Mardin Tarihi Mekanları

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-14-2012

Mardin Tarihi Mekanları

Mardin İli Tarihi Yerleri

Kaleler

Mardin Kalesi

10 yüzyılda Hamdaniler tarafından inşa edilen kale, 1 km uzunluğunda, 30-150 m genişliğindedir Çeşitli zamanlarda Mardin’e uğrayan gezginlerin verdikleri bilgilerden kalede çok sayıda yapı olduğu anlaşılmaktadır Mardin'e hâkim bir manzaraya sahip kalenin bir başka özelliği de, doğal kaya üzerine çok az eklentilerle müstahkem bir hale getirilmiş olmasıdır

Fafih Kalesi

Ömerli’nin 8 km güneydoğusunda, Beşikkaya köyü yakınındadır Kalenin bulunduğu yer aynı zamanda eski bir yerleşim bölgesidir

Rabbat Kalesi

Derik ilçesinin 15 km batısında, Hisaraltı köyü sınırları içindedir Köyün kuzeyinde yer alan dar bir vadide yükselen bir tepenin üstünde kurulmuş olan Rabbat Kalesi, Artuklu devrinin en büyük eserlerinden birisidir

Marin - Merdis Kalesi

Nusaybin ilçesinin 15 km kuzey doğusunda Eskihisar köyünde yer alan Marin Kalesi, eski Merdis şehrinin içinde yüksek bir kayalık üzerinde inşa edilmiştir Kalenin çevresi yaklaşık 1500 m olup, 12 kule ile desteklenmektedir Kalenin kimler tarafından yapıldığını gösterir herhangi bir buluntu yoksa da, inşa tarzı Bizans yapımı olduğuna işaret etmektedir

Aznavur Kalesi

Nusaybin ilçesinin 14 km kuzey doğusunda yer alan Aznavur Kalesi, geniş bir vadide yükselen iki tepe üzerinde kurulmuştur 970 yılında Abdullah Bin Hamdan tarafından inşa ettirilen kale 400 m uzunluğunda ve 30-60 m genişliğinde olup, 14 burç ve 2 gözetleme kulesi ile tahkim edilmiştir

Camii - Medrese ve Külliyeler

Şeyh Çabuk Camii

Cumhuriyet Alanındadır 15 yüzyıla tarihlenen yapının ana mekânı çarpık bir plana sahiptir Bahçesine basit, sivri kemerli kapıdan, ana mekâna ise kuzeybatıdaki kapalı bölümden girilir Güneyinde türbe ya da zikir yeri olduğu düşünülen çapraz tonozlu mekân yer alır

Hamit Camii

Savur Kapısı’na giden yol üzerindedir En erken 15 yüzyıla tarihlenebilen yapı 19 yüzyıl sonlarında onarımını yaptıran kişinin adıyla anılmaktadır Kuzeydeki basit bir kapıdan avluya girilir

Şeyh Mahmut Türki (Şeyh Ali) Camii

Necmeddin Mahallesi’ndedir 15 yüzyıl Artuklu yapısı olduğu sanılmaktadır Dıştan basit bir ev görünümünde olan yapı minaresizdir; ancak kuzeydeki kalıntının minare kaidesi olduğu öne sürülmektedir

Pamuk Camii

Medrese Mahallesi’nde, ana caddededir Yapının altındaki depoda yağ küpleri bulunduğundan bir Bizans şapelinin üstüne yapıldığı sanılmaktadır 11 yüzyıl kayıtlarında ise yapıyı Şeyh Mehmet Dinari adlı kişinin yaptırdığı yazılıdır Yapının ana mekânı, ortada çapraz tonoz, yanlarda ise beşik tonozla örtülüdür

Reyhaniye Camii

Çarşı içinde, Ulu Cami ile Şehidiybe Medresesi arasındadır Yazıtlarının 19 yüzyıldan olmasına rağmen 1540 tarihli vakıf kayıtlarında adı geçmektedir Reyhanîye Camii’nin 15 yüzyıl sonunda ya da 16 yüzyıl başlarında yapıldığı, 19 yüzyılda da onarıldığı tahmin edilmektedir Ana mekân, yörede çokça rastlanan mihrap önü kubbeli yapıların gelişmiş bir örneğidir Kare kaideli, sekizgen gövdeli minarenin şerefeden sonrası silindirik biçim alır ve sivri külahla son bulur

