|
Prof. Dr. Sinsi
|
Siirt Tarihsel Gelişimi, Siirt Tarihi Fotoğraflari
siirt tarihsel gelişimi, siirt tarihi fotoğraflari
Siirt adının Sami Dili nden geldiği öne sürülmektedir Bazı kaynaklarda bu adın, Keldani Dili nden, kent anlamına gelen Keert (Kaa at) sözcüğünden kaynaklandığı yazılıdır Siirt sözcüğü, isim kaynaklarında; Esart, Sairt, Siirt, Siird gibi çeşitli biçimlerde kullanılmıştır Süryani ler kente Se erd (yöresel söyleniş biçimiyle Sert) demişlerdir XIX yy da Sert, Seerd, Sört, Sairt olarak kullanılmış, günümüzde de Siirt biçimiyle benimsenmiştir
Diğer bir kaynakta Siirt isminin, "Seert" anlamındaki "üç yer" manasına geldiği söylenir Siirt adının nereden geldiği konusunda değişik görüşler vardır Kadri PERK in, Cenup Doğu Anadolu Tarihi nde Siirt, Sert, Tigra, Mosert; Hüseyin CAHİT tarihi nde Serad; Şemsettin SAMİ nin Kamus unda Tiğrakert olarak geçmektedir Ayrıca eski Siirt in birkaç sırtta kurulmasından dolayı Türkçe de sırt kelimesinden türediği de iddia edilmektedir
Hernekadar Sami kokenli oldugu soylense de Ermenice Tiğrakert in halk agzinda sirasiyla Sigrakert, Sigirt ve sonunda Turkce aksanla Siirt e donusmus olmasi gerekir
İlin tarihsel gelişimi
Siirt ilinin ilçeleriSiirt, Mezopotamya ve Anadolu uygarlıklarının kesiştikleri alanda kurulmuştur Bu yüzden kuzeyinde ve güneyinde ortaya çıkan uygarlıklar, yörenin kültürel gelişmesinde etkili olmuştur Bölgenin dağlık oluşu ve ulaşım imkanlarının yetersizliği, gelişmiş kentlerin kültür merkezlerinin ortaya çıkmasını engellemiştir
Yakın zamana kadar Siirt tarihinin İÖ IVyy öncesi dönemleri bilinmemekteydi 1963 yılında Halet ÇAMLIBEL ve RJ BRAIDWOOD başkanlığında kurulan Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırmaları Karma Projesi kapsamında, Siirt İli nde yapılan yüzey araştırmalarında Neolitik, Kalkolitik, Tunç ve Helenistik, Roma, Bizans-İslam ve Yakınçağ ı kapsayan dönemlere ait buluntular ortaya çıkarılmıştır Günümüzdeki kültürel yapı Türk-İslam Kültürü nın etkisiyle biçimlenmiştir
İÖ 3000 ve 2000 lerde Güneydoğu Toroslar, iki kültür alanını birbirinden ayırmaktaydı Güneyde Mezopotamya da gelişmiş bir tarım kültürü, kuzeyde ise Doğu Anadolu nun yüksek yaylasında ilkel tarımcılığa ve hayvancılığa dayalı, daha yavaş gelişen bir kültür vardı İki kültürün kesiştiği yerde bulunan Siirt te, yayla kültürü özellikleri görülmekteydi
MÖ 3000 lerde yöreye egemen olan Hurri lerden sonra sırasıyla Hitit, Urartu, Asur, Med ve Pers ler de hakimiyet kurmuşlardı
Siirt in içinde bulunduğu bölge, göçler nedeniyle etnik ve dinsel inanışlar yönünden çeşitlilik göstermektedir Urartular, İskitler, Medler ve Persler, egemenlik dönemlerinde dinsel inanışlarını da buralara yaymışlardı Dağlık alanlarda yaşayan kapalı toplulukların çeşitli din ve tanrıları vardı İÖ 150 lerden başlayarak yöreye egemen olan Partlar, Arsaklılar, Sasaniler dönemlerinde İran Tanrıları nın ve inanışlarının etkisi güçlenmiştir Yöreyi etkileyen Roma - Part, Roma - Sasani savaşları, aynı zamanda iki dinin ve kültürün karşılaşması niteliğindeydi 300 lerde Hristiyanlık yayılmaya başladığında Zerduş Dini ni benimseyen Sasaniler, Yörede Hristiyan kıyımı yapmışlardır
