Diyarbakırdaki Hanlar Ve Özellikleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-14-2012

Diyarbakırdaki Hanlar ve Özellikleri

Anadolu'nun coğrafik yapısı yol güzergâhlarının belirlenmesinde etkili olmuştur

İçteki yüksek yayla*lar Akdeniz ve Karadeniz kıyılarına paralel uzanan doğuda birleşen sıradağlar batıda alçalarak oluşan Ege ve Akdeniz vadileri ve iklimsel büyük farklılık*ların en önemli sebebi olarak özetlenebilir

Bu yüzey şekillerinin uzanış yönü doğu-batı doğrultulu bir yol sistemi olarak belirmiş kuzey-güney doğrultulu yol*lar ise ancak teknik imkanların çoğaldığı daha son*raki dönemlerde gelişebilmiştir

Anadolu Selçukluları devrinde gelişen düzenli yol sistemleri ve bu yollar üzerinde sağladıkları güvenli seyahat imkânı Diyarbakır'ın ticari amaçlı gelişi*minde önemli etkenlerden birisi olmuştur

Diyarba*kır'ın önemli yollar üzerinde bulunması bazı yapıla*rın gelişmesine neden olmuştur

Bunların başında hanlar gelmektedir

Diyarbakır'da bulunan hanlar Osmanlılar döneminde yapılmış olup bu devrin mi*marisinin en güzel örneklerindendir

Bu yapılardan günümüze ancak üç tanesi ulaşabilmiştir

Bunlar; Deliller Hanı (Hüsrev Paşa Hanı) Hasan Paşa Hanı ve Çifte Han'dır

HÜSREV PAŞA HANI (DELİLLER HANI)

Diyarbakır'da ayakta kalmış hanlardan Hüsrev Pa*şa Hanı H

934 yılında Diyarbakır'ın ikinci Osmanlı valisi olan Hüsrev Paşa tarafından yaptırılmıştır

De*liller Hanı olarak da bilinen yapının bu adı almasının nedeni hacı adaylarına rehberlik yapan delillerin bu*rada konaklamasıdır

Han karşısındaki geniş alana da Hacılar Harabesi denilmektedir

Oldukça geniş bir alanı kaplayan hanın ortasında kareye yakın geniş bir avlusu bulunmaktadır

Bu av*lunun etrafında bulunan ve iki katlı revaklı geçişle*rin arkasında yer alan han odaları ile tek kaili bir ahır kısmından meydana gelmiştir

Avlu ortasında bir şadırvan bulunmaktadır

Girişle ve girişin tam karşısında bulunan merdivenler üst katla bağlantıyı sağlamaktadır

Odaların revaklı geçişlere ve oradan da avluya açılan kapılarının yanında bir de pencere bulunmaktadır

Hanın ahır ve depo olarak kullanılan ikinci kısmı*na güneydeki bir han odasının geçit olarak kullanı*lacak şekilde düzenlenmesi ile geçilmektedir

Ahır kısmında tek sıra halinde dizilmiş pencereler bu bö*lümün aydınlatılmasını sağlamaktadır

Hanı dıştan tek yönde sınırlayan dükkânlar ahır kısmının caddeye bakan yüzeyinde devam etmektedir

Dışarıdan ba*kıldığında ahır kısmı tek kat odaların yer aldığı ana bölüm çift kat olarak yükselmektedir

Yapı siyah ba*zalt taş ve beyaz kalker taşının beraber kullanılması ile oluşturulmuştur

Yeniden kullanım karan alınarak günümüz koşul*larına uydurulmak istenen bu han Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün yardımları ile 1984 yılında 49 odalı ve 103 yataklı otel haline getirilmiştir

Beş yıldızlı bir otel haline getirilen bu yapıda avlu ana mekân ola*rak kullanılmaktadır

Sabah kahvaltısı öğle yemeği açık bar ve özellikle yazın akşam yemeği için avlu kullanılmaktadır

Daha önce deve ve atların gecelediği ve yaklaşık 6-7 m

yüksekliğinde ahır olarak yapılmış birim gü*nümüzde kapalı restoran olarak kullanılmaktadır

Restaurant 300 kişi kapasiteli olup yalnız otel müşterileri değil yerli halkın da yemek yeme amacıy*la kullandığı bir mekân durumundadır

