Akdenizin İsparta İli Tanıtımı

Akdenizin Isparta İli Tanıtımı

Coğrafi Konum

Isparta ili, Akdeniz Bölgesi’nin kuzeyinde yer alan Göller bölgesinde yer almaktadır İl, 300 20’ ve 310 33’ doğu boylamları ile 370 18’ ve 380 30’ kuzey enlemleri arasında bulunmaktadır 8933 km2’lik yüzölçümüne sahip olan Isparta ili, kuzey ve kuzeybatıdan Afyon ilinin Sultandağı, Çay, Şuhut, Dinar ve Dazkırı, batıdan ve güneybatıdan Burdur ilinin Merkez, Ağlasun ve Bucak, güneyden Antalya ilinin Serik ve Manavgat, doğu ve güneydoğudan ise Konya ilinin Akşehir, Doğanhisar ve Beyşehir ilçeleri ile çevrilmiştir (Şekil 1) Rakımı ortalama 1050 metredir

Jeolojik Yapı

Isparta ilinin kuzeydoğu ve güneydoğusundaki dar alanlarda I zaman, çok geniş bir alanda yayılım gösteren II zaman ve alanın doğu sınırı dışında il sınırlarına yakın kesimlerde yoğunlaşan III zamana ait kayaçlara rastlanmaktadır

Jeolojik konumu bakımından, Isparta Büklümü’nün ortasında yer alan Isparta ili - Merkez ilçesi, bölgesel tektonikten önemli ölçüde etkilenmiş olan II zaman ve III zamana ait yapı üzerinde bulunmaktadır (Şekil 2) İlçenin tamamına yakın kesimlerinde, ofiyolitik bir temel yer almaktadır Bu temel ile birlikte, yer yer ofiyolit kütleleri arasında ve üzerinde bulunan Triyas-Jura yaşlı derin denizel kayaç istifleri ile II zamanın büyük bir bölümünü kapsayan sıkıştırılmış bir karbonat kayaç (kireçtaşı ve dolomit) istifi bulunmaktadır İlçenin batı bölümünde denizel kırıntılı ve karbonat kayaç istifleri görülmektedir İlçenin güneydoğu kesimlerinde, miyosen yaşlı sığ denizel kırıntılı kayaçlar, altta bulunan daha yaşlı kayaç istifleri üzerinde gelişen engebeli bir erozyonal yüzeyi örtmektedir III zaman sonunda bölgede faaliyet gösteren karasal volkanizmanın ürünleri olan volkanit ve piroklastik kayaç serileri ise ilçenin batı-güneybatı bölümünde bulunmaktadır Merkez ilçe sınırları içerisindeki en genç oluşum ise günümüzde de halen çökelimi süren ve Isparta-Atabey Ovası’nda yayılım gösteren IV zaman alüvyonlardır

Gönen ve Atabey ilçeleri, jeolojik bakımdan diğer ilçelere göre daha genç bir zemin üzerinde yer almaktadır İlçelerin kuzeyinde III zamana ait denizel kırıntılı ve karbonat kayaçlarla, karasal kökenli kayaç istifleri bulunmaktadır Güney kesimlerinde ise, kuaterner yaşlı alüvyonlar Isparta ve Eğirdir Gölü’ne kadar uzanan geniş bir alüvyon ovasının bir bölümünü kaplamaktadır (Şekil 2)

Isparta’nın Keçiborlu ilçesi, ofiyolitik kayaçlar ve II zamana ait derin denizel karbonat kayaç yüzeyleri içermesine karşın çoğunlukla alt tersiyer yaşlı denizel ve karasal kayaç istifleri ile kuaterner çökellerinden oluşan bir jeolojik zemin üzerinde bulunmaktadır Eosen-Oligosen göl çökelleri ile ilçenin Burdur ve Isparta’ya doğru uzanan geniş bir kuşak içerisinde yer alan IV zaman alüvyon çökelleri gözlenmektedir

Isparta ilinin kuzeybatısında yer alan Uluborlu, temelde II zamana ait denizel karbonat kayaç istiflerinin yaygın olarak gözlenmektedir İlçenin en genç kayaçları ise ilçe merkezinin de üzerinde bulunduğu D-B doğrultulu Hoyran Gölü ve Senirkent’e uzanan IV zaman alüvyon çökellerinden oluşmaktadır

Uluborlu’nun doğusunda bulunan Senirkent, Mesozoyik yaşlı denizel karbonat kayaç istiflerinin yaygın olarak gözlendiği temel üzerinde, ilçe merkezinin de üzerinde bulunduğu D-B doğrultulu Hoyran Gölü’ne kadar uzanan IV zaman alüvyon çökelleri yörenin en genç kayaç istifidir (Şekil 2) Senirkent’in kuzeydoğu komşusu olan Yalvaç’ın doğusunda, Sultandağları’nın bir bölümüne karşılık gelen ve kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu olarak yayılım gösteren I zaman yaşlı şistler, yörenin en yaşlı jeolojik kayaçlarını oluşturmaktadır Eğirdir Gölü’ne açılan IV zaman akarsu alüvyon çökelleri tarafından kesilen III zaman sonu kömürlü karasal çökelleri engebeli bir topografya üzerinde uyumsuz olarak yer almaktadır