İslam Uygarlıkları Dönemi
639 da Elcezire nin fethi için görevlendirilen İlyas bin Ganem, Diyarbakır yöresini İslam mücahidlerine açtığı zaman Siirt de aynı şansızlığa uğramıştır Diyarbakır ın zaptında mühim hizmetleri bulunan Halid bin Velid, Hasankeyf Savaşı nda muzaffer olduktan sonra Siirt e yürümüş, şehrin o zamanki hakimi Hersolu itaatini arz ederek, şehri teslim etmiştir Bundan sonra Siirt Hakimliği n, sahabeden olan Hişşam oğlu Hakem tayin olunmuştur
661 yılında kurulan Emevi Hilafeti bölge ile birlikte Siirt i de hakimiyet altına almıştır Emeviler den sonra hilafet makamını ele geçiren Abbasiler, Diyarbakır, Silvan ve Siirt i de ele geçirmişlerdir
Dinsel bakımdan bölge ilkin önemli bir "Harici" merkeziydi IX yy dan sonra Hanbeli ve Maliki mezhepleri aracılığıyla Sünnilik, Mervanoğulları döneminde Şafiilik, Türklerle Hanefilik yayılmaya başlamış, daha sonra Mervanoğulları döneminde Şafii lik giderek ortadan kalkmıştır Yörede Arap-İslam Kültürü nün etkisi Türklerin döneminde de sürmüştür Ancak Siirt, 10 yüzyılın sonralarında yine Bizans ın egemenliğine girmiş, Malazgirt Savaşı ndan kısa bir süre sonta Philaterios adlı Ermeni asıllı bir Bizanslı tekfurun egemenliğinde kalmıştır Daha sonra sırasıyla Artuklular ın eline geçerek Türk leşmeye başlamıştır
Anadolu Selçukluları ve Osmanlı Dönemi
Malazgirt Savaşı ndan sonra Türkler Anadolu ya yerleşmeye başlamış ve Büyük Selçuklu Devleti nin isteği dışında küçük Türk devletçikleri kurulmuştur Siirt yöresi, Hasankeyf Artuklular ın yönetimindeydi Artuklular a bağlı göçebe Türkmenler yöreye yerleşmiş, Artuklu beyleri ve askerleri, kendlerde Türkleşmenin çekirdeğini oluşturmuşlardır Beylerinin Alp, İnanç, Yağbu gibi Türk adlarını kullanmaları; Artuklular da Türkmen geleneğinin güçlülüğünü göstermektedir Bağlı oymaklara "ok gönderme" biçimindeki Orta Asya geleneği de Artuklular da sürmekteydi
Hasankeyf Artuklular dan sonra Siirt e Eyyübiler, Anadolu Selçukluları, İlhanlılar, Mardin Artukluları, Akkoyunlular ve Safeviler egemen olmuştur Akkoyunlular yöreye Türkmenleri yerleştirmiştir Safeviler döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu a Şii lik yaygınlaşmıştır Anadolu da şii liğin etkisini kırmak isteyen Yavuz Sultan Selim, Urmiye Gölü nden Malatya ve Diyarbakır a kadar uzanan bölgeyi Osmanlı Devleti ne bağlamak istemiştir Bunun için Kürt kökenli ünlü bilgin İdris-i Bitlisi nin yardımıyla Siirt Osmanlı yönetimine geçmiştir Bu dönemde Siirt yarı özerk beylerin yönetiminde, aşiret kültürünün egemen olduğu bir yerdir
XVI yy da Osmanlı yönetimine geçen Siirt, Osmanlı İmparatorluğu nun yıkılışına kadar bu devlete bağlı kalmıştır
XIXyy ın ikinci yarısına kadar devlete olan bağlılıkları sözde kalan Siirt Beyleri nin devlet otoritesine alınması için bir hayli çaba harcanmıştır Siirt, bu tarihe kadar çok sıkı bir şekilde yönetilmiştir Önce görünüşte Diyarbekir Eyaleti ne bağlı sancak oldu Ancak Tanzimat tan sonra 1894 Vilayet Nizamnamesi ile Bitlis Vilayeti ne bağlı sancak haline getirilerek İstanbul dan gönderilen kaymakam vasıtası ile yönetilmiştir
|