Elazığ Harput Kalesi (Süt Kalesi):

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-14-2012

Elazığ HARPUT KALESİ (SÜT KALESİ):

Elazığ HARPUT KALESİ (SÜT KALESİ):

HARPUT

HARPUT KALESİ (SÜT KALESİ):

Kale Harput'un güneydoğusunda ovaya hakim yalçın kayalar üzerinde bulunmaktadır

Coğrafi durumu bakımından tarih boyunca önemli bir kale olarak bilinmektedir

Kale'nin ön yüzü yaklaşık 75 - 80 güneyi 150 - 200 yanları ise 400 - 450 metre arasında olup yüksekliği yer yer değişmektedir

Kalenin asıl yapısı M

Ö

takriben 900

yıla aittir

Urartular devrinde yapıldığı bilinmektedir

Bu kale çeşitli tarihlerde onarımlar görmüş ve önemli ölçüde günümüze kadar gelebilmiştir

AĞA CAMİ:

Harput'a girişte ana yolun solunda yer alan bu caminin kubbesi çökmüş olup yalnız zarif minaresi ayaktadır

Minare kare kaideli ve sekizgen gövdelidir

Harput müzesinde bulunan kitabesine göre 1559 yılında Pervane Ağa tarafından yaptırılmıştır

Cami minare dışında onarılarak 1998 yılında tekrar ibadete açılmıştır

ALACALI CAMİ:

Harput'taki Balakgazi parkı girişinde bulunan bu cami çeşitli tarihlerde onarım görmüş dolayısıyla muhtelif devirlerin izlerini taşımaktadır

Küçük ebatta dikdörtgen planlıdır

İçten asimetrik pencereler ve yüksek tavanındaki ahşap işçiliği dikkat çekicidir

Değişik renkler ve motifler kullanılmıştır

Yonca yaprağı şeklindeki giriş kapısı üzerinde merdiven ve minare bulunmaktadır

Minare şerefeye kadar sıra ile siyah - beyaz taşla şerefe üstü ise dama şeklinde siyah - beyaz kesme taşlarla örülmüştür

Kapı üzerindeki minare tipi nadir örneklerdendir

İlk inşası Artukoğulları zamanında yapılmıştır

ULU CAMİ:

Harput'un en önemli ve eski yapısıdır

Dikdörtgen planlı duvarları moloz taştan kubbe kemerler ve minare tuğladan yapılmıştır

İki kapısı bulunmaktadır

Bugün Kurşunlu Cami de bulunan minberi ise Türk ahşap sanatının şaheserlerinden biridir

İki yanı birbirinden ayrı motiflerle süslü olup kufi yazılar dikkat çekicidir

Artukoğulları dönemine ait olan bu cami 1156 - 1157 yıllarında Fahrettin Karaaslan tarafından yaptırılmıştır

" Bir zamanlar hanların hamamların külliyelerin ve yabancı kolejlerin bulunduğu devirlerin kültür merkezi Harput kentinde tarihe doğa olaylarına ve tüm güçlüklere rağmen ayakta kalan eserler devrinin en güzel örnekleridir

KURŞUNLU CAMİ:

Harput'ta eski Hükümet Konağının batısındadır

Osmanlı devri camilerinin en güzel örneklerinden biridir

Kare planlı olup üzeri büyük bir kubbe ile örtülüdür

Kubbe kasnağında dört pencere bulunmaktadır

Ulu camiye ait olan ve burada muhafaza edilen minber 4

Murat tarafından hediye edilmiş olup ağaç oyma sanatının örneklerinden biridir

Harim kapısı yonca yaprağı şeklindedir

Son cemaat üç kubbelidir

Kubbelerin üzeri kurşunla kaplıdır

SARAHATUN CAMİ:

Cami bir külliye halinde inşa edilmesine rağmen günümüzde yalnızca cami mevcuttur

Kare planlı cami dört büyük kemerin taşıdığı kubbe ile örtülüdür

Son cemaat mahalli üç kubbelidir

Minarenin merdiven kısımları koyu renkli diğer kısımları ise beyaz taştan yapılmıştır

(1897) Minaredeki zarif işçilik dikkat çekicidir

Uzan Hasan'ın annesi Sara Hatun tarafından yaptırıldığı söylenirse de bu devre ait bir belge yoktur

