Kars Folklor Türleri

Kars folklor türleri

Kars, geleneksel oyunlar bakımından en zengin illerdendir Bunun nedeni değişik kültür birikimi olan insan topluluklarının yöreye yerleşmesidir Türkmen boyları, Azeriler ve Doğu Anadolu yöresi insanlarının oyunları bir arada görülebilir

Halk oyunları

Kars, halk oyunları yönünden bar bölgesine girer Halaylara ve semahlara da kimi ilçe ve köylerde rastlanır Tek halkalı, çift halkalı oyunlar olduğu gibi karşılama biçiminde oynanan oyunlar da vardır Kars halk oyunları çoğunlukla kaçma (kadın-erkek) oynanır Kars'ın kimi ilçelerindeki oyunlarda nitelikli bir görünüm açısından Kafkas oyunlarıyla benzerlikler görülür Orta oyunu özelliğinde konulu, Öykülü danslarla da günlük olaylar, savaşlar ve olağan üstü konular simgelenir Nanay denilen çalgısız oyun havaları da yaygındır

Bara Artvin ve Kars yörelerinde "yattı" denilmektedir Toplu barlara genellikle küçük yörelerde rastlanmaktadır Dağlık yörelerdeki barlar çoğunlukla beceri gerektiren hızlı oyunlardır Açık havada davul zurna, kapalı yerlerde ney ve davul eşliğinde oynanır

Kimileri öbür illerde de bir takım ayrılıklarla oynanan barlar şunlardır:

Düz Bar, Ağır Bar, Bar Sekmesi, Tütiye, Mahmudiye, Aşırma (Tek Ayak Bar ), Üç Ayak Bar, Çember Sıçratma (Tik Bar), Bekir-Bengi, Karapürçek, Ters Bar, Tek Tamzara, Çift Tamzara, Sarhoş Barı, Daldalar, Tavuk Barı, Ezingah Deresi, Kars'ın Önü, Durna Barı, Hoşbilezik (Altun Yüzük), Mustafa Barı, Kotan Barı, Can Maral (Göçergin Vurdum), Zencirli Köroğlu, Dur Yerinde (Şüregel Barı), Ardahan Barı, Yayla Barı, Köroğlu Barı, Koçarı Barı, Temur Ağa, Deliloy, Laçın Barı, Papuri (Pağpuru), Sallama, Gülüm Oğlan, Ay Işığı, Bir Gül Ektim, Diz Kırma, Kır-Al, Boyakçının Gelini, Hey-Narı, Kundurayı Mor Boyarlar, Şerbeti Kaldı Tasta, Bu Gelen Nahır mıdır, Sorul, Almalı Dağlar, Senalar, Bizim Bağda, İndim Derede Durdum, Dağdan Kestim Değnek;

Karapapak denilen Türkmenlerin oynadığı Terekeme, Ağır Terekeme, Tellice, Lezgi (Hangi), Koloş, Orta Çala, Süsen Sümbül, Kalender, Memmet Bağır, Almadere, Çil Horuz, Düz Yallı, Narı, Şanalım, Kesme;

Azerbaycan asıllı toplulukların oynadığı Edilceben Senem , Ceylani, Askerani (Gence), Mirzayi, Kaşengi, Lezgi, Beşacılar, Nez Beri (Naz Barı), Lale, Kuçeler (Köseler), Enzeli, Karabağ, Uzun Dere, Arzuman, Iğdır Yallısı, Sincani (Zengani), Gumurü Yallısı, Gulbi;

Doğu Anadolu'dan gelen toplulukların oynadığı Delilo, Koççeri, Göle'nin Düzü, Hay Molo, Nare, Lorke, Gaçke Barı, Kule, Hey Narı, Berzini, Çepik, Hekari gibi halk oyunları oynanmaktadır



Bunların en bilinenleri şöyle oynanır

Lezgi

Azeri oyunlarındandır Tek, ikili, alaca dizi (kadın-erkek), toplu karşılamaz gibi değişik adlar alır Tek oynandığında "Lezinka" denir Toplu oynanırsa, yöreye göre Lezgi, Lehuri adını alır Oyunda erkek kartalı, kadınsa sülünü simgelemektedir Oyuncular haliz oluşturur, dönerek oynarlar, arada bir durdurulur Bu sırada oyunculardan biri, kimi kez alanın ortasına fırlayarak özel gösteri yapar Tek kişilik gösteriler sırasında halkadakiler el çırpmakla yetinirler

Pappuri

Yerli oyunlardandır Oyun sallanmayla başlar, sert hareketlerle hızlanır Ağırlaşarak ve hızlanarak süren oyunda birden durulur Kızlar ortaya farlar, elele tutuşup bir kez döndükten sonra yerlerine geçer Bu kez aynı hareketi erkekler yapar

İlk figürlerdeki sağa sola sallanarak yürüme, küçük bebeklerin yürüyüşünü andırdığından, oyuna bebek anlamına gelen, "pappi"dcn türeyen Pappuri denildiği sanılmaktadır

Üç Ayak

Yerli barlardan Üç Ayak , hareketlilik ve çeviklik gerektiren bir oyundur Oyun sırasında ayaklar üç kez yere vurulur Üç kez de yerinde sayar Adım da bu üçlü hareketlerden almıştır Kızlı-erkekli oynanır