Eğirdir ilçesi, güneyinde yer alan II zamana ait derin denizel çökel istifleri ile ofiyolik kayaçların çoğunlukta olduğu karbonat kayaç serilerinden oluşan engebeli topografya oluşturan kısmen yaşlı bir temel üzerinde kuzey-güney doğrultulu bir ova içerisinde çökelen IV zaman alüvyon çökellerini taşıyan bir jeolojik dağılıma sahiptir

Eğirdir Gölü’nün doğusunda yer alan Gelendost ilçesi, güneyden kuzeye doğru gençleşen bir stratigrafik istife sahiptir İlçenin güneyinde, III zaman karbonat kayaçlar, kuzeyinde ise engebeli alanlar halinde ortaya çıkan ofiyolitler ve karasal çökeller bulunmaktadır Yörenin batısından kuzeydoğu yönüne doğru uzanan IV zaman akarsu alüvyon çökelleri ilçenin en genç birimleridir

Beyşehir Gölü’nün kuzeyinde bulunan ŞKaraağaç ilçesi, I zamandan III zamana kadar değişen çeşitli kayaç topluluklarını kapsayan bir alanda yer almaktadır İlçenin kuzeydoğu kesiminde, kuzeybatı-güneydoğu yayılımlı I zamana ait şistler bulunmaktadır Metamorfitler, yörenin Beyşehir Gölü’ne doğru olan orta kesimlerde aynı doğrultuda uzanan ofiyolitik kayaçlarla birlikte temelde bulunmaktadır III zaman karbonat kayaçları, yöredeki topografik yükselimleri oluşturmaktadır İlçenin kuzey kesiminde bulunan ovalarda oluşan IV zaman alüvyonları, yörenin genç kayaç örtüleridir

ŞKaraağaç güneyinde yer alan Aksu ve YBademli ilçelerinin büyük bölümünü II zamana ait karbonat kayaçlar kaplamaktadır Sadece YBademli’nin Beyşehir Gölü’ne kıyısı olan doğu bölümünde yer alan III zaman çökellerine ait kalıntılar ve göle açılan IV zaman akarsu alüvyonları gözlenmektedir

Isparta ilinin güneyinde yer alan Sütçüler ilçesinde, içerisinde I zaman yaşlı bloklarının da yer aldığı II zaman ait ofiyolitik kayaç kütleleri ile Kretase yaşlı kalın karbonat istifleri geniş alanlarda yayılım gösterirler

Toprakların Dağılımı

İklim, topoğrafya, bitki örtüsü ve zamanın etkisi ile Isparta ilinde çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur Büyük toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden ve profil gelişmesinden yoksun, bazı arazi tipleri de görülmektedir Toprak alanları dışında, Isparta ili toplam alanının yaklaşık %242 ‘si de çıplak kaya ve molozluklar ve su yüzeyleri ile kaplıdır

Yeraltı Kaynakları

Isparta ili, belirli yörelerde halen işletilen veya işletilebilir potansiyele sahip ekonomik değerde ve günümüz teknolojileriyle üretim imkanı bulunmayan (ekonomik olmayan) değerde metalik maden, endüstriyel hammadde ve enerji hammadde kaynakları bakımından çeşitli kaynaklara sahiptirBu kaynaklar, günümüz bilim ve teknolojilerine dayalı olarak yapılacak araştırmalar doğrultusunda artırılabilecektir

Kükürt: Türkiye’nin ilk ve en zengin kükürt yatakları Keçiborlu ilçesinde yer almaktadır Volkanik kökenli olan kükürt yatakları ofiyolitik karışık, Akdağ kireçtaşları, altere andezitler ile andezitik tüfler içerisinde düzensiz kütleler ve ağsal damarlar biçiminde yerleşmiştir 1900’lü yıllardan beri bu zamana kadar 3461894 ton tuvenan kükürt üretimi yapılmıştır Günümüzde 2231190 ton rezervi bulunan ve Etibank tarafından işletilen Keçiborlu kükürt yatakları düşük tenörlü rezervleri ve ekonomik nedenlerden dolayı 1994 yılında zarar ettiği için kapatılmıştır

