Ağrı'nın Tarihi Ve Kültürel Zenginlikleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-13-2012

CÜMLE KAPISI

İshak Paşa sarayının gerek plan gerekse cephe ifadesi bakımın dan gösterişli bir varlığıdır

11 sütunludur

İshak Paşa sarayı cümle kapısı çeşitli mimarilerin kompozisyonu şeklindedir

Farklı mimarilerin birbirlerini tamamlayan özellikleri bir araya toplanarak bütünlük arz eden bir yapıt ortaya çıkartılmıştır

Plan kuruluşu bakımından Barok olan bir kitleyi Barok-Rokoko, Selçuklu ve Osmanlı tenziyatı ve mimari unsurlarından alınmış çeşitli elementlerle bir araya getirilerek bu unsurlar birbirlerine 1 yakıştırılmakla, cepheyi gösteriş bakımından zenginleşti isterken yapıcılık unsurlarının aksatılmaması da başarılmıştır

Cümle kapısında süs unsuru olarak taban oyuğu üzerinde, k abartma yapraklarla süslü madalyonlar vardır

Kapının iç cephesi bir tarafında çeşme diğer tarafında kapıcının oturduğu kulübe ile avluyu açılmaktadır

Klasik Türk çeşmelerinden olan bu çeşme halen akmaktadır

HAMAM

Hamam planı iki gözden oluşmuştur

Bunlardan birisi yıkanma diğeri ise giyinme yeridir

Her ikisinin üstü kubbelidir

Kubbelerin orta tavanları çöktüğünde bu hamamların ışıklandırılması hakkında sağlıklı bir bilgi bulunmamaktadır

İSHAK PAŞA SARAYİ CAMİİ

Harem ile selamlık daireleri arasında yer almaktadır

Camiye selamlık kısmından büyük bir ustalıkla yapılmış sanat eseri sayılabilecek bir kapıdan giriliyor

Caminin kıble istikameti saray binasının ilk göze çarpan yeri olduğundan bütün ağırlığın camiye verildiği kanısı hasıl olmaktadır

Manevi bir korkudan olsa gerek sarayı tahrip edenler camiye fazla dokunmamışlardır ama kurşun ve maden çemberlerini söküp götürmek maksadı ile caminin son cemaat yerindeki ve harem kısmındaki iki direği yıkmışlardır

Caminin içinde yer alan mihrap, derin bir iniş teşkil eder

Mihrabın yanında bir balkon gibi kurulmuş plan minbere çıkılır

Caminin kubbesi içten sıvalı, ayrıca alt kısmında oldukça yüksek bir tanbur bulunmak tadır

İçten kubbenin sıvaları üstüne ağaç ve çiçek tasvir eden rokoko tarzında işlemeler yapılmıştır

Camin kubbesi incelenmeye değer olup

kubbenin etrafında rahatça dolaşmaya müsait bir teras bulunmaktadır

Caminin genel mimarisi plan bakımından barok, işleme unsurları bakımından rokokoyu andırmaktadır

Caminin minaresi başlı başına bir abide görünümündedir

Yapılış tarzı tamamen Türk üslubu olup kaidesi kare planlıdır

Alttan üste doğru sekiz köşeli bir durumdan yuvarlak bir gövdeye geçilmektedir

Açık krem ve kırmızı ahlat taşla örülmüş petek petek şerefe olup şerefe korkuluğunun inceliği minarenin kalın olan havasını değiştiriyor

Taş özgülü külah üzerine tunç bir alem bulunmaktadır

Minareye içten 92 basamakla çıkılmaktadır

SELAMLIK DAİRESİ

İshak Paşa Sarayında selamlık dairesinden pek az kısmı ayakta kalmıştır İkinci avlunun sağ tarafında yer alan cami ile bitişik harap bölgeler kalmış bulunmaktadır Selamlık dairesinde avlunun sağ tarafına, yapılmış değerli bir kapı ile giriliyor

Yedi basamaklı bir merdiven ile çıkıldıktan Sonra üzeri tonozlu uzunca bir hole ulaşıyoruz Selamlık dairesindeki salonun uzunluğu18 m’dir