Terekeme

Adını Kars'la yerleşmiş bir Türk boyu olan Terekemelerden (Karapapak) almıştır Terekeme erkeklerinin alınganlığını, yiğitliğini; kadınlarının ise ağır başlı, çekingen davranışlarını yansıtır Oyun çok ağır bir havada, iki kız oyuncunun, seyircileri ellerindeki mendili başlarına ve göğüslerine götürüp selamlamalarıyla başlar

Döne

Erkek ve kadın birlikte oynanan yerli oyunlardır Genellikle üç kız, dört erkekle oynanır Ağırdan başlar, gittikçe hızlanır Oyuncular elele tutuşur, iki adım sağa sekilir, sonra üç adım sola yürünür Tempo hızlandıkça yürüme ve sekmeler sıçramaya dönüşür Çökmelere de yer verilerek oyun sürdürülür Bu sırada türküsü yinelenir:

Yar döne, döne, döne N'oldu sevdiğim sene

Laçın-Ters Laçın Barı

Kızli-erkekli oynanır Kağızman da oynanan biçimi şöyledir: Oyun sağ ayakta sallanmayla başlar İki sağ, iki sol yerinde sallanarak yürünür Ağırdan başlayan oyun git gide hızlanır Sonra Ters Laçın oynanmaya başlanır İki sağa yürünür, sallama yapılır Üç sola çekilir Yeniden sallama yapılır Oyun böylece sürer, yalnız erkeklerle oynandığında çökmeler, atlamalar ve daha çevik ha¬reketler yapılır Ters Laçında ters yönde ilerlendiği için, oyuna bu ad verilmiştir

Türküsü şöyledir

Laçın bana laçın bana

Destele ver saçın bana

Ters Laçinde ise

Lohoy lohoy laçıno

Dönder gelsin laçıno

Kıskanç

Bir erkek ve iki kız, tarafından oynanmaktadır İlkin beraber ve hareketli bir müzikle oyun alanına çıkılır Sonra kızların her biri bir köşeye ayrılır Erkek çeşitli hareketlerle kızlara kur yapar ve kıskandırır Oyunun sonunda kızların ikisiyle beraber erkek pisti terk eder

Koçare

Koçare, erkeklerin oynadığı canlı oyunlardandır Oyuncular kollarını birbirlerinin omuzlarına dolayıp, vücutlarını geriye atarak oynarlar Koçare adı, göçmek anlamındadır Koçarenin türküsü şöyledir:

Neymin naymın koçarı

Niye oldun koçeri

Köpekler seni dişler

Bekleme gel içeri

Paşa göçtü

Kars, Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra hareketli ve askeri bir merkez olmuş, halk ordu ile içiçe yaşamıştır Paşa göçtü, ordunun harekete geçişi ve komutanların uğurlanmasında oynandığından, bu adla anılır Kızlıerkekli gruplar elele tutuşarak oynarlar

Döndürme

Bu oyuna kimi yörelerde döndürme, kimi yörelerde çöğütme denilmektedir Kızlı-erkekli karşılama biçiminde oynanır Kızlar ve erkekler iki dizi oluştururarak ve maniler söyleyerek oynarlar:

Kızlar

Çoban itin gudursun

Arkacında sır dursun

Eğer seni almazsam

Seni yıldırım vursun

Erkekler

Alma attım yiyesen

Şu sepetin göyersen

Eğer bana gelmezsen

Seni kızken ölesen

Kızlar

Oğlan bir kara hindi

Duvar dibine sindi

Toprak başına oğlan

Kızlar üstüne güldü

Kemal Paşa

Atatürk'ün 6 Ekim 1924'te Kars'a gelişinde ezgilenen türkü eşliğinde, kızlı erkekli oynanmaktadır Türkü şöyledir:

Hoş gelişler ola Mustafa Kemal Paşa

Askerin, milletin, devletinle bin yaşa

Serfiraz ettin bu kademleri

Mes'ut eyledin KARS' a gelmeyi

Hoş gelişlerin, bu görüşlerin

Tebrik eyleriz, tebrik eyleriz

Cephede mitralyöz ayna gibi parlıyor

Sarkistan Türkleri sancak elde bekliyor

Marş marş askere kurban

Marş ileri, dönmez geri Türk'ün askeri,

Türk'ün askeri Sağdan sola, soldan sağa

Al da bayrağı düşman üstüne

Gelenekselleşen bu oyun daha çok milli bayramlarda oynanmaktadır Oyun sonunda oyunculardan biri gömleğinin içinden bir bayrak çıkararak ortaya fırlar ve oyun biter

Halay

Kimi yörelerde oynanan halay Ağrı, Bitlis ve Muş yöresindekilerle büyük benzerlik gösterir Ağırlama bölümüyle başlayanların ikinci bölümüne hızlı anlamında "yelli" denir Türkmenler halaylara özellikle barlara "yallı" derler Bunlar daha çok nanaylarla, yani sözlü olarak oynanır Üç Ayak, Sarı Seyran, Kürdün Kızı,

Şekeroğlan başlıcalarıdır

KAYNAK: karsgovtr