Kıble tarafının solundaki kitabede 1585 yılında Hacı Mustafa tarafından 1843 yılında da Harput Müftüsü Hacı Ahmet tarafından onarıldığı ve bu günkü duruma getirildiği yazılmaktadır

ARAP BABA MESCİDİ ve TÜRBESİ:

Arap Baba mescidi kitabesine göre 1279 yılında Selçuklu hükümdarı III

Gıyasettin Keyhüsrev zamanında Yusuf Bin Arap Şah Bin Şaban tarafından yaptırılmıştır

Arap Baba Harput'ta türbesi bulunan ve aynı isimle anılan bir ziyaretgahtır

Arap Baba'nın çürümemiş cesedinden dolayı Türkiye'de olduğu gibi yurtdışında da yaygındır

Türbe içinde üzeri yeşil kumaşla örtülü camdan bir sanduka içerisinde bulunan Arap Baba çürümemiş cesedi ve kesik başı ile büyük bir ilgi toplamaktadır

Çürümemiş cesedi görmek isteyen Ziyaretçilere sandukanın örtüsü açılarak gösterilmektedir

Arap Baba Efsanesi: Arap Baba hakkında pek çok efsane anlatılmıştır

Bunlardan en çok bilineni şöyledir: Harput ve yöresinde bir yıl yağmur yağmaz

Kuraklık ardından kıtlık kapıya dayanır

Halk perişandır

Alacalı mescidin yanındaki bir evde Selvi adlı yaşlı bir kadın rüyasında Arap Baba'nın başı kesilip ta bir dereye atılırsa yağmur yağacağını görür

Yaşlı kadın önceleri buna pek bir anlam veremez

Ancak aynı rüyayı üç gece üst üste görünce karar verir ve bir gece Arap Baba'nın cesedinin başını gövdesinden ayırır kesik başı dereye atar

Gerçektende yağmur yağmaya başlar

Ama ne yağmur… Yağmur değil adeta tufan dereler coşar her yanı sel basar ve bir türlü dinmek bilmez

Yağmuru dört gözle bekleyen insanlar bu seferde bu felaket karşısında muzdarip olurlar

Selvi kadın rüyasında Arap Baba'nın kesilen başı yerine konulursa yağmurun duracağını görür

Arar ve bir kesik baş bulur yerine koyar yağmur durur

Harputlular bu olay üzerine Selvi kadının korkunç bir hastalığa yakalanarak günlerce ızdırap çektiğini ve sonradan öldüğünü söylerler

FATİH AHMET BABA TÜRBESİ:

Harput'un 2 km

kuzeydoğusunda bulunan ve etrafındaki bahçelerin mesire yeri olarak kullanıldığı ziyaretgah her zaman ziyaretçiler tarafından büyük ilgi görmektedir

Kaya üzerine inşa edilmiş türbenin yanında mescidi vardır

Türbe altıgen planlı üst kısmı sonradan yapılmış olup içinde büyük bir sanduka bulunmaktadır

ANKUZU BABA TÜRBESİ:

Harput yakınlarında bulunan Ankuzu Baba'nın hayatı hakkında destani birtakım rivayetler vardır

Onun VIII

Ve IX

Yüzyıllarda Arap Bizans mücadeleleri sırasında bölgenin fethi için savaştığı tahmin edilmektedir

Türbesi Harput'a 5 km

uzaklıkta olan Ankuzu Baba kayalığında bulunmaktadır

MANSUR BABA TÜRBESİ:

Harput'ta kaleye giden yolun solunda Sarahatun Caminin kuzeyinde bulunmaktadır

Sekizgen planlı kaide kısmı kesme taştan yapılmıştır

İki katlı anıtsal bir yapıdır

Yapının Artukoğulları devrine ait olma ihtimali kuvvetlidir

Türbede Mansur Baba eşi oğlu ve kızına ait olduğu sanılan dört sanduka bulunmaktadır

AHİ MUSA MESCİDİ ve TÜRBESİ:

Yıkılmış ve harap durumdayken yeniden yaptırılarak ziyarete açılan bu mescidi Ahi Musa Hervi (Herdi) namına bir zat yaptırmıştır ki kendisi Emirüşşehir bi Harputi namıyla anılan meşhur bir mücahit ve Fatih'in neslinden gelmiştir

