|
Prof. Dr. Sinsi
|
Erzincan Yeraltı Maden Ve Kaynakları
Bor Madenleri Kaynagi
Tuz bileşiği halinde olan bor mineralleri, hafif ve kimyasal etkilere karşı dayanıklıdır Çok geniş kullanım alanına sahip olan bor mineralleri ve kimyasallarının kullanıldığı sanayi dalları cam ve seramik sanayi, temizleme ve beyazlatma sanayi, yanmayı önleyici madde yapımı, tarım, metalurji ve nükleer uygulamalardır Dünya bor mineralleri rezervinin yarıdan fazlası Türkiye'de bulunur Bu rezervin bulunduğu baslıca maden yataklarımız; Seyitgazi (Eskişehir), Bigadiç ve Susurluk (Balıkesir), Emet (Kütahya) ve Mustafa Kemalpaşa (Bursa) yörelerindedir Bu yörelerden elde edilen ham boraks tuzları Bandırma (Balıkesir)ve Kirka (Eskişehir) yörelerindeki fabrikalarda islenir Ülkemizde üretilen bor minerallerinin yüzde 10’u doğrudan mineral olarak kullanılırken, geriye kalan kısmı bor türevlerinin üretimi için kullanılmaktadır
Son zamanlarda gelisen teknoloji, bor mineralini bütün sanayi dallarinin, vazgeçilmesi mümkün olmayan ve alternatifi de bulunmayan temel girdileri konumuna getirmistir Petrolün alternatifi bor cevheridir Fakat borun su anda bir alternatifi yoktur ve olacagi da mümkün görülmüyor Yeralti kaynaklarimizin basinda bor cevheri gelmektedir Dünya bor rezervinin % 80'den fazlasina sahip bulunmaktayiz Rezerv ve kalite yönünden dünyada tekel durumundayiz Bazi ileri teknoloji ürünlerinin (bilgisayar, cep telefonu vs) imalinde, uzay sanayiinde Türk borlari, olmazsa olmaz bir öneme sahiptir Türk bor kaynaklari, dünyanin asgarî 400 yillik ihtiyacini karsilayacak kapasitededir Bu bilginin sahibi olan konunun arastirmaci ve uzmanlarina göre, Anadolu'daki bu madenin miktari 10 milyar ton civarindadir (Bugünkü fiyatlara göre 15-20 trilyon dolar) Bor; sanayinin her dalinda, su anda 450 çesitten fazla mamül maddenin üretiminde kullanilmaktadir Dayanikliligi ve sertligi saglamada, ara ürün olarak kullanilmaktadir Isiya son derece dayaniklidir Sadece ABD de 600'den fazla proje, bor'un yakit olarak kullanilmasi ile ilgili patent almistir Bor, Ingiltere, Fransa ve özellikle ABD'de askerî arastirmalarin yogunlastigi bir mineraldir Türkiye, bor minerali ihracatında ham maddenin yanısıra asitborik, susuz boraks, boraks pentahidrat, boraks dekahidrat ve sodyum perborat gibi rafine ürünler ihraç etmektedir Bor tuzlarının Türkiye’deki tek üreticisi ve ihracatçısı Eti Holding AŞ’dir Etibank’ın ham bor üretimi B2O3 bazında 450000 ton/yıl civarındadır Üretimin bir kısmı Kırka ve Bandırma’da kurulu bor türevleri tesislerinde pentahidrat, dekahidrat, borik asit ve sodyum perborata dönüştürülmektedir 2000 yılı bor ve türevlerine ait üretim incelendiğinde üretimin yüzde 51’inin ham bor yüzde 35’nin ise rafine bora ait olduğu görülmektedir
Tabii boratlar ihracatımız 2001 yılında bir önceki yıla göre yüzde 16 azalma göstererek 96 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir ABD, İtalya, İspanya, Hollanda, Japonya ve Çin önemli alıcı ülkeler olarak dikkat çekmektedir
Kükürt
