|
Prof. Dr. Sinsi
|
Gaziantepin Yöresel Folklor Kıyafetleri
ERKEK GİYSİLERİ
BAŞA GİYİLENLER
Gaziantep'in merkezinde fes, tunus fesi, hazırli fes, hasırsız fes şeklinde mavi püsküllü olarak kullanılmaktadır Aynca "göpcük" adı verilen bir fes çeşiti de çevre köylerde kullanılmaktadır Yine fes, keçeden yapılmış "külah”lar ya da "terlik" adı verilen patiskadan oluşan bir başlık giyilir, sarık, beyaz tülbent, "ağabani" birbiçimde sarılır Bazen poşu, kuşak, çember terliğin üzerine sarılırdı Elbeyni ve çevre köylerinde köylüler başlanna beyaz keşik "turban" takarlar
Müsabeyli Bucağı ve köylerinde erkekler başlarına "terlik" dedikleri bir külah giyerler Bu terlikler beyaz ya da açık san renkte örülür Üzerlerine koyu sarı renkte motifli işlemeler yapılır Dag köylerinde bu terlikler uzun ve sivridir Terliklerin ucunda ko*yu sarı ya da beyaz renkte bir püskül vardır Terlikler genellikle iplikten örülmektedir Terliklerin etrafına ipekli poşu sarılır Poşu sim işlemelidir Poşulann uçlan püsküllüdür Bu püsküller poşu sarılınca alına ve gözlerin üzerine sarkar Poşunun bir ucu sag tarafindan dose kadar sarkıtılır
Barak yöresinde ipekli kavun sarısı veya beyaz ahmediye giyerlerBeyaz poşu fakirlik, sarı poşu zenginlik ifadesidir Beyaz poşuya "merkeziyet" de denilmektedir
Merkezde ve dağlık bölgedeki köylerde külah ve terlik hakimdir Külah ve terliğin çevresine bir poşu sarılır
Suriye sınırına yakın köylerde "ağil" hakimdir En eski başa giyilen giyim şekli, etrafına poşu bağlanan sivri külah ve terliktir
Merkeziyet: Başa takılırBeyaz renkte ipek olup kenarları yuvarlak top şeklinde ipek püskül işlidir
SIRTA GİYİLENLER
Merkezde gövde kısmında, dize kadar uzanan geniş cübbe, yakasi "sako" biçiminde dökülen hırka ve aba eski giysiler arasında kullanılmaktadır Abalar, kırmızı, uzun kollu ya da kolsuz ya da önü açık biçimde "maşlah”da giyilir Yine bazılarınca buna kuzu derisinden yapılmış, kürk biçiminde maşlahlar bulunur Bunlara "buziye" ya da "kol*suz salta" da denir "Cepken" sirma işlemeli olarak kullanılır "Zibin" açık ve kapalı gi*yilen gömlek türünden bir giysi kullanılırZıbınlar bu yörede omuzdan düğmeli olarak kullanılırAynca cepken altına yakasız uzun kollu mintan giyilir
Elbeyli köylerinde üzerlerine beyaz gömlek, bazen de uzun zıbın (uzun elbise), önden düğmeli (yarım yaka) gömlek giyilir Diğer yörelerde ise yakasız mintan giyilir Yöredeki adı içlikdir Keten dokuma olan içlikler yukarıdan aşağıya sık çizgilidir İçlikler beyaz ya da kirli beyaz renktedirÇizgileri ise kahverengi veya mavidir Bu içliğin üstüne kahverengi veya lacivert bir yelek giyilirBu yelekler işlemeli ve çok düğmelidirAdına "bürümlü yelek" denir Bazı köylerde ise "lark düğmeli”de denilmektedir Yeleklerin belin üstünde kalan sag ve sol yanları kaytan işlemelidir Bu işlemelerin motifleri ayağa giyilen şalvarların cep altı motiflerinin aynıdırBürümlü yeleklerin düğmeli bölgesi yukandan aşağıya bürümcem örmelidir Aynı bürümcekten top top düğmeler çok sık biçimde dikilmiştir Bürümlü yeleklerin kollan yarımdır Kol ve arkalar ipekli kumaştandırBürümlü yeleklerin üzerine özellikle dag köylerinde aba giyilir Kara, kırmızı, kurşuni, beyaz-kara çizgili olmak üzere birçok renkleri vardır Beyaz üzerine yukandan aşağı çizgili abalar ince dokunurlar Bunlar genellikle ovalık köylerinde giyilir
