Muş Gelenekleri

Muş Gelenekleri

Muş Gelenekleri

SOSYAL HAYATTA MUŞ

Muş ve çevresinin sosyal hayatında geleneksel yapı hakimiyeti sürmektedir Tarihe bakıldığında Türk Devlet geleneğinin en köklü ve en belirgin yapısı olan aşiret unsuru özelliğini halen korumaktadır Zira Türk devletleri Tarihinde aileler birleşip obaları; obalar birleşip aşiretleri; aşiretler birleşip oymakları; oymaklar birleşip beylikleri; beylikler birleşip devletler oluşturuyorlardı Bu noktadan hareketle töreler inançla birleşip önemli bir konuma gelmiş özellikle köylerimizde bu hayat biçimi sosyal yapıyı güçlendiren bir faktör olarak karşımıza çıkar

DOĞUM TÖRENLERİ:

Muşlular esasen kalıplaşmış ve eskiden beri devam ede gelen birçok merasimleriyle kendi gelenek ve göreneklerini devam ettirmektedirler Doğum törenleri de modern tıbbın hayatımıza girmesiyle unutulmaya yüz tutmuştur

Doğuma Hazırlık:

Doğumun olacağı ev büyük bir temizlik yapılarak hazırlanılır Güzel kokularla evin havası değiştirilir Anne adayı yıkanır ve yeni elbiseler giydirilir Göbek annesi (Çocuğun göbeğini kesen) denilen çok çocuklu anneler ve tecrübeli nineler davet edilir Komşuların hazırlamış olduğu çörek ve yemekler gelen misafirlere ikram edilir

Doğum zamanı yaklaştığında evin yeme içme ihtiyaçları genellikle komşular tarafından karşılanır Sofra hazırlanarak anne adayının evine getirilir Bu durum doğum gerçekleştikten sonra yedi gün boyunca devam eder Doğum müddetinden kırk gün sonra ya da kırkı çıktıktan sonra baba yeni doğan bebekle birlikte eşini kayınpederine götürür Belli bir süre geçtikten sonra ya kendisi ya da kayınpeder tarafından eşi ve çocuğu geri getirilir

DOĞRUM SONRASI TÖRENLER:

Ad Verme : Çocuğun doğumunu müteakip 3-7 gün içerisinde özellikle baba (damat) tarafının büyükleri ve anne (gelin) tarafının büyükleri bebeğe isim verilmesi için davet edilirler Büyüklere danışılmadan ve onay alınmadan büyüklerden herhangi birinin adının bebeğe verilmesi hoş karşılanmaz Bebeğe isim verilirken kundaklı bebek kucağa alınır Sağ kulağa ezan sol kulağa tekbir okunarak bebeğin ağzına kızılcık ya da içinde şeker eritilerek hazırlanan sudan verilir Bu merasimin sonunda çocuğa ismi verilir Doğan her çocuk için maddi durumları iyi olan ailelerce ‘Hakika’ denilen kurbanlar fakir ailelere dağıtılmak amacıyla kesilir Ayrıca yakın komşular yemeğe çağrılır

BEŞİK:

Bebek dünyaya geldikten 40 gün sonra anne ayağa kalkarak evin dışına çıkar Loğusa annenin anası kız kardeşi babasını evlerine gönderme amacı ile bu merasim düzenlenir Kırkıncı günde eve yakın komşular ve akrabalar davet edilir Her davetli yanında çocuk için giyim beşik aksesuarları çeşitli hediyeler getirirler Bu hediyeler arasında nazar boncuğu mutlaka bulunur Getirilen bu hediyeler önceden hazırlanmış beşiğe ya da yastığa iliştirilir ve hayır duada bulunulurMisafirlerin gitmesinden sonra yaşlı ve saygın bir bayan tarafından (genelde loğusa annenin kayınvalidesidir) bir leğende ‘Kırk Suyu’ hazırlanır Çocuğun saçını kesmekle görevli kişice çocuğun saçı kesilir ve çocuk yıkanmaya alınır Tas veya büyükçe bir tahta kaşıkla su ‘Kırk Suyu’ndan dua ve niyazlarla alınıp çocuğun başına dökülür ve annesinin ziynet eşyalarının batırılmış olduğu ılık suda yıkanır Daha sonra yıkama işini yapan hanım tarafından bir defa sallanır ve kurulanıp pudralanarak giydirilir ve kundaklanır Bebeğin tıraşındaki saçı toplanarak tartılır Bu saçın ağırlığınca altın gümüş ya da para tıraşı yapana verilir Zengin aileler de adak kurbanı keserek etini yedi yoksul aileye dağıtırlar Bebeğin saçı ise yeni bir beze sarılıp saklanır

Sünnet Merasimi:

Eğer bebek erkek ise masraflarını üzerine alan bir yakının kirveliği eşliğinde sünnet ettirilir Sünnet zamanı bebek ya bir haftalık iken ya da yedi yaşına kadar bekletilebilir Kirve olanın bütün ailesi de sünnet olan çocuğun ailesinin kirvesi sayılır ve yeni bir yakınlığın doğmasına sebebiyet verir Bu gelenek karşımıza çok eskilerde yaşanan ‘Putlaç’ geleneğinin uzantısı olarak çıkar (Putlaç kirvelik geleneğinde kirvenin ailesi ile çocuğun ailesi arasında - İslam’dan gelen bir hüküm olmamasına rağmen- kız alıp vermeme ve kirveliğin akrabalık derecesine vardırılmasıdır)