Türbede üç mezar bulunmaktadır

Mezarlardan birisi Esseyyid Hasan'a üçüncüsü de Seyyid Ahmed'e ait olduğu rivayet edilmektedir

HARPUT SÜRYANİ KADİM MERYEM ANA KİLİSESİ:

Tarihi Harput şehrinde M

S

179 yılında yapılan Meryem Ana Kilisesi Harput kalesinin doğusunda bulunmaktadır

Zemini ile arka duvarını Harput kalesinin üzerine yapıldığı kaya teşkil etmektedir

Kilise 150 m2 büyüklüğünde taştan yapılmıştır

1999 yılında bakımı yapılarak kilisenin zemini taşla döşenip iç ve dış aydınlatması sağlanarak ibadet ve ziyarete açılmıştır

BELEK GAZİ ANITI:

1964 yılında Elazığlı heykeltıraş Nurettin Orhan tarafından yapılmıştır

Balakgazi parkı içerisinde bulunan bu anıt Oğuzların Kayı boylarından ve Sultan Alparslan'ın kumandanlarından olan Artuk Bey'in torunu (Behram Bey'in oğlu) Belek Gazi'ye aittir

ÇUBUK BEY ANITI:

Harput'taki Ulu Cami avlusunda bulunan anıt Elazığ Belediyesi Tarafından heykeltıraş Nurettin Orhan'a yaptırılmıştır

Harput'un ilk Türk hakimi Çubuk Bey'i kompoze etmesi nedeniyle bu anıt Harput'u ziyaret edenler tarafından ilgi ile izlenmektedir

HOCA HASAN HAMAMI:

Günümüze kadar gelmiş olan klasik Osmanlı tipi hamamlarımızdan biridir

Soyunma ılıklık ve yıkanma yerlerinden meydana gelmiştir

İki giriş kapısı bulunmaktadır

Doğu kapısının kubbeli oluşu dikkat çekicidir

Soyunma yeri kare planlı ve üzeri kubbe ile örtülüdür

Tamamen yıkılmış olan ılıklıktan yıkanma yerine geçilir

Yıkanma yeri dört eyvanlı ortası büyük kubbeli ve köşelerindeki halvetlerden meydana gelmiştir

Ağa Cami'nin doğusunda bulunmaktadır

BUZLUK MAĞARASI:

Buzluk mağaraları tarihi Harput beldesinin kuzeydoğusunda Elazığ'a 11 km

uzaklıktadır

Buzluk mağaralarının jeormofolojik yapısı nedeniyle burada gerçekleşen klimatolojik şartlar ve hava sirkülasyonu özelliğinden dolayı yaz ayları içinde doğal olarak tabakalar sarkıt ve dikitler halinde hatta bazı kısımlarında bal peteğini andıran buz tabakaları oluşmaktadır

Kış aylarında ise tam tersine sıcak hava oluşur

Mağaranın tarihinin Harput'un tarihi kadar eski olduğu Harput'un ilk sahipleri olan Urartular dönemine kadar uzandığı salnamelerden bilinmektedir

CEMŞİT BEY HAMAMI:

Sarahatun Cami bitişiğinde klasik tipte bir Osmanlı yapısıdır

Soyunma yeri kare planlı üzeri kubbe ile örtülü olup iki kapısı mevcuttur

Hamamda yıkanma yeri ve halvetler bulunmaktadır

Bu yapı Yavuz Sultan Selim'in Sipahi beylerinden olan Cemşit Bey tarafından yaptırılmıştır

Bugün hizmet verebilecek durumdadır

HARPUT DABAKHANE SUYU:

Elazığ'a 5 km

uzaklıkta bulunan Harput'ta kalenin kuzeyindeki dere içerisinde yer alan ve turistik bir görünüm arz eden Dabakhanede üç kurna mevcut olup kurnalar biri birileriyle bağlantılıdır

Kurnaların içerisindeki sular sürekli yenilenmektedir

Sıcaklığı 5oc olan su renksiz kokusuz berrak içme suyu kriterlerine uygun olup iletkenliği 410 mg ve PH 7

9'dur

İçerisinde sodyum potasyum karbonat sülfat klorür iyodür amonyak nitrat ve nitrit bulunur