Kış aylarında müşteri sayısı % 30-40 civarında olmasına karşın yaz aylarında (özellikle Diyarbakır ik*limini göz önüne alarak Nisan başlarından Ekim so*nuna kadar süren sıcak hava yaz döneminde yedi aylık bir süreyi kapsamaktadır) bu oran % 70 civa*rındadır

Odalarda ve restaurantta bulunan pencereler ha*valandırma için yetersiz olmasına karşın bu sorun havalandırma bacaları ile çözümlenmiştir

Yapıda kalorifer tesisatı yapılarak ısınma sorunu*na çözüm bulunmuştur

Banyo ve WC eklenemeyen adalar personele ayrılarak kullanılmaktadır

Hüsrev Paşa Hanı (Deliller Ham)

Cadde üzerindeki cephede bulunan dükkânlar tu*ristik amaçlı alışveriş imkânına sahiptir

Giriş katında iki kol idarî bürolar şark odası oyun odası bar olarak düzenlenmiş diğer iki kol ise yatak odalarına ayrılmıştır

Otelde konaklayan turistlerin oranı % 20 yabancı % 80 yerli turist ağırlıklıdır

HASAN PAŞA HANI

Diyarbakır'da ayakta kalmış hanlardan ikincisi olan Hasan Paşa Hanı Osmanlılar zamanında Diyar*bakır'da valilik yapmış olan Sokullu'nun oğlu Vezir-zâde Hasan Paşa tarafından 1572-1575 yılları ara*sında yaptırılmıştır

Hasan Paşa Diyarbakır'da ilk olarak kuyumcular için bir çarşı yaptırmıştır

Daha sonra Ketenciler adıyla bilinen ancak günümüze ula*şamamış çarşıyı yaptırmıştır

Kuyumcular Çarşısı'nda yapılan hasır bilezikler haplar kişnişli gerdanlıklar avizeler hançerler vb

parçalar Ketenciler Çarşısındaki dükkânlarda satılırdı

Hasan Paşa bu iki çarşıya ticaret için gelenlerin gecelemeleri için bir han da yaptırmıştır

Hasan Paşa Hanı Deliller Hanı'ndan sonra Diyar*bakır'daki ikinci büyük handır

Bu hanın güney ve batı kapılarında tarihî iki yazıl bulunmaktadır

Hanın batı cephesi allı beşik tonozlu dükkânlarla üst katın*da taşan iki süslü pencereyle dışarı açılan orta kısmı yapının genel çizgilerini tamamlamaktadır

Deliller Hanı'nın sade görünümlü üst katına karşılık bu ha*nın köşelerinde başlıklı sütuncuklar üzerinde boşalt*ma kemerleri ve köşelere rastlayan pencerelerde mukarnaslı başlıklar yer almıştır

Bazalt ve kalker taşı*nın beraber kullanılması ve kalker taşının yatay ola*rak yerleştirilmesi yapıyı olduğundan da uzun gös*termektedir

Yapıyı en üstte taş konsolların üzerine olurmuş bir silme sınırlamakta ve arkasında han odalarının kub*beleri görünmektedir

Ancak bakımsızlıktan dolayı üst örtü yok olmuştur

Daha sonra yapılan yanlış bir müdahale ile tuğla kubbelerin üzerine beton döküle*rek yalıtılmaya çalışılmıştır

Yapının batı kapısı içeriye doğru genişlemektedir

Basık kemerli bir kapıdan geçildikten sonra beşik to*nozlu bir kısım gelmekte ve buradan avluya ulaşıl*makladır

Girişin solundaki ve karşısındaki merdi*venler üst katla bağlantıyı sağlamaktadır

Avlunun ortasında altı sütuna oturmuş üstü kubbeli bir şadır*van yer almaktadır

Hasan Paşa Hanı

Alt kat odaları sivri kemerli revaklarla avluya açıl*maktadır

Ayrıca bu handa dikkati çeken diğer bir özellik üst katta avluya doğru taşan konsolların bu*lunmasıdır

Yine üst katta da revaklar bulunmakta ve bu revakların arkasında odalar yer almaktadır

Oda*lar bir kapı ve pencereyle avluya açılmaktadır

Hasan Paşa Hanı'nın bodrumunda gelen kervanla*rın hayvanları için ahır kısmı bulunmakladır