Kimyasal özelliği nedeniyle tarım alanlarının ilaçlanmasında, asfalt yapımında,kimya ve boya snayisinde kullanılır Ayrıca kauçuğun işlenmesinde ve sülfirik asit üretiminde de kullanılır En önemli kükürt yatağı olan Keçiborlu (Isparta) yöresindeki isletmeler kapatılmıştır Kükürt üretimimiz petrol rafinerilerinin artıklardan ve ithalat yoluyla karşılanır Ülkemizde kükürt yatakları Keçiborlu (Isparta) ve Milas (Muğla) çevresinde bulunmaktadır
Zımpara taşı
Başkalaşım kayaç türü olan sert bir bileşiktir Ahşap ve metal yüzeylerinin parlatılmasında kullanılırÇeşitli kesici, torpüleyici ve silici aletlerin yapımında kullanılan zımpara taşı yönünden ülkemiz çok zengindir Tire (İzmir), Manisa, Söke (Aydın), Milas,yatağan ve Tavas (Denizli) da çıkarılır
Barit
Petrol ve gaz sondajlarında baskıyı kontrol etmek ve patlamalar sırasında kuyu duvarlarını sabitleştirmede kullanılır Ayrıca boya, deri, kumaş ve elektronik eşyalarda (televizyon) da kullanılmaktadır Alanya ve Gazipaşa (Antalya), Elbistan (Kahramanmaraş), Muş, Konya,eskişehir yörelerinden çıkarılan barit; İzmit, İzmir, Elazığ, Eskişehir ve Antalya'daki barit unu fabrikalarında işlenirTürkiye dünya toplam barit rezervinin yüzde 2,1’ine sahiptir Bu rezervler dövülmüş, ufalanmış veya ham, iyi kalitede barit içerir En önemli barit tüketicilerinin yakınında yer alan Türkiye, ihracat için iyi imkanlara sahiptir 2001 yılında barit ihracatımız mevcut pazarlara artarak devam etmiş, Rusya, Suriye, Yunanistan ve Romanya ilk sıralarda yer almıştır
Tuz
Çeşitli yollarla elde edilen bir doğal kaynaktır Türkiye tuz yatakları bakımından son derece zengindir Kaya tuzu yatakları üçüncü jeolojik zamanda, kapalı göl havzalarında suların buharlaşması ile oluşmuştur Son yıllarda tuz üretimimiz üç kat artmıştır Kayatuzu olarak çıkartıldığı gibi, deniz suyundan ve açık işletme olarak Tuz gölünden de elde edilirTürkiye’deki tuz üretiminin çoğu, Tuz Gölü ile İzmir Çamaltı tuzlasından sağlanır Kaya tuzu yatakları, Çankırı, Kars, Iğdır ve Nevşehir çevresinde bulunmaktadırÇankırı, Erzurum, Kars, Nevşehir, Kırşehir, Yozgat ve Konya'da işletilmektedir Kimya sanayii, dericilik, konserve ve salça sanayisine kadar birçok alanda kullanılan tuz, ülkemizde bol miktarda bulunur Yıllık tuz üretimimiz 1 750 000 ile 2 200 000 ton arasında değişir Üretilen tuzun yarıdan fazlası göllerden elde edilir
Civa:
Tek sıvı madendirZirai ilaçların yapımında, altın çıkarımında, kağıt ve suni gübre üretiminde, boya ve asit sanayinde kullanılırDünya üretiminde birinci sırada bulunmaktayızÇıkarılan yerler: İzmir (Karaburun-Ödemiş), Manisa-Alaşehir ve Konya (Sarayönü)’dür
Çinko
Çinko, kullanım açısından demir dışı metaller içerisinde alüminyum ve bakırdan sonra gelen en önemli üç metalden birisidir En çok galvanizlemede kullanılmakla beraber, pirinç alaşımı ile döküm kalıpları yapımı, çinko oksit yağlı boya ve lastik üretimi kullanıldığı diğer alanlardır
Türkiye’nin çinko rezervi yaklaşık 2,7 milyon tondur Türkiye’nin dünya çinko rezervindeki payı yüzde 2,07 olmasına karşın cevher üretimi ancak yüzde 0,28 civarındadır Oksitli cevher yatakları Orta Toroslarda Zamantı (Kayseri-Niğde-Adana) bölgesinde yer alır Ayrıca Konya, Malatya, Bingöl ve Bitlis’te küçük rezervler bulunmaktadır