Dabakhane suyunun mide bağırsak karaciğer hastalıkları ile ruhi depresyonlara iyi geldiği bilinmektedir

10-14-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Elazığ Harput Kalesi (Süt Kalesi): Elazığ HARPUT KALESİ (SÜT KALESİ): Elazığ HARPUT KALESİ (SÜT KALESİ): HARPUT HARPUT KALESİ (SÜT KALESİ): Kale Harput'un güneydoğusunda ovaya hakim yalçın kayalar üzerinde bulunmaktadır Coğrafi durumu bakımından tarih boyunca önemli bir kale olarak bilinmektedir Kale'nin ön yüzü yaklaşık 75 - 80 güneyi 150 - 200 yanları ise 400 - 450 metre arasında olup yüksekliği yer yer değişmektedir Kalenin asıl yapısı MÖ takriben 900 yıla aittir Urartular devrinde yapıldığı bilinmektedir Bu kale çeşitli tarihlerde onarımlar görmüş ve önemli ölçüde günümüze kadar gelebilmiştir AĞA CAMİ: Harput'a girişte ana yolun solunda yer alan bu caminin kubbesi çökmüş olup yalnız zarif minaresi ayaktadır Minare kare kaideli ve sekizgen gövdelidir Harput müzesinde bulunan kitabesine göre 1559 yılında Pervane Ağa tarafından yaptırılmıştır Cami minare dışında onarılarak 1998 yılında tekrar ibadete açılmıştır ALACALI CAMİ: Harput'taki Balakgazi parkı girişinde bulunan bu cami çeşitli tarihlerde onarım görmüş dolayısıyla muhtelif devirlerin izlerini taşımaktadır Küçük ebatta dikdörtgen planlıdır İçten asimetrik pencereler ve yüksek tavanındaki ahşap işçiliği dikkat çekicidir Değişik renkler ve motifler kullanılmıştır Yonca yaprağı şeklindeki giriş kapısı üzerinde merdiven ve minare bulunmaktadır Minare şerefeye kadar sıra ile siyah - beyaz taşla şerefe üstü ise dama şeklinde siyah - beyaz kesme taşlarla örülmüştür Kapı üzerindeki minare tipi nadir örneklerdendir İlk inşası Artukoğulları zamanında yapılmıştır ULU CAMİ: Harput'un en önemli ve eski yapısıdır Dikdörtgen planlı duvarları moloz taştan kubbe kemerler ve minare tuğladan yapılmıştır İki kapısı bulunmaktadır Bugün Kurşunlu Cami de bulunan minberi ise Türk ahşap sanatının şaheserlerinden biridir İki yanı birbirinden ayrı motiflerle süslü olup kufi yazılar dikkat çekicidir Artukoğulları dönemine ait olan bu cami 1156 - 1157 yıllarında Fahrettin Karaaslan tarafından yaptırılmıştır " Bir zamanlar hanların hamamların külliyelerin ve yabancı kolejlerin bulunduğu devirlerin kültür merkezi Harput kentinde tarihe doğa olaylarına ve tüm güçlüklere rağmen ayakta kalan eserler devrinin en güzel örnekleridir KURŞUNLU CAMİ: Harput'ta eski Hükümet Konağının batısındadır Osmanlı devri camilerinin en güzel örneklerinden biridir Kare planlı olup üzeri büyük bir kubbe ile örtülüdür Kubbe kasnağında dört pencere bulunmaktadır Ulu camiye ait olan ve burada muhafaza edilen minber 4 Murat tarafından hediye edilmiş olup ağaç oyma sanatının örneklerinden biridir Harim kapısı yonca yaprağı şeklindedir Son cemaat üç kubbelidir Kubbelerin üzeri kurşunla kaplıdır SARAHATUN CAMİ: Cami bir külliye halinde inşa edilmesine rağmen günümüzde yalnızca cami mevcuttur Kare planlı cami dört büyük kemerin taşıdığı kubbe ile örtülüdür Son cemaat mahalli üç kubbelidir Minarenin merdiven kısımları koyu renkli diğer kısımları ise beyaz taştan yapılmıştır (1897) Minaredeki zarif işçilik dikkat çekicidir Uzan Hasan'ın annesi Sara Hatun tarafından yaptırıldığı söylenirse de bu devre ait bir belge yoktur Kıble tarafının solundaki kitabede 1585 yılında Hacı Mustafa tarafından 1843 yılında da Harput Müftüsü Hacı Ahmet tarafından onarıldığı ve bu günkü duruma getirildiği yazılmaktadır ARAP BABA MESCİDİ ve TÜRBESİ: Arap Baba mescidi kitabesine göre 1279 yılında Selçuklu hükümdarı III Gıyasettin Keyhüsrev zamanında Yusuf Bin Arap Şah Bin Şaban tarafından yaptırılmıştır Arap Baba Harput'ta türbesi bulunan ve aynı isimle anılan bir ziyaretgahtır Arap Baba'nın çürümemiş cesedinden dolayı Türkiye'de olduğu gibi yurtdışında da yaygındır Türbe içinde üzeri yeşil kumaşla örtülü camdan bir sanduka içerisinde bulunan Arap Baba çürümemiş cesedi ve kesik başı ile büyük bir ilgi toplamaktadır Çürümemiş cesedi görmek isteyen Ziyaretçilere sandukanın örtüsü açılarak gösterilmektedir Arap Baba Efsanesi: Arap Baba hakkında pek çok efsane anlatılmıştır Bunlardan en çok bilineni şöyledir: Harput ve yöresinde bir yıl yağmur yağmaz Kuraklık ardından kıtlık kapıya dayanır Halk perişandır Alacalı mescidin yanındaki bir evde Selvi adlı yaşlı bir kadın rüyasında Arap Baba'nın başı kesilip ta bir dereye atılırsa yağmur yağacağını görür Yaşlı kadın önceleri buna pek bir anlam veremez Ancak aynı rüyayı üç gece üst üste görünce karar verir ve bir gece Arap Baba'nın cesedinin başını gövdesinden ayırır kesik başı dereye atar Gerçektende yağmur yağmaya başlar Ama ne yağmur… Yağmur değil adeta tufan dereler coşar her yanı sel basar ve bir türlü dinmek bilmez Yağmuru dört gözle bekleyen insanlar bu seferde bu felaket karşısında muzdarip olurlar Selvi kadın rüyasında Arap Baba'nın kesilen başı yerine konulursa yağmurun duracağını görür Arar ve bir kesik baş bulur yerine koyar yağmur durur Harputlular bu olay üzerine Selvi kadının korkunç bir hastalığa yakalanarak günlerce ızdırap çektiğini ve sonradan öldüğünü söylerler FATİH AHMET BABA TÜRBESİ: Harput'un 2 km kuzeydoğusunda bulunan ve etrafındaki bahçelerin mesire yeri olarak kullanıldığı ziyaretgah her zaman ziyaretçiler tarafından büyük ilgi görmektedir Kaya üzerine inşa edilmiş türbenin yanında mescidi vardır Türbe altıgen planlı üst kısmı sonradan yapılmış olup içinde büyük bir sanduka bulunmaktadır ANKUZU BABA TÜRBESİ: Harput yakınlarında bulunan Ankuzu Baba'nın hayatı hakkında destani birtakım rivayetler vardır Onun VIII Ve IX Yüzyıllarda Arap Bizans mücadeleleri sırasında bölgenin fethi için savaştığı tahmin edilmektedir Türbesi Harput'a 5 km uzaklıkta olan Ankuzu Baba kayalığında bulunmaktadır MANSUR BABA TÜRBESİ: Harput'ta kaleye giden yolun solunda Sarahatun Caminin kuzeyinde bulunmaktadır Sekizgen planlı kaide kısmı kesme taştan yapılmıştır İki katlı anıtsal bir yapıdır Yapının Artukoğulları devrine ait olma ihtimali kuvvetlidir Türbede Mansur Baba eşi oğlu ve kızına ait olduğu sanılan dört sanduka bulunmaktadır AHİ MUSA MESCİDİ ve TÜRBESİ: Yıkılmış ve harap durumdayken yeniden yaptırılarak ziyarete açılan bu mescidi Ahi Musa Hervi (Herdi) namına bir zat yaptırmıştır ki kendisi