Diş Hediği:

İlimizde çocuğun ileride hangi mesleği seçeceğini belirlemek amacıyla veya gurbette bulunan çocuğun hal ve durumunun nasıl ya da ne şekilde olduğunu anlamak için uygulanan bir takım pratik ve yorumlara dayalı fal şeklidir Çocuk ilk dişini çıkardığında yakın akrabalarının katılımıyla ‘Diş Hediği’ adı verilen küçük bir merasim de çocuğun önüne her birisini ayrı mesleği temsil eden bıçak kalem kitap bilezik ekmek gibi nesneler bırakılır Çocuk bunlardan hangisine uzanır ve alırsa ileride o mesleği seçeceğine inanılır Eğer çocuğun diş çıkardığının farkına ilk annesi varır ve bir büyüğe sürpriz yaparsa çocuğun dişlerini gören ilk kişinin de çocuğa hediye alması usulden de olsa gerekli hale gelir

EVLENME GELENEĞİ:

İlimizde ataerkil aile düzeni hakimdir Bu nedenle geleneksel olan görücü usulü ile evlenme Orta Asya’dan gelen bir yaşam biçimi olarak karşımıza çıkar Bilindiği üzere Dede Korkut Destanlarından Bamsı Beyrek evlendirilmek istendiğinde babası Kanlı Kocaya evleneceği kızın vasıflarını ve bu vasıflar doğrultusunda evleneceğini kızı görmeye bu şekilde gidebileceklerini ifade etmiştir Hatta günümüzde izleri yavaş yavaş silinmeye başlayan Beşik Kertmesi olayının benzerine de Dede Korkut Destanlarından Bamsı Beyrek hikayesinde rastlıyoruz

Kız Görme (Bakma):

Kız görmeye (bakmaya) erkek tarafının büyükleri karar verir Aracılara müracaat edilir Kız tarafına yakın (genellikle akraba) birinin vasıtasıyla ya haber gönderilir ya da beraber görücü gidilir Görücü gidenler kızın ev içerisindeki hal ve hareketlerini güzelliğini gözlerler Kızdan el ve ev işlerindeki becerilerini görmek amacıyla işlediği nakışları göstermesi istenir Usulen su istenir Su verirken gelişine yürüyüşüne; suyu verirken duruşuna dikkat edilir Kız da bu konularda dikkatli ve eğitimlidir Suyu ikram ederken elini göğsüne koyar ve saygıyla hafifçe tebessüm eder Bunu bardağı geri alırken de yeniler Bu hareketler kızın aile terbiyesi ve inceliği açısından önemli göstergeler olarak kabul edilir Görücüye gelen misafirler giderken yine gelin adayının ayakkabılarını nasıl önlerine koyduğuna dikkat ederler

Kız İsteme ve El Öpme:

Bu konu iki aile arasında ortaklaşa tespit edilir Genellikle Perşembe günleri kız istemeye gidilir Günümüzde hafta sonları da ‘kız istemeye’ dahil edilmiştir Erkek tarafı yakın akraba ve komşularının ileri gelenleri ile birlikte erkekli kadınlı yatsı namazından sonra kız evine giderler Erkekler ayrı bir odada toplanırlar Yapılan ikramlar özellikle kabul edilmeyip önce hal hatır sorularak erkek tarafının en yaşlı olanı söze başlar

- Efendim siz bize buraya neden geldiğimizi hiç sormadınız?

Kızın velisi biraz sıkılgandır Hoş geldiniz sefa getirdiniz Misafire niçin geldiniz diye sormak bizim gelenek ve göreneklerimizde yeri yoktur ayrıca bunu sormak bize düşmez

- Eh o halde biz buraya niçin geldiğimiz açıklayalım: Biz buraya Allah’ın emri Peygamberin kavli ile kızınız ’yi oğlumuz ’e istemeye geldik Kulun takdirinden çok Takdir-i Huda önemlidir Rızayı-i Bariye itaat etmek gerekir Hz Peygamberimiz ‘evlenin’ diye buyurmuşlardır Bu sünnette uymak muteberdir icap etmesi durumunda diğer misafirlerde söze karışırlar Neticede kızın babası kendi ev halkının ve kızının görüşünü de aldıktan sonra ve uygun görülmüşse şunları söyler: “Misafirler siz hoş geldiniz sefa geldiniz Siz böyle uygun görüyorsanız ben de; bir kızdır size kurban ettim Allah mutlu ve hayırlı etsin” diyerek rızasını bildirir Bunun üzerine erkek tarafının en genci kız tarafının en büyüğünden başlayarak ellerini öper Bu törene ‘el öpme’ denir Bu arada hazırda bekletilen fakat başta kabul edilmeyen ikramlar yeniden talep edilir ve koyu bir sohbet ortamı sağlanmış olunur

- Kadınları bulunduğu odaya da haber salınır Erkeğin annesi babası veya bacısı gelin adayına söz yüzüğünü takarlar Çeşitli ikramlardan sonra erkekler arasında gelin adayı tarafına istenen hediyeler konuşulmaya başlanır Bu hediyeler genelde at silahtakı ve başlık parası kararlaştırılır Bazı yörelerimizde başlık parasına”Süt Hakkı” denir Bu adetler günümüzde unutulmaya yüz tutmasına rağmen az da olsa bazı köyler de bu adetler halen sürmektedir