Türkiye’de yılda yaklaşık 40000 ton çinko metali üretme kapasitesine sahiptir Bu üretimin yarısı iç piyasada tüketilmekte, kalanı ise ihraç edilmektedir İhracat, üretimdeki artışa parelel olarak artış göstermektedir Ülkemizdeki en önemli çinko üreticisi Çayeli Bakır İşletmeleri’dir
2001 yılında 18 milyon dolarlık çinko cevheri ve konsantreleri ihraç edilmiştir İhracatta Yunanistan, Belçika-Lüksemburg, Bulgaristan ve Finlandiya ilk sıralarda yer almaktadır
Manganez:
Demir,çinko, kobalt gibi çeşitli elementlerle birlikte bulunan manganez cevheri, işlenerek saf
manganez haline dönüştürülür Sert ve dayanıklı sanayi çeliği yapımında kullanılır Ray ve karayolu araçları, köprülerin yapımında kullanılır En önemli manganez yataklarımız; Ceyhan (Adana),Denizli, Kastamonu, Balıkesir, Burdur ve Sivas illerindedir
Fosfat
Kayaçlar halindeki tuz bileşikleri olan fosfat, petrokimya sanayii, gübre sanayii, çimento, cam ve seramik sanayii gibi birçok alanda kullanılır Türkiye'deki fosfat yatakları sınırlı sayıda olup bunlar Adıyaman, Bingöl ve Bitlis illerindedir Buralardan elde edilen fosfat Mardin (Mazıdağı) fosfat isletmelerinde islenir Yeterli olmadığı için ithal edilirsuni gübrenin hammaddesidirDünyada Fas, Tunus ve Cezayir’de çıkartılırÜlkemizde Mardin’den (Mazıdağı) çıkartılır
VolframÇok sert olması nedeniyle özel sanayi çeliği olarak kullanılır Demiryolu, iş makineleri, uçak ve gemi yapımı yanında, ampüllerde enerjiyi ışığa çevirmede kullanılır Bursa Uludağ’da çıkarılıp işletilmektedir Fakat son yıllarda üretimi durmuştur
Asbest
Amyant olarak ta bilinen asbest,lif halindedirtıpkı pamuk ya da yün gibi eğrilerek iplik haline getirilebilir,kumaş biçimde dokunabilir,dövülerek keçeleştirilebilirasbest bezi;fren balatalrında,debriyaj kaplamalarında,ateşe dayanıklı elbise ve iş eldivenleri ile sıcak malzeme taşıyan bantların yapımında kullanılır14 bin °C sıcaklığa dayanır Konserojen madde bulundurması nedeniyle, kullanımı sınırlandırılmıştır Eskişehir, Bursa, Erzincan, Hatay, Kars, Ağrı, Malatya, Sivas, İskenderun, Uşak ve Konya’da çıkarılır
Antimon
Antimon cevherinin demir tozu ile ısıtılması yoluyla elde edilen antimon, paslanmaz metal sanayii, matbaacılık, ilaç, cam ve seramik sanayii gibi alanlarda kullanılır Antimon yatakları Balıkesir, Tokat Kütahya, İzmir Bilecik ve Niğde illerinde bulunur Cıva: Doğal ortamda sıvı olarak elde edilen tek metal madendir Ölçü aletleri yapımında, boya sanayisinde, tarım ilaçları yapımında kullanılabilen cıva, insan sağlığına verdiği zararlar ve çevre kirliliği oluşturması gibi nedenlerden dolayı ülkemizde çoğunluğu Ege Bölgesi'nde yer alan cıva isletmeleri kapanmıştır Volfram (Tungsten): ısıya ve darbelere karşı dayanıklılığı nedeniyle is makineleri, demir yolu araçları, uzay araçları, uçak ve gemi yapımı gibi alanlarda kullanılır Bursa (Uludağ)'da yer alan tek volfram isletmemiz zarar etmesi nedeniyle kapatılmıştır
|