Arap (Azap) Camii

Savur Kapısı’na giden yol üstündedir Yapım tarihi bilinmemekte birlikte, 16 yüzyıl kayıtlarında adı geçen Azaplar Ağası Mescidinin bu yapı olduğu sanılmaktadır Dikdörtgen planlı, beşik tonozlu caminin girişi batıdadır

Zairi (Şeyh Muhammed Ezzerar) Camii

Necmeddin Mahallesi’nin güneyindedir Giriş kapısı üstündeki yazıtta 17 yüzyıl sonunda yapıldığı yazılıdır Avlunun güneyindeki kareye yakın planlı ana mekân Geç dönem ekleriyle geniş bir alanı kaplamıştır Yapı minaresizdir

Hacı Ömer (Halife) Camii

Diyarbakır Kapısı’na doğru, ana caddenin güneyindeki sokak içindedir Mimari biçimi, yeni sıvanın altında kabartma olarak beliren 1724/1725’in yapım tarihi olabileceğini düşündürmektedir Avlusu ve ekleri ile dikdörtgen bir alan kaplayan cami moloz taştandır Ana mekân kuzeydeki basit bir kapı ile girilen, beşik tonozlu dikdörtgen planlı bölümdür

Ulu Cami (Cami-i Kebir)

Mardin’deki camilerin en eskisidir Altı paye üzerine oturan kubbe bütün mekâna hâkimdir Çapraz tonozlu revaklardan yalnız kuzeyde beş bölüm kalmış, diğerleri kaybolmuştur Burada revaklar arasında küçük bir eyvan dikkati çeker

Minaresi, Artuklu Hükümdarı Kudbeddin İlgazi zamanında inşa edilmiştir (1176) Artuklu hükümdarlarından Melik Salih bir kısım malını bu camiye vakıf yapmıştır Bunlar 38 dükkân, 1 hamam, Bab-ı Cedid civarında bir bahçe ve Mardin köylerinde birçok bağdan oluşur Mardin’in en önemli ibadet merkezlerinden biri olan Ulu Cami, devasa yapısıyla tarihin ihtişamını günümüze taşımaktadır

Abdüllatif (Latifiye) Camii

Cumhuriyet Alanı’nın güneyindedir Taçkapı yazıtından 1371’de Artuklu sultanlarından ikisinin döneminde görev almış Abdüllatif’in yaptırdığı anlaşılmaktadır Günümüzdeki minareyi 1845’te Musul Valisi Gürcü Mehmet Paşa yaptırmıştır Caminin bulunduğu avluya, doğu ve batıdaki kapılardan girilir Doğudaki taç kapı Mardin’deki kapıların en iyi korunmuş olanıdır Caminin güneydeki avluya geçiş yerleri geç dönemlerde küçültülmüş ya da kapatılmıştır Günümüzdeki yapıya doğudan açılan kapıdan girilmektedir Minber ve mahfil, geç dönem Selçuklu ahşap işçiliğinin özgün örnekleridir

Melik Mahmut Camii

Savur Kapı’da bulunmaktadır Yatık bir dikdörtgen alanı kaplayan ve yanlardan dar sokakların ayrıldığı, taş işlemeli ana girişi küçük bir meydana açılmaktadır

Kitabesinden 1312-1362 yılları arasında Artuklu Hükümdarı Melik Salih tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır Halk arasında bu camiye Melik Mahmut Camii adı verilmekte olup, bu adın Artuklu Hükümdarı Melik Mahmut'un burada bulunan kabrinden kaynaklandığı düşünülmektedir

Şehidiye Camii ve Medresesi

Şehidiye Mahallesi’ndedir Kâtip Ferdi, bu yapının Sultan Melik Nasruddin Artuk Aslan tarafından 1201-1239 yaptırılıp kendisinin de buraya gömüldüğünü bildirmektedir Araştırmacılar, medreseyi genellikle 13 yüzyıl başına tarihlendirmektedir Her iki durumda da medrese 13 yüzyılın ilk yarısında kurulmuş olmalıdır 1916 yılında camiye bu gün ayakta duran minaresi ilave edilmiştir