1613'te buraya gelen Polonyalı Simeon gördüğü bu yapıyı üç katlı kagir 500 beygiri barındırabilecek iki ahırlı şadırvanlı pek çok odalı bir yapı olarak tarif etmektedir

Hasan Paşa Hanı'nın avlusunda bulunan altı sütuna oturmuş

Bugün Hasan Paşa Hanı'nın giriş katı ticari amaç*lı kullanılmaktadır

Üst kat tamamen boş bırakılma*sı dolayısıyla yer yer tahrip olmuş ve yıkılmalar baş*lamıştır

Bodrum katta bulunan ahır bölümü ise de*po olarak kullanılmaktadır

ÇİFTE HAN

Günümüze kadar ulaşmış hanlardan üçüncüsü olan Cifle Han'ın kesin yapım tarihi ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir

Eldeki belgelerden XVI

yüzyıldan kalma ve Osmanlı yapısı olduğu an*laşılmaktadır

Han ilk yapımı sırasında çift han olarak düşünülmüş ancak Cumhuriyet dönemi ile birlikte yol çalışması sırasında ikincisi yıktırılmıştır

Bütünüyle günümü*ze kadar gelebilseydi Diyarbakır hanları içinde biri birine bitişik çifte han biçimiyle değişik bir uy*gulama örneği teşkil edecekti

Siyah bazalt taşlan yapılmış olan bu yapı iki katlıdır

Ortada bir avlusu ve avlunun üç tarafın*da basık kemerli revakları bulun*maktadır

Hana giriş kapısının bi*raz ilerisinde soldan bir merdiven üst katla bağlantıyı sağlamakta*dır

Üst kattaki han odalarının önünde de revaklar bulunmakta*dır

Odaların avluya bakan yüzle*rinde bir kapı ve bir pencere yer almaktadır Hanın giriş katı depo olarak kullanılmakta üst kat ise hiç kullanılmamaktadır

Girişin karşısında bulunan kolun üst kat*ta revaklı geçişleri yıkıldığından üst katta bu kola ulaşılamamakta*dır

Bodrumda ahır bölümü bu*lunmakladır

Bu han Deliller Ha*nı ve Hasan Paşa Hanı'na göre da*ha yalın ele alınmıştır

Hasan Paşa Hanı'nın avlusunda bulunan altı sütuna oturmuş kubbeli şadırvan

Çeşitli medeniyetler zamanında yapılmış han ve kervansaraylar gibi konaklama yapılan o döne*min şartlarına uygun olarak ker*vanların konaklama yeri olsun di ye yapıldığından günü*müzde bu işlevini kaybet*mişlerdir

Bunun yanı sı*ra tarihî yapının çevre*sinde oluşan yeni yapı*laşmalar ve meydana ge*len bozulmalarla birlikte yapının yapılış amacı dı*şındaki bir kullanım do*ğa şartlan ve yapıların terk edilerek boş bırakıl*ması oldukça süratli bir eskimeye ve yok olmaya neden olmaktadır

Deliller Hanı (Rüstem Paşa Hanı] otele dönüştü*rülerek tekrar yaşama ka*vuşturulmuş olmasına karşın Çifte Han ve Ha*san Paşa Hanı yapılış amaçlarının dışında kul*lanılmaktadırlar

Oysa Suriçi'nin merkezî bir noktasında bulunan bu hanlar oldukça değerli bir yere sahiptir

KAYNAKLAR

Bey:>anoğlu Ş

1937

Başlangıçtan Akkuyııntulara Kadar Anıtları ire Kitabeleri tle Diyarbakır Ta*rihi Diyarbakır Belediyesi Di*yarbakır'ı Tanıtma Yayınlan: 1 1

C Ankara

Binan C

Ş

1990

13

Yüzyıl Ana*dolu Kervansarayları Koruma Ölçütleri Üierine Bir Araştırma Yayınlanmamış Doktora Tezi İ

T

Ü

İstanbul

Mâm Ansiklopedisi 1994

Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araşhrma-ları Merkezi Yayını <î

C İstan*bul

Kejartlı D

T

1995

Diyarbakır'da Turizm Potansiyeli re Hasan Paşa Hanının Konaklama Amaçlı Kullanımının İrdelen*mesi yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Y