Bu dairenin en ilginç kısmı cumbalı köşkün bulunduğu yerdir

Bu kapıdan kalabilmiş ve yerinde bulunan dört ahşap konsol, Urartulardan kalma kalıntılara bakacak bir şek ilde yerleştirilmiştir

Bu konsüllerin üst kısmında bir kartal tasviri, alt tarafında bir insan baş ve gövdesi, Ortasında ise bir aslan yer almaktadır

Ahşap konsüllerin bulunduğu yer itibariyle Tanrının tüm yeryüzü ve gökyüzünün sorumluğunun insana yüklendiği düşüncesinin yanı sıra figürlerden İnsanın ; aklın üstünlüğünü ; aslanın; gücü, kartalın ise Yırtıcılığı ve hava hakimiyetini simgelendiği ifade edilmektedir

Bu ölçülü köşkün ahşap olduğu, kalan izlerden anlaşılmaktadır

Selamlık kısmında ayrıca cami ve bitişik dört oda daha bulunmaktadır

MERASİM VE EĞLENCE SALONU

Dikdörtgen planlı olup salon ikişer sütuna bindirilmiş üçer kemerle üç kısma bölünmüştür

Etraf duvarları süslü nişlerle kaplıdır

Nişlerin üstlerinde saray ahalisini öven kitabeler mevcuttur

Salon ışığını tavandan almaktadır

Burasının aynı zaman da paşanın kabul salonu olarak da kullanıldığı anlaşılmaktadır

Bu salonda plan ve mimari olarak Barok ekolunun özelliklerini taşımaktadır

TÜRBE BİNASI

Caminin kıble duvarı dışına kurulmuştur

Türbenin İshakpaşa’nın anne ve babasına ait olduğu söylenmektedir

Tür- benin en ilginç yanı, mezar odası girişi sağlayan sahanın üstün deki kümbettir

Kümbet azda olsa Selçuklu kümbetlerini andırır

Kaidesi siyah taştan olup, diğer kısımları krem rengi kalker taşındandır

Cephe barok sitilindedir

Süslü kitabelerin yanı sıra oyuk içlerinde vazolardan çıkan çiçekli dallar zengin ve gösterişli bir görünüm vermektedir

Dik bir merdivenle türbenin mezar odasına inilmektedir

AŞEVİ-MUTFAK (DARUZZİYAFET)

Aşevi 100 m2 kadar yer kaplar

Çatı örtüsü dört büyük kemerin karşılıklı kurulması ile oluşmuş ilginç bir yapıdır

Geniş saha içerisinde güneye bakan iki penceresi, diğer duvarlardan çeşitli yönlere açılan kapıları ile keçek bir aş ocağı vardır Aşevini yanından baremin banyoları buradan da haremin salon ve o dalarına geçilebilir

HAREM DAİRESİ

Sarayın kuzeyde bir kısmının batıda tamamını kaplayacak şek ilde harem odaları sıralanmıştır

Odalar günümüzdeki kalıntıları ile iki katlı bir görünüme sahiptir

Ancak iç kısmı fazlaca yıkık olduğundan dolayı zemin kattaki bölümleri incelenebilir

“L” şeklindeki 12 odanın hemen hepsi aynı biçimdedir

Her birinin dış manzaraya bakan iki penceresi ve bunların arasında birer şömine mevcuttur

TOPRAKKALE:

Eleşkirt’e 14 km mesafedeki antik kenttir

Toprakkale’nin yapım tarihi bilinmemekle birlikte, Urartular döneminde yapıldığı sanılmaktadır

Urartuların burada bir kale

yaptırdıkları ve küçük Arsaklılar’ın burayı yeniden imar ettikleri bilinmektedir

Tapınak ve yerleşim yerleri tamamen harap bir hale getirilmiş, kale burçları ve bazı duvar kalıntıları günümüze gelebilmiştir

TOPRAKKALE CAMİİ:

Cami ile aynı adı taşıyan köyde, bulunmaktadır

Cami üzerinde yer alan kitabeden, 1684 yılında Mirza bin Abdi Paşa tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır

Cami, kare planlı, tek kubbeli bir plan arz etmektedir

12,50x12,50m ölçülerindeki cami, 8

20m çapındaki tromp geçişli bir kubbe ile örtülmüştür

14 ahşap direk üzerine oturtulan son cemaat yerinin bir kısmı sonradan yapılmıştır

Beden duvarlarında 6, kubbe kasnağında ise birer atlamalı olarak4 adet pencereye yer verilmiştir

Beden duvarlarının köşeleri, taç kapı ve pencere etrafları kesme taştan, diğer kısımlar ise moloz taşlarla yapılmıştır

HAMUR KÜMBETİ:

Hamur kümbeti

Hamur ilçe merkezinde yer almaktadır

Giriş kapısı üzerindeki kitabeden, sadece 1802 yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır

Plan bakımından Kırşehir’deki Aşık Paşa Türbesi’ne benzemekte olup, Selçuklu ve Osmanlı Kümbetlerinden farklı bir planlama gösterir

Yapı dikdörtgen planlı olup,içten aynalı tonoz,dıştan balık sırtı şeklindedir

Güney taraftaki orijinal olmayan tahta kapıdan giriş sağlanır

Doğu cephesinde 3, batıda ise 2 penceresi bulunmaktadır

Yapı, kesme taş malzeme ile yapılmış olup, cepheleri kuşatan dört sıra bazalt ile renkli bir görünüm kazanmıştır

Kümbet içerisinde İshak Paşa’nın torunlarından İbrahim Paşa’nın ve ailesinin mezarları bulunmaktadır

Mezar taşları , bitkisel motifler, sekiz kollu yıldız ve arapça yazılar ile süslenmesine karşın, bunlar tahrip edilmişlerdir

ŞOŞİK KALESİ:

Hamur’un Karlıca (Şoşik) köyünde yapılmış kaledir

İlçe merkezine 34 km uzaklıktadır

Kalenin yapım tarihi bilinmemesine karşın, Akkoyunlular’dan kaldığı sanılmaktadır

Bugünkü haliyle kalede; iki oda ve hamam ayakta kalabilmiş diğer kısımlar tahrip edilmiştir