10-14-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Mardin Tarihi Mekanları Mardin Tarihi Mekanları Mardin İli Tarihi Yerleri Kaleler Mardin Kalesi 10 yüzyılda Hamdaniler tarafından inşa edilen kale, 1 km uzunluğunda, 30-150 m genişliğindedir Çeşitli zamanlarda Mardin’e uğrayan gezginlerin verdikleri bilgilerden kalede çok sayıda yapı olduğu anlaşılmaktadır Mardin'e hâkim bir manzaraya sahip kalenin bir başka özelliği de, doğal kaya üzerine çok az eklentilerle müstahkem bir hale getirilmiş olmasıdır Fafih Kalesi Ömerli’nin 8 km güneydoğusunda, Beşikkaya köyü yakınındadır Kalenin bulunduğu yer aynı zamanda eski bir yerleşim bölgesidir Rabbat Kalesi Derik ilçesinin 15 km batısında, Hisaraltı köyü sınırları içindedir Köyün kuzeyinde yer alan dar bir vadide yükselen bir tepenin üstünde kurulmuş olan Rabbat Kalesi, Artuklu devrinin en büyük eserlerinden birisidir Marin - Merdis Kalesi Nusaybin ilçesinin 15 km kuzey doğusunda Eskihisar köyünde yer alan Marin Kalesi, eski Merdis şehrinin içinde yüksek bir kayalık üzerinde inşa edilmiştir Kalenin çevresi yaklaşık 1500 m olup, 12 kule ile desteklenmektedir Kalenin kimler tarafından yapıldığını gösterir herhangi bir buluntu yoksa da, inşa tarzı Bizans yapımı olduğuna işaret etmektedir Aznavur Kalesi Nusaybin ilçesinin 14 km kuzey doğusunda yer alan Aznavur Kalesi, geniş bir vadide yükselen iki tepe üzerinde kurulmuştur 970 yılında Abdullah Bin Hamdan tarafından inşa ettirilen kale 400 m uzunluğunda ve 30-60 m genişliğinde olup, 14 burç ve 2 gözetleme kulesi ile tahkim edilmiştir Camii - Medrese ve Külliyeler Şeyh Çabuk Camii Cumhuriyet Alanındadır 15 yüzyıla tarihlenen yapının ana mekânı çarpık bir plana sahiptir Bahçesine basit, sivri kemerli kapıdan, ana mekâna ise kuzeybatıdaki kapalı bölümden girilir Güneyinde türbe ya da zikir yeri olduğu düşünülen çapraz tonozlu mekân yer alır Hamit Camii Savur Kapısı’na giden yol üzerindedir En erken 15 yüzyıla tarihlenebilen yapı 19 yüzyıl sonlarında onarımını yaptıran kişinin adıyla anılmaktadır Kuzeydeki basit bir kapıdan avluya girilir Şeyh Mahmut Türki (Şeyh Ali) Camii Necmeddin Mahallesi’ndedir 15 yüzyıl Artuklu yapısı olduğu sanılmaktadır Dıştan basit bir ev görünümünde olan yapı minaresizdir; ancak kuzeydeki kalıntının minare kaidesi olduğu öne sürülmektedir Pamuk Camii Medrese Mahallesi’nde, ana caddededir Yapının altındaki depoda yağ küpleri bulunduğundan bir Bizans şapelinin üstüne yapıldığı sanılmaktadır 11 yüzyıl kayıtlarında ise yapıyı Şeyh Mehmet Dinari adlı kişinin yaptırdığı yazılıdır Yapının ana mekânı, ortada çapraz tonoz, yanlarda ise beşik tonozla örtülüdür Reyhaniye Camii Çarşı içinde, Ulu Cami ile Şehidiybe Medresesi arasındadır Yazıtlarının 19 yüzyıldan olmasına rağmen 1540 tarihli vakıf kayıtlarında adı geçmektedir Reyhanîye Camii’nin 15 yüzyıl sonunda ya da 16 yüzyıl başlarında yapıldığı, 19 yüzyılda da onarıldığı tahmin edilmektedir Ana mekân, yörede çokça rastlanan mihrap önü kubbeli yapıların gelişmiş bir örneğidir Kare kaideli, sekizgen gövdeli minarenin