T

Ü

istanbul

Sözen M

1971

Diyarbakır'da Türk Mimarisi Diyarbakır'ı Ta-mtma ve Turizm Demeği Yayı*nı: 21 l

bs

Gün Matbaası İs*tanbul

Hanlar

10-14-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Diyarbakırdaki Hanlar Ve Özellikleri Diyarbakırdaki Hanlar ve Özellikleri Anadolu'nun coğrafik yapısı yol güzergâhlarının belirlenmesinde etkili olmuştur İçteki yüksek yaylalar Akdeniz ve Karadeniz kıyılarına paralel uzanan doğuda birleşen sıradağlar batıda alçalarak oluşan Ege ve Akdeniz vadileri ve iklimsel büyük farklılıkların en önemli sebebi olarak özetlenebilir Bu yüzey şekillerinin uzanış yönü doğu-batı doğrultulu bir yol sistemi olarak belirmiş kuzey-güney doğrultulu yollar ise ancak teknik imkanların çoğaldığı daha sonraki dönemlerde gelişebilmiştir Anadolu Selçukluları devrinde gelişen düzenli yol sistemleri ve bu yollar üzerinde sağladıkları güvenli seyahat imkânı Diyarbakır'ın ticari amaçlı gelişiminde önemli etkenlerden birisi olmuştur Diyarbakır'ın önemli yollar üzerinde bulunması bazı yapıların gelişmesine neden olmuştur Bunların başında hanlar gelmektedir Diyarbakır'da bulunan hanlar Osmanlılar döneminde yapılmış olup bu devrin mimarisinin en güzel örneklerindendir Bu yapılardan günümüze ancak üç tanesi ulaşabilmiştir Bunlar; Deliller Hanı (Hüsrev Paşa Hanı) Hasan Paşa Hanı ve Çifte Han'dır HÜSREV PAŞA HANI (DELİLLER HANI) Diyarbakır'da ayakta kalmış hanlardan Hüsrev Paşa Hanı H 934 yılında Diyarbakır'ın ikinci Osmanlı valisi olan Hüsrev Paşa tarafından yaptırılmıştır Deliller Hanı olarak da bilinen yapının bu adı almasının nedeni hacı adaylarına rehberlik yapan delillerin burada konaklamasıdır Han karşısındaki geniş alana da Hacılar Harabesi denilmektedir Oldukça geniş bir alanı kaplayan hanın ortasında kareye yakın geniş bir avlusu bulunmaktadır Bu avlunun etrafında bulunan ve iki katlı revaklı geçişlerin arkasında yer alan han odaları ile tek kaili bir ahır kısmından meydana gelmiştir Avlu ortasında bir şadırvan bulunmaktadır Girişle ve girişin tam karşısında bulunan merdivenler üst katla bağlantıyı sağlamaktadır Odaların revaklı geçişlere ve oradan da avluya açılan kapılarının yanında bir de pencere bulunmaktadır Hanın ahır ve depo olarak kullanılan ikinci kısmına güneydeki bir han odasının geçit olarak kullanılacak şekilde düzenlenmesi ile geçilmektedir Ahır kısmında tek sıra halinde dizilmiş pencereler bu bölümün aydınlatılmasını sağlamaktadır Hanı dıştan tek yönde sınırlayan dükkânlar ahır kısmının caddeye bakan yüzeyinde devam etmektedir Dışarıdan bakıldığında ahır kısmı tek kat odaların yer aldığı ana bölüm çift kat olarak yükselmektedir Yapı siyah bazalt taş ve beyaz kalker taşının beraber kullanılması ile oluşturulmuştur Yeniden kullanım karan alınarak günümüz koşullarına uydurulmak istenen bu han Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün yardımları ile 1984 yılında 49 odalı ve 103 yataklı otel haline getirilmiştir Beş yıldızlı bir otel haline getirilen bu yapıda avlu ana mekân olarak kullanılmaktadır Sabah kahvaltısı öğle yemeği açık bar ve özellikle yazın akşam yemeği için avlu kullanılmaktadır Daha önce deve ve atların gecelediği ve yaklaşık 6-7 m yüksekliğinde ahır olarak yapılmış birim günümüzde kapalı restoran olarak