Bu abalann adına taşci abası denir Maraş abası da denilir Dag köylerinde genellik*le kalın aba giyilir Kırmızı abalann arka üst kısmı ve döş üstleri kendinden dokunmuş olarak işlemelidir Abalann yakası olmaz Kırmızı abalann üzerinde ince ve seyrek beyaz süs çizgiler vardır Dar gelirli olanlar keçi kılından dokuma kara aba giyerler
Barak ve çevresi köylüleri ise "çitari yelek" ve üzerine barak abası giyerler Zen-ginler, üzerine cepken giyerler Bu cepken işlemeli ve sirmali maşlah şeklindedir Maş-lak Araplann özel kiyafetlerindendir Fakirler aba giyerler, işlemelidir Sırmalan daha azdır Cepken altma kapatmalı gömlek giyerlerDüğmeleri solda omuzdan başlar aşağıya doğru iner Ayrıca bu gömleğe zubun da denir Kutlu zubun da giyildiği olur Gömlek beyaz üzerine siyah çizgilidir Renkli de olabilir Abalar; yerli aba, Maraş abasi, Form abası, yarım aba adlarını alır
lç kısma "zıbın, kutnu zubun" adlan ile anılan uzun elbise giyilirÜstüne mintan veya içlik denilen yakasız uzun kollu yukandan aşağı doğru çizgili gömlek giyilir "Kırk düğmeli veya bürümlü yelek" denilebilen çok düğmeli bir tür yelek giyilirAbalar yakasızdır Kalın dokuma, ince dokuma yerli abadır
Merkez ve çevre köylerinde alt kısma şalvar giyilir Şalvar siyah ya da mavi renkte uzun ve bol şekilde yapılır Bu şalvarlar için "çintiyan" adı kullanılmaktadır
Varlıklı olanlar çuhadan yapılmış şalvar giyerler Uçkurlu ve patiskadan yapılmış türleri de vardır Asıl yörenin en eski şalvar cinsi kıldan yapılmakta ve varlıklılar tarafindan kullanılmaktadırYörede "çakir”da kullanılırDonlara tuman adı verilirBunlar da bol ve topuğa kadar uzun bir yapıdadır Uçkurla belden tutturulurBu donları uçkurları süslü olarak yapıldığından zıbının önünden sarkıtılması yörenin geleneklerindendir
Elbeyli'de özellikle mavi, siyah renkli şalvar giyilir Şalvarın cep ağızları kaytan iş*lemelidirYörede aynca bel altına şalvar giyilir Bu şalvarın ortası bol ve torba biçiminde aşağı doğru sarkıtılırTorba biçimindeki şalvar ortasının yürürken dizlere dolanmaması için en uç kısma içeriden bir kurşun ya da dekir dikilir Bu durum aynca zengin bir görünüm verir Şalvarlann cep ağızları bürümlü yeleklerdeki aynı motifli bürümcek işlemedir Aynı işlemeler şalvarın paçasında da bulunur Bazen de paça kısımlarında sim işlemeler vardır Genellikle şalvar ve bürümlü yeleklerin rengi ve kumaşi aynıdır Şalvarlar da bürümlü yelekler gibi gabardin kumaşından yapılırBunların birçok renkten yapılmasına karşın,dağ köylerinde genel olarak kahverengi, lacivert ve çokaz olarak da kurşuni renk tercih edilir
Barak yöresinde mencester şalvar denilen menchester isimli kumaştan yapılan şal*var giyilirŞalvarın içine uzun bağlamalı tuman giyilir Bağları ayaktadır Kahge bezinden yapılır
Dürümlü şalvar da kullanılır Dürümlü şalvarın renkleri gri ve kahverengidir Fakirler pamuklu şayak şalvar giyerler Buna sayalı şalvar da denilmektedir
Yörede çintiyan da görülmektedirŞalvar kuba-orta, kuba-halebi diye isimlendirilmekte ve bu isimler genellikle şalvarın dikim biçimine verilen adlardırKuba şalvar oldukça bol,yanm kuba paçalar dar, orta kısmı (peyik) genişçe şalvardır Halebi şalvarlar mencester denilen bir kumaştan yapılmış, paça kısmı fermuarın yarısı ile kaplanmış (dayanıklı olması için) genellikle siyah renkte bir tür şalvardır Aynca ice tuman da giyilmektedir Amerikan bezinden yapılan şalvar biçimle paçaları biraz kısa bir şalvar altlığıdır
