6 Başkan Yetiştiren Tek Şehir İsparta

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-14-2012

6 başkan yetiştiren tek şehir ısparta

6 başkan yetiştiren tek şehir ısparta

r Paşa

Doğum yeri : ISPARTA - Gelendost

Doğum tarihi : 1512

Görevi : Sadrazam ve Pâdişâh vekili

Görev süresi : Sadrâzam Rüstem Paşa ve Kanunî Sultan Süleyman'a zaman zaman

Ölümü : 18 Ağustos 1595

Ölüm türü : Şahadet (Cephe'de)

Anılan adı : Koca

KİMLİĞİ :

Ülkemizde ve dünyada başka şehirlerin bir tanesiyle övünçleri dünyayı tutan evlâtlarından Göller Bölgesi merkez şehri Isparta her birinin ünü dünyayı tutacak 6 evlât yetiştirmiştir

Bunlardan ilki en uzun dönemli ve Türk ve dünya tarihinde en önemli yer tutan Osmanlı Devleti'nin en güçlü Padişâhlarından Kanuni Sultan SÜLEYMAN 2

SELÎM ve 3

MURAT gibi yükselme döneminin üç pâdişâhına ve bu dönemlerin hemen bütün Sadrazâmlarına vekâlet etmek gibi devlete en yüceden hizmet veren Koca HAYDAR Paşa'dır

Haydar Paşa 16

Yüzyıl başlarında o zamanlar Hamidabâd Sancak'ı adı verilen Isparta İli'nin Gelendost köyünde 1512 yılında doğmuştur

Öteden beri var oldukları bilinen «Hürzat oğulları» ailesinden Mehmet Ağa'nın oğludur

Haydar Paşa çocukluğu boyunca 18-20 yaşına kadar köyünde ilköğrenim görmüş Eğirdir ve Akşehir Medreselerinden diploma almış babasının isteği ile o zaman İstanbul’da kurulan «Mimar Ağa Ocağı» na yazılmış biraz sonra da Osmanlı Ordusu'nun ihtiyacı olan Mimar-Mühendis ile Tabya Subayları yetiştiren «Darüssınai Odası»na girmiş ve yüksek zekâ ve çalışkanlık göstererek «Mimar Ağa Yardımcılığı» rütbesiyle «Darüssınai Kalfa'sı» olmuştur

Yavuz Sultan SELÎM döneminde genç yaşında yaşıtları arasında üstün zekâ ve çalışkanlığıyla Padişâh'ın ve Lala'sı Kasım Paşa ile «Kapudan-ı Derya» Piri Paşa (Piri Reis)'in dikkatini çeken Hürzat oğlu Haydar bey «Kalfa Paşa» adı ile anılmaya başlamış İstanbul-Haliç'teki Kasımpaşa semtinde ilk Türk tersanesini kurmaya memur edilmiştir

Bu başarısından sonra Hadım Süleyman Paşa ile beraber Cidde'ye giderek Türk Donanma Üssü'nü kurmuştur

KANUNÎ SULTAN SÜLEYMAN döneminde:

Genç yaştaki başarıları dillere destan olan Haydar bey Kanunî Sultan Süleyman dönemi Sadrazâm'ı Ayas Paşa ve kendisini daima takdir eden Yavuz Sultan Selim'in Lalası Kasım Paşa'nın aracılıklanyla Kanuni'nin de dikkatini çekmiş takdirini kazanmış olarak İç Anadolu sulama stratejik yollar ve köprülerle İstanbul-Bağdat yolu plânlaması Ankara-Niğde-Adana ulaşımını sağlama işlerini üstlenmiş yeni kışla yerlerini kurutulacak bataklıkları ve çeşitli göl ayaklarıyla kurak arazinin sulanmasını plânlamış bir çoğunu gerçekleştirmiştir

Bu başarıları üzerine 1540 yılında (bir tuğ'lu) vezirlik rütbesi verilmiştir

Bir istihkâm Alayı'nın başında bulunarak Macaristan'da Bu-din (Budapeşte) alınmasından sonra (iki tuğ'lu) paşalığa yükseltilmiştir