Emirüşşehir bi Harputi namıyla anılan meşhur bir mücahit ve Fatih'in neslinden gelmiştir Türbede üç mezar bulunmaktadır Mezarlardan birisi Esseyyid Hasan'a üçüncüsü de Seyyid Ahmed'e ait olduğu rivayet edilmektedir HARPUT SÜRYANİ KADİM MERYEM ANA KİLİSESİ: Tarihi Harput şehrinde MS 179 yılında yapılan Meryem Ana Kilisesi Harput kalesinin doğusunda bulunmaktadır Zemini ile arka duvarını Harput kalesinin üzerine yapıldığı kaya teşkil etmektedir Kilise 150 m2 büyüklüğünde taştan yapılmıştır 1999 yılında bakımı yapılarak kilisenin zemini taşla döşenip iç ve dış aydınlatması sağlanarak ibadet ve ziyarete açılmıştır BELEK GAZİ ANITI: 1964 yılında Elazığlı heykeltıraş Nurettin Orhan tarafından yapılmıştır Balakgazi parkı içerisinde bulunan bu anıt Oğuzların Kayı boylarından ve Sultan Alparslan'ın kumandanlarından olan Artuk Bey'in torunu (Behram Bey'in oğlu) Belek Gazi'ye aittir ÇUBUK BEY ANITI: Harput'taki Ulu Cami avlusunda bulunan anıt Elazığ Belediyesi Tarafından heykeltıraş Nurettin Orhan'a yaptırılmıştır Harput'un ilk Türk hakimi Çubuk Bey'i kompoze etmesi nedeniyle bu anıt Harput'u ziyaret edenler tarafından ilgi ile izlenmektedir HOCA HASAN HAMAMI: Günümüze kadar gelmiş olan klasik Osmanlı tipi hamamlarımızdan biridir Soyunma ılıklık ve yıkanma yerlerinden meydana gelmiştir İki giriş kapısı bulunmaktadır Doğu kapısının kubbeli oluşu dikkat çekicidir Soyunma yeri kare planlı ve üzeri kubbe ile örtülüdür Tamamen yıkılmış olan ılıklıktan yıkanma yerine geçilir Yıkanma yeri dört eyvanlı ortası büyük kubbeli ve köşelerindeki halvetlerden meydana gelmiştir Ağa Cami'nin doğusunda bulunmaktadır BUZLUK MAĞARASI: Buzluk mağaraları tarihi Harput beldesinin kuzeydoğusunda Elazığ'a 11 km uzaklıktadır Buzluk mağaralarının jeormofolojik yapısı nedeniyle burada gerçekleşen klimatolojik şartlar ve hava sirkülasyonu özelliğinden dolayı yaz ayları içinde doğal olarak tabakalar sarkıt ve dikitler halinde hatta bazı kısımlarında bal peteğini andıran buz tabakaları oluşmaktadır Kış aylarında ise tam tersine sıcak hava oluşur Mağaranın tarihinin Harput'un tarihi kadar eski olduğu Harput'un ilk sahipleri olan Urartular dönemine kadar uzandığı salnamelerden bilinmektedir CEMŞİT BEY HAMAMI: Sarahatun Cami bitişiğinde klasik tipte bir Osmanlı yapısıdır Soyunma yeri kare planlı üzeri kubbe ile örtülü olup iki kapısı mevcuttur Hamamda yıkanma yeri ve halvetler bulunmaktadır Bu yapı Yavuz Sultan Selim'in Sipahi beylerinden olan Cemşit Bey tarafından yaptırılmıştır Bugün hizmet verebilecek durumdadır HARPUT DABAKHANE SUYU: Elazığ'a 5 km uzaklıkta bulunan Harput'ta kalenin kuzeyindeki dere içerisinde yer alan ve turistik bir görünüm arz eden Dabakhanede üç kurna mevcut olup kurnalar biri birileriyle bağlantılıdır Kurnaların içerisindeki sular sürekli yenilenmektedir Sıcaklığı 5oc olan su renksiz kokusuz berrak içme suyu kriterlerine uygun olup iletkenliği 410 mg ve PH 79'dur İçerisinde sodyum potasyum karbonat sülfat klorür iyodür amonyak nitrat ve nitrit bulunur Dabakhane suyunun mide bağırsak karaciğer hastalıkları ile ruhi depresyonlara iyi geldiği bilinmektedir