kullanılmaktadır Restaurant 300 kişi kapasiteli olup yalnız otel müşterileri değil yerli halkın da yemek yeme amacıyla kullandığı bir mekân durumundadır Kış aylarında müşteri sayısı % 30-40 civarında olmasına karşın yaz aylarında (özellikle Diyarbakır iklimini göz önüne alarak Nisan başlarından Ekim sonuna kadar süren sıcak hava yaz döneminde yedi aylık bir süreyi kapsamaktadır) bu oran % 70 civarındadır Odalarda ve restaurantta bulunan pencereler havalandırma için yetersiz olmasına karşın bu sorun havalandırma bacaları ile çözümlenmiştir Yapıda kalorifer tesisatı yapılarak ısınma sorununa çözüm bulunmuştur Banyo ve WC eklenemeyen adalar personele ayrılarak kullanılmaktadır Hüsrev Paşa Hanı (Deliller Ham) Cadde üzerindeki cephede bulunan dükkânlar turistik amaçlı alışveriş imkânına sahiptir Giriş katında iki kol idarî bürolar şark odası oyun odası bar olarak düzenlenmiş diğer iki kol ise yatak odalarına ayrılmıştır Otelde konaklayan turistlerin oranı % 20 yabancı % 80 yerli turist ağırlıklıdır HASAN PAŞA HANI Diyarbakır'da ayakta kalmış hanlardan ikincisi olan Hasan Paşa Hanı Osmanlılar zamanında Diyarbakır'da valilik yapmış olan Sokullu'nun oğlu Vezir-zâde Hasan Paşa tarafından 1572-1575 yılları arasında yaptırılmıştır Hasan Paşa Diyarbakır'da ilk olarak kuyumcular için bir çarşı yaptırmıştır Daha sonra Ketenciler adıyla bilinen ancak günümüze ulaşamamış çarşıyı yaptırmıştır Kuyumcular Çarşısı'nda yapılan hasır bilezikler haplar kişnişli gerdanlıklar avizeler hançerler vb parçalar Ketenciler Çarşısındaki dükkânlarda satılırdı Hasan Paşa bu iki çarşıya ticaret için gelenlerin gecelemeleri için bir han da yaptırmıştır Hasan Paşa Hanı Deliller Hanı'ndan sonra Diyarbakır'daki ikinci büyük handır Bu hanın güney ve batı kapılarında tarihî iki yazıl bulunmaktadır Hanın batı cephesi allı beşik tonozlu dükkânlarla üst katında taşan iki süslü pencereyle dışarı açılan orta kısmı yapının genel çizgilerini tamamlamaktadır Deliller Hanı'nın sade görünümlü üst katına karşılık bu hanın köşelerinde başlıklı sütuncuklar üzerinde boşaltma kemerleri ve köşelere rastlayan pencerelerde mukarnaslı başlıklar yer almıştır Bazalt ve kalker taşının beraber kullanılması ve kalker taşının yatay olarak yerleştirilmesi yapıyı olduğundan da uzun göstermektedir Yapıyı en üstte taş konsolların üzerine olurmuş bir silme sınırlamakta ve arkasında han odalarının kubbeleri görünmektedir Ancak bakımsızlıktan dolayı üst örtü yok olmuştur Daha sonra yapılan yanlış bir müdahale ile tuğla kubbelerin üzerine beton dökülerek yalıtılmaya çalışılmıştır Yapının batı kapısı içeriye doğru genişlemektedir Basık kemerli bir kapıdan geçildikten sonra beşik tonozlu bir kısım gelmekte ve buradan avluya ulaşılmakladır Girişin solundaki ve karşısındaki merdivenler üst katla bağlantıyı sağlamaktadır Avlunun ortasında altı sütuna oturmuş üstü kubbeli bir şadırvan yer almaktadır Hasan Paşa Hanı Alt kat odaları sivri kemerli revaklarla avluya açılmaktadır Ayrıca bu handa dikkati çeken diğer bir özellik üst katta avluya doğru taşan konsolların bulunmasıdır Yine üst katta da revaklar bulunmakta ve bu revakların arkasında odalar yer almaktadır Odalar bir kapı ve pencereyle avluya açılmaktadır Hasan Paşa Hanı'nın bodrumunda