Kaleye ulaşan blok taşlardan yapılmış merdivenler bulunmaktadır

Kalenin alt tarafında, ayrı olarak yapılmış bir ibadethane vardır

10-13-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Ağrı'nın Tarihi Ve Kültürel Zenginlikleri CÜMLE KAPISI İshak Paşa sarayının gerek plan gerekse cephe ifadesi bakımın dan gösterişli bir varlığıdır 11 sütunludur İshak Paşa sarayı cümle kapısı çeşitli mimarilerin kompozisyonu şeklindedir Farklı mimarilerin birbirlerini tamamlayan özellikleri bir araya toplanarak bütünlük arz eden bir yapıt ortaya çıkartılmıştır Plan kuruluşu bakımından Barok olan bir kitleyi Barok-Rokoko, Selçuklu ve Osmanlı tenziyatı ve mimari unsurlarından alınmış çeşitli elementlerle bir araya getirilerek bu unsurlar birbirlerine 1 yakıştırılmakla, cepheyi gösteriş bakımından zenginleşti isterken yapıcılık unsurlarının aksatılmaması da başarılmıştır Cümle kapısında süs unsuru olarak taban oyuğu üzerinde, k abartma yapraklarla süslü madalyonlar vardır Kapının iç cephesi bir tarafında çeşme diğer tarafında kapıcının oturduğu kulübe ile avluyu açılmaktadır Klasik Türk çeşmelerinden olan bu çeşme halen akmaktadır HAMAM Hamam planı iki gözden oluşmuştur Bunlardan birisi yıkanma diğeri ise giyinme yeridir Her ikisinin üstü kubbelidir Kubbelerin orta tavanları çöktüğünde bu hamamların ışıklandırılması hakkında sağlıklı bir bilgi bulunmamaktadır İSHAK PAŞA SARAYİ CAMİİ Harem ile selamlık daireleri arasında yer almaktadır Camiye selamlık kısmından büyük bir ustalıkla yapılmış sanat eseri sayılabilecek bir kapıdan giriliyor Caminin kıble istikameti saray binasının ilk göze çarpan yeri olduğundan bütün ağırlığın camiye verildiği kanısı hasıl olmaktadır Manevi bir korkudan olsa gerek sarayı tahrip edenler camiye fazla dokunmamışlardır ama kurşun ve maden çemberlerini söküp götürmek maksadı ile caminin son cemaat yerindeki ve harem kısmındaki iki direği yıkmışlardır Caminin içinde yer alan mihrap, derin bir iniş teşkil eder Mihrabın yanında bir balkon gibi kurulmuş plan minbere çıkılır Caminin kubbesi içten sıvalı, ayrıca alt kısmında oldukça yüksek bir tanbur bulunmak tadır İçten kubbenin sıvaları üstüne ağaç ve çiçek tasvir eden rokoko tarzında işlemeler yapılmıştır Camin kubbesi incelenmeye değer olup kubbenin etrafında rahatça dolaşmaya müsait bir teras bulunmaktadır Caminin genel mimarisi plan bakımından barok, işleme unsurları bakımından rokokoyu andırmaktadır Caminin minaresi başlı başına bir abide görünümündedir Yapılış tarzı tamamen Türk üslubu olup kaidesi kare planlıdır Alttan üste doğru sekiz köşeli bir durumdan yuvarlak bir gövdeye geçilmektedir Açık krem ve kırmızı ahlat taşla örülmüş petek petek şerefe olup şerefe korkuluğunun inceliği minarenin kalın olan havasını değiştiriyor Taş özgülü külah üzerine tunç bir alem bulunmaktadır Minareye içten 92 basamakla çıkılmaktadır SELAMLIK DAİRESİ İshak Paşa Sarayında selamlık dairesinden pek az kısmı ayakta kalmıştır İkinci avlunun sağ tarafında yer alan cami ile bitişik harap bölgeler kalmış bulunmaktadır Selamlık dairesinde avlunun sağ tarafına, yapılmış değerli bir kapı ile giriliyor Yedi basamaklı bir merdiven ile çıkıldıktan Sonra üzeri tonozlu uzunca bir hole ulaşıyoruz Selamlık dairesindeki salonun uzunluğu18 m’dir Bu dairenin en ilginç kısmı cumbalı köşkün bulunduğu yerdir Bu kapıdan kalabilmiş ve yerinde bulunan dört ahşap konsol, Urartulardan kalma kalıntılara bakacak bir şek ilde yerleştirilmiştir Bu konsüllerin üst kısmında bir kartal tasviri, alt tarafında bir insan baş ve gövdesi, Ortasında ise bir aslan yer almaktadır Ahşap konsüllerin bulunduğu yer itibariyle Tanrının tüm yeryüzü ve gökyüzünün sorumluğunun insana yüklendiği düşüncesinin yanı sıra figürlerden İnsanın ; aklın üstünlüğünü ; aslanın; gücü, kartalın ise Yırtıcılığı ve hava hakimiyetini simgelendiği ifade edilmektedir Bu ölçülü köşkün ahşap olduğu, kalan izlerden anlaşılmaktadır Selamlık kısmında ayrıca cami ve bitişik dört oda daha bulunmaktadır