Tokat Mevlevihanesi Ve Dergâhları

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-14-2012

Sümbül Baba Zaviyesi (Merkez)

Tokat Gazi Osman Paşa Caddesi’nde bulunan bu dergâh, Muinüddin Pervane’nin kızı Safiyeddin’in bağışladığı bir köle olan Hacı Sümbül tarafından 1292 yılında yaptırılmıştır

Bunu belirten Selçuklu sülüsü ile yazılı kitabesinde Sultan II

Mesut zamanında yapılan bu dergâhın mescit ve türbe bölümlerinin olduğu da belirtilmiştir

Evliya Çelebi, Sümbül Baba’nın Hacı Bayram-ı Veli’nin öğrencisi ve Hacı Bektaş-ı Veli’nin de halifesi olduğunu yazmıştır

Kesme ve moloz taştan yapılan bu dergâh Selçuklu mimarisinde çok az görülen simetrik olmayan bir yapı örneğidir

Giriş kapısı son derece gösterişlidir

Mavi renkli mermerlerden yapılmış, stalaktitli bir bordür portalin çevresini kuşatmaktadır

Bu bordür içerisinde kenger yaprakları ve çeşitli rölyefler dikkati çekmektedir

Bu kapıdan biri kubbeli ders verilen mekân olmak üzere iki bölüme girilmektedir

Ayrıca dergâh içerisinde üzeri kubbeli Sümbül Baba’nın türbesi bulunmaktadır

Günümüze portal dışında oldukça harap durumda gelmiştir

Abdülmuttalip Zaviyesi (Merkez)

Tokat Mahmut Paşa Mahallesi’nde, Soğukpınar yolu üzerindeki bu zaviye, İlhanlı dönemi hükümdarlarından Abu Sait zamanında Abdullah bin-i Muhyi tarafından 1318 yılında yaptırılmıştır

Bu nedenle de zaviye Ahi Muhyettin ismi ile de tanınmaktadır

Giriş kapısı üzerinde mermerden yapılmış üç satırlık iki kitabesi bulunmaktadır

Bunlardan birisinde Ahi Muhyeddin’in sağ olduğu, ikinci kitabede ise aynı yıl içerisinde öldüğü anlaşılmaktadır

Zaviye moloz ve kesme taştan yapılmış olup, üzeri kubbe ile örtülmüştür

Çöreğibüyük Tekkesi (Niksar)

Giriş portaline dayanılarak bu yapının XIV

yüzyılda yapıldığı ileri sürülmüştür

Günümüzde cami olarak kullanılan bu dergâh 1857 yılında portal dışında tamamen yenilenmiştir

Niksar’daki planı bilinen ilk zaviye olmasıyla da önem kazanan bu yapı ortada bir avlu olmak üzere üç eyvan ve köşe odalarından meydana gelmiştir

Bu plan şekli Gazneli Karahanlı ve Büyük Selçuklu devirlerinden beri uygulanan bir yapı tipidir

Giriş portali beden duvarı boyunca yükselmektedir

Portalin üç yanını kuşatan dört bordürlü palmet motifli bir kuşak çevirmektedir

Bundan sonraki giriş geçmeli taşlarla örülmüş basık kemerlidir

Kemerlerin köşelerine birer tane altı köşeli yıldızlar yerleştirilmiştir

Günümüze gelemeyen kitabenin yerinde ön ayaklarını kıvırarak oturmuş, başını geriye çevirmiş bir geyik figürü işlenmiştir

Bunun dışında Niksar’da günümüze gelebilen başka dergâh bulunmamaktadır

Ancak Niksar’da Ahi Pehlivan, Ahi Nehçuvan, Ahi Şahin, Haneman, Hankâh, Kalenderhane, Melik Danişmend Gazi, Mevlevihane, Nuraddin Halife, Sunguriye ve Şeyh Yakup Zaviyelerinin olduğu kaynaklardan öğrenilmektedir

10-14-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Tokat Mevlevihanesi Ve Dergâhları Sümbül Baba Zaviyesi (Merkez) Tokat Gazi Osman Paşa Caddesi’nde bulunan bu dergâh, Muinüddin Pervane’nin kızı Safiyeddin’in bağışladığı bir köle olan Hacı Sümbül tarafından 1292 yılında yaptırılmıştır Bunu belirten Selçuklu sülüsü ile yazılı kitabesinde Sultan II Mesut zamanında yapılan bu dergâhın mescit ve türbe bölümlerinin olduğu da belirtilmiştir Evliya Çelebi, Sümbül Baba’nın Hacı Bayram-ı Veli’nin öğrencisi ve Hacı Bektaş-ı Veli’nin de halifesi olduğunu yazmıştır Kesme ve moloz taştan yapılan bu dergâh Selçuklu mimarisinde çok az görülen simetrik olmayan bir yapı örneğidir Giriş kapısı son derece gösterişlidir Mavi renkli mermerlerden yapılmış, stalaktitli bir bordür portalin çevresini kuşatmaktadır Bu bordür içerisinde kenger yaprakları ve çeşitli rölyefler dikkati çekmektedir Bu kapıdan biri kubbeli ders verilen mekân olmak üzere iki bölüme girilmektedir Ayrıca dergâh içerisinde üzeri kubbeli Sümbül Baba’nın türbesi bulunmaktadır Günümüze portal dışında oldukça harap durumda gelmiştir Abdülmuttalip Zaviyesi (Merkez) Tokat Mahmut Paşa Mahallesi’nde, Soğukpınar yolu üzerindeki bu zaviye, İlhanlı dönemi hükümdarlarından Abu Sait zamanında Abdullah bin-i Muhyi tarafından 1318 yılında yaptırılmıştır Bu nedenle de zaviye Ahi Muhyettin ismi ile de tanınmaktadır Giriş kapısı üzerinde mermerden yapılmış üç satırlık iki kitabesi bulunmaktadır Bunlardan birisinde Ahi Muhyeddin’in sağ olduğu, ikinci kitabede ise aynı yıl içerisinde öldüğü anlaşılmaktadır Zaviye moloz ve kesme taştan yapılmış olup, üzeri kubbe ile örtülmüştür Çöreğibüyük Tekkesi (Niksar) Giriş portaline dayanılarak bu yapının XIV yüzyılda yapıldığı ileri sürülmüştür Günümüzde cami olarak kullanılan bu dergâh 1857 yılında portal dışında tamamen yenilenmiştir Niksar’daki planı bilinen ilk zaviye olmasıyla da önem kazanan bu yapı ortada bir avlu olmak üzere üç eyvan ve köşe odalarından meydana gelmiştir Bu plan şekli Gazneli Karahanlı ve Büyük Selçuklu devirlerinden beri uygulanan bir yapı tipidir Giriş portali beden duvarı boyunca yükselmektedir Portalin üç yanını kuşatan dört bordürlü palmet motifli bir kuşak çevirmektedir Bundan sonraki giriş geçmeli taşlarla örülmüş basık kemerlidir Kemerlerin köşelerine birer tane altı köşeli yıldızlar yerleştirilmiştir Günümüze gelemeyen kitabenin yerinde ön ayaklarını kıvırarak oturmuş, başını geriye çevirmiş bir geyik figürü işlenmiştir Bunun dışında Niksar’da günümüze gelebilen başka dergâh bulunmamaktadır Ancak Niksar’da Ahi Pehlivan, Ahi Nehçuvan, Ahi Şahin, Haneman, Hankâh, Kalenderhane, Melik Danişmend Gazi, Mevlevihane, Nuraddin Halife, Sunguriye ve Şeyh Yakup Zaviyelerinin olduğu kaynaklardan öğrenilmektedir