Haydar Paşa Osmanlı Ordusu'nun en seçkin Mimar- Mühendis Tabya Subayı olarak bütün kara ve deniz savaşlarında imparatorluk ülkesinin her yanında görev almış yararlıklar göstermiş 1548 de Kanuni'nin İran 1551'de Transilvanya seferlerine katılmış Tameşvar kuşatmasına Segetin baskınına katılmıştır

Bütün bu seferlerde gösterdiği üstün başarı başta Kanuni Sultan Süleyman Rumeli Beylerbeği Mehmet Anadolu Beylerbeği Rüstem Kaptanı Derya Barbaros Hayrettin Paşalar ve Kasım ve Sokullu Mehmet Paşalar gibi Sadrazamlar tarafından görülmemiş takdirle karşılanmış ve rütbesi o tarihe kadar Ordu'da görülmemiş (üç tuğ'lu) vezirliğe kavuşturulmuştur

Kanuni'nin oğullan Şehzadeler arasında başgösteren saltanat kavgaları dolayısıyla bir ara haksız iftiraya uğrayan Sadrazam Rüstem Paşa ile birlikte azledilmiş olan devletin bu 3

adamı durumundaki Haydar Paşa Rüstem Paşanın ikinci Sadrazamlığı sırasında 1555 de Devletin Dışişlerini tedvire memur edilmiş o yıl içinde İranlılarla Osmanlı'lar arasındaki barış görüşmelerine devlet adına başkanlık yapmıştır

Fransızca Arapça Farsça Rumca ve bazı Slav dilleriyle Macarca bilgisi dolayısıyla yine o yıl sonuna doğru İstanbul'a gelen bir Macar heyeti ile Sultan Süleyman ve Sadrazam Rüstem Paşa'ya vekâleten görüşmeler yapmağa yetkili kılındı

Bu arada Macaristan seferlerine Başkumandan yardımcısı (yine Padişah'a vekâleten) ve ordu kumandanlıklarında bulundu

Bir çok şehir ve kalelerin alınmasında yararlıklar gösterdi

Sokullu Mehmet Paşa'nın sadrazamlığı döneminde Kanuni Sigetvar üzerine açtığı son seferinde 1556 da kuşatma sıralarında savaş alanındaki çadırında öldüğü zaman durumu Haydar Paşa büyük bir maharetle idare etmiş orduda bir panik çıkmasını önlemişti

SULTAN 2

SELİM döneminde :

Bu dönemde Haydar Paşa Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa'nın yardımcısı durumunda ikinci Vezir'dir

Sultan Selim 1557 de Haydar Paşa Şemsi Paşa Piyale Paşa'yı «Kubbe altı vezirliğine» yükseltti

Türk Donanma Kumandanı Turgut Reis'in Akdenizi Türk gölü haline getirmek üzere giriştiği bütün seferlere Haydar Paşa'da katılmıştır

İmparatorluk topraklarının en geniş bulunduğu bu dönemde Haydar Paşa ülkenin onarım ulaşım bakımlarından gerekli bütün büyük projelerini düşünüyor ve hazırlanıyordu

Don-Volga nehirlerinin Hazer ve Karadeniz'in birer kanalla bağlanmaları fikrini Sokullu Mehmet Paşa'ya kabul ettirmiş Padişâh'ın da onayı alınarak uygulamaya girişilmiş ve bütün düzenlemeleri üzerine almıştır

Kanal kazılarının ilerlediği sırada Rus kuvvetlerinin ilerlemesi üzerine projeden vazgeçilmiş bunun üzerine Haydar Paşa da en verimli çağındaki çalışmalarını Anadolu'ya yöneltmiştir

Anadolu'da yol sulama köprü konak yeri kışla bataklık kurutma gibi çalışmaları zamanına göre en ileri bir anlayışla programlamış uygulamaya koymuştur

Sonradan adı verilen Anadolu-Bağdat karayolu başlangıcı Haydarpaşa mevkii Haydarpaşa Hastahanesi (Numune Hastahanesi) Haydar Paşa semti ve Selimiye Kışlası planlaması hep Haydar Paşa tarafından yapılmıştır

