristiyanlık dinini yaymaya çalışan misyonerler Eskimo dilini yazıya dökerek özel bir alfabe geliştirdiler Bu alfabe bugün Kanada’daki Eskimo gazetelerinde kullanılmaktadır Kanada’nın kuzeyinde yaşayan Eskimoları Kanada yönetimi yerleşik bir yaşama özendirmeye çalışmıştır Avrupalıların etkisiyle gelenek ve göreneklerinin çoğunu yitiren Eskimoların bir bölümü bugün çağdaş mobilya ve gereçlerle donattıkları prefabrik evlerde yaşıyor köpeklerin çektiği kızaklar yerine kar otosu motorlu kızak ve motorlu kayaklar kullanıyorlar Yalnızca yemek için avlanıyor hayvan postları yerine hazır giysiler giyiyorlar Bütün bunları satın almak için paraya gereksinim duyan Eskimolar eskisi gibi avcılık balıkçılık yapacak yerde artık petrol rafinerilerinde ve madenlerde işçi olarak çalışıyorlar Eskimoların Kimlik Arayışı Bununla birlikte Grönland ve Labrador’da yaşayan Eskimolar arasında morina fok ve mors avcılığı hâlâ sürüyor Kuzey Alaska’da yaşayan Eskimolar 54 tonluk balinaları avlamakla ünlüler Günümüzde Avrupalıların getirdiği yeni yaşam biçimine ve kentlere uyum sağlamakta güçlük çeken Eskimolar arasında içki bağımlılarının sayısının gittikçe attığı gözleniyor Avrupalılarla kurulan ilişkiler kızamık ve grip gibi bulaşıcı ve ölümcül hastalıkları da beraberinde getirdi Tüm olumsuzluklara karşın Eskimolar gelenek ve göreneklerini korumaya çalışıyorlar Danimarka'’a bağlı birada olan Grönland’da yaşayanlar ise kendi parlementolarını kurarak içişlerinde özerk olmayı başarmışlardır Avrupa dillerinden çok faklı olan Eskimo dili birçok yerel lehçeyi içerir Bu nedenle başka başka yerlerde oturan Eskimolar birbirlerini anlamakta güçlük çekerler Ne var ki Avrupalılarla olan ilişkiler Eskimo diline Avrupa dillerinden birçok yeni sözcüğün girmesine yol açmıştır Bugün kullandığımız anorak gibi sözcükler ise Eskimo dilinden batıya geçmiştir Eskimolar çocuklarını Avrupa dillerinde eğitim veren okullara göndermekle birlikte kimliklerinin korumak için kendi dillerinin kullanılmasında ısrarlıdırlar Gelenek ve göreneklerinin korunması Eskimolar için önemlidir Bu nedenle erkek çocuklara bugün de avcılıkta konaklama yeri olarak kullanılan eski Eskimo evleri gibi barınakların nasıl yapıldığı avlanacak hayvanların ne gibi alışkanlıkları olduğu öğretilir Kızlar ise hayvan postlarından giysi dikmeyi ve güzel dokumalar yapmayı öğrenirler