Şalvar: Genellikle siyah kumaştan olup beli beyaz uçkurludurAynı zamanda açık kahve renginde ve cep-ayak kenarları işlemeli olanları da vardır
Cezair Yeleği (Kırk Düğme): Yakasız olup, iç gömleğin üzerine giyilirYaka kısmı sırma işlemelidirBüyük bir özenle işlenir Kolsuzdur
Aba: Kısa kollu olup, cezair yeleği üzerine giyilirÜzeri saf ipek ve sırma iş*lemelidir
Kuşak: Bele takılırRenkli iplikle işlenir Dokuma aaagahında dokunurGaziantep'e mahsusdur
İç Gömlek: Yakasız olup genellikle boyuna çizgilidirİpek kumaştan yapılırSadece yakada bir düğme vardır Kollan bol ve rahattır
AYAĞA GİYİLENLER
Gaziantep'in merkezinde ayaklarda işli yün çoraplar bulunmaktadır Kundura-yemeni, kırmızı renkli ya da sarı renkli olmak üzere kullanılmaktadır Bazı "kabarah ayakkabı" giyenler görülür Bunlara postal, potin adı verilir, aynca erkekler arasında çarık, papuç, lapçin, karçın, kelik adı verilen papuçlar giyilir
Elbeyli'de ayaklarda yemeninin her türlü rengi kullanılırİşlemeli veya düz yün çorap görünmektedirYörede bazı köylerde ayağa kırmızı veya siyah yemeni giyilmesine karşın, dag köylerinde "kırmızı postal" giyilir Kulaklı yemenilerin daha eski olduğu bilinirKırmızı postallar tok burunludur Burun ve topuk arkaları yine sahtiyeden parça yama olarak süs-lüdür Postal siyah olursa yamalar kırmızıdır
Barak köylerinde ayaklarına kırmızı merküp, keçi derisinden yapılmış altı nalçalı şamaniye mavi püsküllü edik giyerler Burnu yukarı doğru kıvrıktır
Postal uzun konçludur Genellikle tarlada çalışırken veya kışın iş esnasında giyilir
Çorap: Genellikle beyaz olur
Hade: Günümüzde artık tarihe karışan bu ayakkabı camuz derisinden yapılırAyak bileğini iyice sarar Genellikle mor veya siyah renktedir
AKSESUAR
Köstek: Bele, kuşağın üzerine takılır Gümüştür
Tütün Kesesi: Erkeklerin kendi aksesuarlarını koymak içindir Çakmak, sigara tablasi vb Kadıfe olanı makbuldür Üzeri sırma işlemelidir
Mendil (Sallama): İpekli mendil olup, kenarı işlemeli veya düz olur
BELE TAKILANLAR
Merkez ve çevre köylerde belde sal kuşak vardır Kemer, trablus sal, kayış kuşak, acem şalı, yün ve ipek ya da yün ve pamuklu karışımından oluşan birkaç kat sarılan kuşaklar kullanılırIçinde bıçak, tütün kesesi, sigara tablası vb muhafaza edilir Bacağa bağlanan kaytanlar göbek kısmımın altından doğru sarkıtılarak bir kavis yaptırılır Kuşakların üstüne çevre köylerde, bir kalın palaska adı verilen meşin kemer kullanılmaktadır
Elbeyli'de ise bele "palıska kuşak" bağlanırAntep kuşağının üzerine yörede paliska adı ile anılan meşin kemer bağlanır
Yörede aynca, bürümlü yelek ve şalvarın üzerinden bele bir kuşak sanlırKuşak genellikle beyaz ve ipeklidir Püsküllü olan kuşağın püskülleri aşağı doğru sarkarAyrıca vücudun sag yanına doğru genişletilerek dolandırılırBel kuşağının ucu vücudun sag yanından diz üstüne kadar sarkarGenel olarak bel kuşağının bu olmasına karşın bazen başa sarılan gümüş ya da sim işleme poşularında bele sanldığı görülürÇok az olmakla beraber sal kuşak saranlar da görülür Barak yöresinde "Horasan kuşağı" takarlarZenginler "sal kemer" takarlar Kuşak bulamayanlar beyaz poşu bağlarlar Tütün kesesi (sirmah), çakmaklık (sırmalı) ve köstekli saat bele takılan aksesuarlardır
|