Kömür: Isparta ilinde Eğirdir ve Yalvaç ilçelerinde özel şirketler tarafından işetilen kömür yatakları bulunmaktadır Eğirdir ilçesinde, linyit yatakları Kovada Gölü’nün 1 km güneyinde Akbelenli köyü civarındadır Yalvaç ilçesinde ise Yukarıkaşıkara kasabası ve Yarıkkaya köyleri dolaylarında linyit yatakları bulunmakta ve zaman zaman işletilmektedirler

Pomza: Gölcük kraterinin volkan bacasından çıkan küllerin sulu bir yüzeye düşerek ani soğumaya uğramasıyla içinde gaz boşlukları olan taşlar oluşmuştur Bu taşlara pomza taşı adı verilmektedir Pliyosen yaşlı, piroklastik düzeyler içerisinde yer alan Gölcük pomza yatakları, kilometrelerce karelik geniş bir yayılım göstermişlerdir Pomza yataklarının kalınlığı 2-16 m arasında değişirken, rezervi 157 milyon ton olarak hesaplanmıştır Gölcük krater gölü çevresine yayılan pomza yatakları, Binbirevler Mahallesi civarında kurulan Isparta Belediyesine ait ISBAŞ adlı fabrikada, briket olarak mamul hale getirilmektedir

Tras: İşletilmekte olan tras yatakları Isparta-Antalya karayolunun 11 km’sinde Sav kasabası yakınlarında, halk arasında köfke denilen materyal temelde tüflerden meydana gelmiştir 30 milyon ton rezervi tahmin edilen tras yatakları, GÖLTAŞ Çimento tarafından çimento hammaddesi olarak kullanılmaktadır

Barit: ŞKaraağaç ilçesinde bulunan barit yatakları, Türkiye’nin en önemli barit yataklarındandır Hidrotermal kökenli olduğu savunulan bu yataklar 1973 yılından bu yana Etibank ve özel sektör tarafından işletilmektedir Toplam 170 milyon ton rezerve sahip olan barit yatakları tenörü % 30’lardan % 90’lara ulaşmaktadır Çıkarılan baritler, Etibank başta olmak üzere Başer Madencilik, Yılmaz Kalkır gibi işletmeler tarafından mamul hale getirilmektedir

Kum ve Çakıl Yatakları: Isparta’da Atabey, Senir, Yakaören, Sav, Kılıç, Yassıören gibi birçok yerde kum ve çakıl ocakları yer almaktadır Özellikle Atabey (Akçadere), Kılıç kasabası yatakları en kaliteli yataklardır Belediyeler ve bazı özel teşebbüsler tarafından işletilen yataklardan yöre ihtiyaçları karşılanabilmektedir

Kireçtaşı ve Kil Yatakları: Isparta-Keçiborlu karayolunun 13 kmsinde Yassıdağ, Isparta-Sav yoluna yakın Minasın, Yalvaç (Kaşıkara) kil ve kireçtaşı yatakları, gerek Göltaş çimento fabrikasının, gerekse Isparta’da yer alan tuğla fabrikalarının ihtiyaçlarını karşılamaktadır

Yapıtaşları: Isparta Merkez Direkli Andezitleri, temel taşı, bahçe duvarı ve inşaatlarda yaygın olarak kullanılmaktadır Rezerv çalışması yapılmamasına rağmen milyarlarca m3 yapı taşı bulunduğu tahmin edilmektedir ŞKaraağaç Göksöğüt, Yalvaç Koruyaka köylerinde bahçe duvarı ve bina yapımında kullanılan taşlar çıkarılmaktadır Gölcük krater gölü çevresinde de zengin taş ocakları vardır

Mermer: Isparta ilinde Gökçebağ çevresinde bej renkli, Belence yakınlarında siyah renkli mermer yatakları bulunmaktadır Bu mermerler Isparta Merkez ilçede yer alan Modülmer, Gölmer gibi bazı işletmelerce kullanılmaktadır Ayrıca il sınırları içinde Bayat, Büyükgökçeli, Bademli, Balkırı ve Keçiborlu dolaylarında da bej renkli bazı mermer sahaları bulunmaktadır

Krom: Eğirdir ilçesi Bağıllı-Ayvalıpınar dolayında 49 km2 alan kaplayan harzburijt, dunit, piroksenit ve diyobaz dayklarından oluşmuş krom cevherleşmesi, % 35-47 arasında Cr2O3 tenörüne sahiptir Yörede 30 ayrı noktada 100 bin ton muhtemel rezerv tahmin edilmiştir Ayrıca Aşağıkaşıkara’nın kuzeybatısında eosen yaşlı kromit cevherleşmesi de bulunmaktadır; ayrıca Isparta ilinde, Gölbaşı (Gönen) Göktaş (Eğirdir) köylerinde arsenik, Eğirdir’in Havutlu ve Bağıllı köyleri dolaylarında manganez, ŞKaraağaç ilçesinde Yassıbel-Muratbağı ve Yalvaç (Sücüllü)’de demir-alüminyum yatakları bulunmaktadır