gelen kervanların hayvanları için ahır kısmı bulunmakladır 1613'te buraya gelen Polonyalı Simeon gördüğü bu yapıyı üç katlı kagir 500 beygiri barındırabilecek iki ahırlı şadırvanlı pek çok odalı bir yapı olarak tarif etmektedir Hasan Paşa Hanı'nın avlusunda bulunan altı sütuna oturmuş Bugün Hasan Paşa Hanı'nın giriş katı ticari amaçlı kullanılmaktadır Üst kat tamamen boş bırakılması dolayısıyla yer yer tahrip olmuş ve yıkılmalar başlamıştır Bodrum katta bulunan ahır bölümü ise depo olarak kullanılmaktadır ÇİFTE HAN Günümüze kadar ulaşmış hanlardan üçüncüsü olan Cifle Han'ın kesin yapım tarihi ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir Eldeki belgelerden XVI yüzyıldan kalma ve Osmanlı yapısı olduğu anlaşılmaktadır Han ilk yapımı sırasında çift han olarak düşünülmüş ancak Cumhuriyet dönemi ile birlikte yol çalışması sırasında ikincisi yıktırılmıştır Bütünüyle günümüze kadar gelebilseydi Diyarbakır hanları içinde biri birine bitişik çifte han biçimiyle değişik bir uygulama örneği teşkil edecekti Siyah bazalt taşlan yapılmış olan bu yapı iki katlıdır Ortada bir avlusu ve avlunun üç tarafında basık kemerli revakları bulunmaktadır Hana giriş kapısının biraz ilerisinde soldan bir merdiven üst katla bağlantıyı sağlamaktadır Üst kattaki han odalarının önünde de revaklar bulunmaktadır Odaların avluya bakan yüzlerinde bir kapı ve bir pencere yer almaktadır Hanın giriş katı depo olarak kullanılmakta üst kat ise hiç kullanılmamaktadır Girişin karşısında bulunan kolun üst katta revaklı geçişleri yıkıldığından üst katta bu kola ulaşılamamaktadır Bodrumda ahır bölümü bulunmakladır Bu han Deliller Hanı ve Hasan Paşa Hanı'na göre daha yalın ele alınmıştır Hasan Paşa Hanı'nın avlusunda bulunan altı sütuna oturmuş kubbeli şadırvan Çeşitli medeniyetler zamanında yapılmış han ve kervansaraylar gibi konaklama yapılan o dönemin şartlarına uygun olarak kervanların konaklama yeri olsun di ye yapıldığından günümüzde bu işlevini kaybetmişlerdir Bunun yanı sıra tarihî yapının çevresinde oluşan yeni yapılaşmalar ve meydana gelen bozulmalarla birlikte yapının yapılış amacı dışındaki bir kullanım doğa şartlan ve yapıların terk edilerek boş bırakılması oldukça süratli bir eskimeye ve yok olmaya neden olmaktadır Deliller Hanı (Rüstem Paşa Hanı] otele dönüştürülerek tekrar yaşama kavuşturulmuş olmasına karşın Çifte Han ve Hasan Paşa Hanı yapılış amaçlarının dışında kullanılmaktadırlar Oysa Suriçi'nin merkezî bir noktasında bulunan bu hanlar oldukça değerli bir yere sahiptir KAYNAKLAR Bey:>anoğlu Ş 1937 Başlangıçtan Akkuyııntulara Kadar Anıtları ire Kitabeleri tle Diyarbakır Tarihi Diyarbakır Belediyesi Diyarbakır'ı Tanıtma Yayınlan: 1 1 C Ankara Binan C Ş 1990 13 Yüzyıl Anadolu Kervansarayları Koruma Ölçütleri Üierine Bir Araştırma Yayınlanmamış Doktora Tezi İTÜ İstanbul Mâm Ansiklopedisi 1994 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araşhrma-ları Merkezi Yayını <î C İstanbul Kejartlı D T 1995 Diyarbakır'da Turizm Potansiyeli re Hasan Paşa Hanının Konaklama Amaçlı Kullanımının İrdelenmesi yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi YTÜ istanbul Sözen M 1971 Diyarbakır'da Türk Mimarisi Diyarbakır'ı Ta-mtma ve Turizm Demeği Yayını: 21 lbs Gün Matbaası İstanbul Hanlar