şerefeden sonrası silindirik biçim alır ve sivri külahla son bulur Arap (Azap) Camii Savur Kapısı’na giden yol üstündedir Yapım tarihi bilinmemekte birlikte, 16 yüzyıl kayıtlarında adı geçen Azaplar Ağası Mescidinin bu yapı olduğu sanılmaktadır Dikdörtgen planlı, beşik tonozlu caminin girişi batıdadır Zairi (Şeyh Muhammed Ezzerar) Camii Necmeddin Mahallesi’nin güneyindedir Giriş kapısı üstündeki yazıtta 17 yüzyıl sonunda yapıldığı yazılıdır Avlunun güneyindeki kareye yakın planlı ana mekân Geç dönem ekleriyle geniş bir alanı kaplamıştır Yapı minaresizdir Hacı Ömer (Halife) Camii Diyarbakır Kapısı’na doğru, ana caddenin güneyindeki sokak içindedir Mimari biçimi, yeni sıvanın altında kabartma olarak beliren 1724/1725’in yapım tarihi olabileceğini düşündürmektedir Avlusu ve ekleri ile dikdörtgen bir alan kaplayan cami moloz taştandır Ana mekân kuzeydeki basit bir kapı ile girilen, beşik tonozlu dikdörtgen planlı bölümdür Ulu Cami (Cami-i Kebir) Mardin’deki camilerin en eskisidir Altı paye üzerine oturan kubbe bütün mekâna hâkimdir Çapraz tonozlu revaklardan yalnız kuzeyde beş bölüm kalmış, diğerleri kaybolmuştur Burada revaklar arasında küçük bir eyvan dikkati çeker Minaresi, Artuklu Hükümdarı Kudbeddin İlgazi zamanında inşa edilmiştir (1176) Artuklu hükümdarlarından Melik Salih bir kısım malını bu camiye vakıf yapmıştır Bunlar 38 dükkân, 1 hamam, Bab-ı Cedid civarında bir bahçe ve Mardin köylerinde birçok bağdan oluşur Mardin’in en önemli ibadet merkezlerinden biri olan Ulu Cami, devasa yapısıyla tarihin ihtişamını günümüze taşımaktadır Abdüllatif (Latifiye) Camii Cumhuriyet Alanı’nın güneyindedir Taçkapı yazıtından 1371’de Artuklu sultanlarından ikisinin döneminde görev almış Abdüllatif’in yaptırdığı anlaşılmaktadır Günümüzdeki minareyi 1845’te Musul Valisi Gürcü Mehmet Paşa yaptırmıştır Caminin bulunduğu avluya, doğu ve batıdaki kapılardan girilir Doğudaki taç kapı Mardin’deki kapıların en iyi korunmuş olanıdır Caminin güneydeki avluya geçiş yerleri geç dönemlerde küçültülmüş ya da kapatılmıştır Günümüzdeki yapıya doğudan açılan kapıdan girilmektedir Minber ve mahfil, geç dönem Selçuklu ahşap işçiliğinin özgün örnekleridir Melik Mahmut Camii Savur Kapı’da bulunmaktadır Yatık bir dikdörtgen alanı kaplayan ve yanlardan dar sokakların ayrıldığı, taş işlemeli ana girişi küçük bir meydana açılmaktadır Kitabesinden 1312-1362 yılları arasında Artuklu Hükümdarı Melik Salih tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır Halk arasında bu camiye Melik Mahmut Camii adı verilmekte olup, bu adın Artuklu Hükümdarı Melik Mahmut'un burada bulunan kabrinden kaynaklandığı düşünülmektedir Şehidiye Camii ve Medresesi Şehidiye Mahallesi’ndedir Kâtip Ferdi, bu yapının Sultan Melik Nasruddin Artuk Aslan tarafından 1201-1239 yaptırılıp kendisinin de buraya gömüldüğünü bildirmektedir Araştırmacılar, medreseyi genellikle 13 yüzyıl başına tarihlendirmektedir Her iki durumda da medrese 13 yüzyılın ilk yarısında kurulmuş olmalıdır 1916 yılında camiye bu gün ayakta duran minaresi ilave edilmiştir