MERASİM VE EĞLENCE SALONU Dikdörtgen planlı olup salon ikişer sütuna bindirilmiş üçer kemerle üç kısma bölünmüştür Etraf duvarları süslü nişlerle kaplıdır Nişlerin üstlerinde saray ahalisini öven kitabeler mevcuttur Salon ışığını tavandan almaktadır Burasının aynı zaman da paşanın kabul salonu olarak da kullanıldığı anlaşılmaktadır Bu salonda plan ve mimari olarak Barok ekolunun özelliklerini taşımaktadır TÜRBE BİNASI Caminin kıble duvarı dışına kurulmuştur Türbenin İshakpaşa’nın anne ve babasına ait olduğu söylenmektedir Tür- benin en ilginç yanı, mezar odası girişi sağlayan sahanın üstün deki kümbettir Kümbet azda olsa Selçuklu kümbetlerini andırır Kaidesi siyah taştan olup, diğer kısımları krem rengi kalker taşındandır Cephe barok sitilindedir Süslü kitabelerin yanı sıra oyuk içlerinde vazolardan çıkan çiçekli dallar zengin ve gösterişli bir görünüm vermektedir Dik bir merdivenle türbenin mezar odasına inilmektedir AŞEVİ-MUTFAK (DARUZZİYAFET) Aşevi 100 m2 kadar yer kaplar Çatı örtüsü dört büyük kemerin karşılıklı kurulması ile oluşmuş ilginç bir yapıdır Geniş saha içerisinde güneye bakan iki penceresi, diğer duvarlardan çeşitli yönlere açılan kapıları ile keçek bir aş ocağı vardır Aşevini yanından baremin banyoları buradan da haremin salon ve o dalarına geçilebilir HAREM DAİRESİ Sarayın kuzeyde bir kısmının batıda tamamını kaplayacak şek ilde harem odaları sıralanmıştır Odalar günümüzdeki kalıntıları ile iki katlı bir görünüme sahiptir Ancak iç kısmı fazlaca yıkık olduğundan dolayı zemin kattaki bölümleri incelenebilir “L” şeklindeki 12 odanın hemen hepsi aynı biçimdedir Her birinin dış manzaraya bakan iki penceresi ve bunların arasında birer şömine mevcuttur TOPRAKKALE: Eleşkirt’e 14 km mesafedeki antik kenttir Toprakkale’nin yapım tarihi bilinmemekle birlikte, Urartular döneminde yapıldığı sanılmaktadır Urartuların burada bir kale yaptırdıkları ve küçük Arsaklılar’ın burayı yeniden imar ettikleri bilinmektedirTapınak ve yerleşim yerleri tamamen harap bir hale getirilmiş, kale burçları ve bazı duvar kalıntıları günümüze gelebilmiştir TOPRAKKALE CAMİİ: Cami ile aynı adı taşıyan köyde, bulunmaktadır Cami üzerinde yer alan kitabeden, 1684 yılında Mirza bin Abdi Paşa tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır Cami, kare planlı, tek kubbeli bir plan arz etmektedir 12,50x12,50m ölçülerindeki cami, 820m çapındaki tromp geçişli bir kubbe ile örtülmüştür 14 ahşap direk üzerine oturtulan son cemaat yerinin bir kısmı sonradan yapılmıştırBeden duvarlarında 6, kubbe kasnağında ise birer atlamalı olarak4 adet pencereye yer verilmiştirBeden duvarlarının köşeleri, taç kapı ve pencere etrafları kesme taştan, diğer kısımlar ise moloz taşlarla yapılmıştır HAMUR KÜMBETİ: Hamur kümbeti Hamur ilçe merkezinde yer almaktadır Giriş kapısı üzerindeki kitabeden, sadece 1802 yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır Plan bakımından Kırşehir’deki Aşık Paşa Türbesi’ne benzemekte olup, Selçuklu ve Osmanlı Kümbetlerinden farklı bir planlama gösterirYapı dikdörtgen planlı olup,içten aynalı tonoz,dıştan balık sırtı şeklindedir Güney taraftaki orijinal olmayan tahta kapıdan giriş sağlanır Doğu cephesinde 3, batıda ise 2 penceresi bulunmaktadır Yapı, kesme taş malzeme ile yapılmış olup, cepheleri kuşatan dört sıra bazalt ile renkli bir görünüm kazanmıştır Kümbet içerisinde İshak Paşa’nın torunlarından İbrahim Paşa’nın ve ailesinin mezarları bulunmaktadır Mezar taşları , bitkisel motifler, sekiz kollu yıldız ve arapça yazılar ile süslenmesine karşın, bunlar tahrip edilmişlerdir ŞOŞİK KALESİ: Hamur’un Karlıca (Şoşik) köyünde yapılmış kaledir İlçe merkezine 34 km uzaklıktadır Kalenin yapım tarihi bilinmemesine karşın, Akkoyunlular’dan kaldığı sanılmaktadır Bugünkü haliyle kalede; iki oda ve hamam ayakta kalabilmiş diğer kısımlar tahrip edilmiştir Kaleye ulaşan blok taşlardan yapılmış merdivenler bulunmaktadır Kalenin alt tarafında, ayrı olarak yapılmış bir ibadethane vardır