Yine bu arada kendi memleketi olan Isparta'nın ve Göller Bölgesinin en büyük gölü olan Eğirdir gölünün iki ayağı 1

ve 2

Kovada'nın meydana getirdiği bataklıkların kurutulması ve suyunun Antalya'dan denize karışan Aksu'ya dökülmesi için 1567'den itibaren çalışmalara başlanmıştır

1570'li yıllarda Arabistan'ın henüz ele geçirilememiş topraklan ile Akdeniz'in en büyük adası Kıbrıs'a başlayan seferlerde hazır bulunan Haydar Paşa 1592'de Tunus Beylerbeği'liğine getirilmiş Tunus'u ele geçirmek isteyen Venedik-İspanyol kuvvetlerini (Halkul-Vâd) zaferiyle yenmiştir

Dillere destan bu zaferden sonra Cezayir Beylerbeğliği de kendisine bağlanmıştır

O yıl Sultan Selim'in ölümü üzerine tahta çıkan Sultan 3

Murat da imparatorluk topraklarının korunmasına ve yeni seferlere önem verdi ve Haydar Paşa'yı yeni kuvvet ve kumandanlarla daima destekledi

Afrika'nın Akdeniz kıyısındaki Türkler elindeki topraklan ele geçirmeğe çalışan Portekizlilerle uzun savaşlar veren Haydar Paşa Fas ülkesini savundu ve 1578'de »Üst Vadi sahili» savaşını kazandı ve bu defa da Tunus-Fas-Cezayir Beylerbeyliği (Koca) unvanını aldı

1579'da Osmanlı Devleti'nin en büyük vezirlerinden Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa'nın ölümünden sonra devlet idaresinde bir kargaşa ve sınır kumandanlarının yerine keyfi tâyinler başladı

Sıradan vezirler iş başına gelip gittiler

Millet ve memleket için düşünme ve çalışmanın değeri kalmadı

Koca Haydar Paşa'yı da geri çağırıp Sivas Beylerbeyliğine getirdiler

1583'de Kafkas sınırında İran Safevî kuvvetleriyle çıkan savaşa yine kurtarıcı olarak Haydar Paşa çağırıldı

«Meş'ale cengi» ve Baku şehrinin alınışında çok büyük yararlıklar gösterdi

İki yıl sonra İran ordusunun Van üzerine yürümeleriyle başlayan savaşı da kazandı ve Tebriz'in alınmasını sağladı

1588'de Doğu Orduları kumandanı olarak Azerbaycan'ın Karabağ bölgesi Gence vilâyetini imparatorluk topraklarına kattı

1592'de Rusya'nın körüklemesiyle Osmanlı Avrupa'sı sınırlarındaki irili ufaklı ayaklanmalar başlamıştı

Devlet merkezinde ise makam kavgaları sürüp gidiyordu

1595 yılı başında Sultan 3

Murat ölmüş yerine 3

Mehmet Pâdişâh olmuştu

SULTAN 3

MEHMET döneminde :

Millet ve memleketine can ve baş ile çalışmış meydana getirdiği pek çok eserlerle kendinden önceki 3 Pâdişâh'ın takdir ve güvenini kazanarak hiç bir entrikaya karışmamış gerçek devlet adamı niteliği herkes tarafından teslim edilmiş bulunan Koca Haydar Paşa'yı yine pâdişâh Sivas Beylerbeyliğî'nden alarak Saray Vezîrliği'ne getirdi

Haydar Paşa İstanbul'a geldikten sonra son gücü ile şehrin onarım işlerine başladı

Yeni yeni plânlar hazırladı

Kadıköy ve Aksaray semtlerinde hastahaneler inşaatına başlandı

Ayni yıl içinde açılan Eflak-Romanya seferine başkumandan tayin edilen Sinan Paşa'ya yardımcı olarak katıldı

83 yaşında bulunan Haydar Paşa bu göreve hiç kuşkusuz Pâdişâh'ın gözcüsü olarak getirilmiş bulunuyordu

Ordu Tuna nehri önlerine geldiği zaman Haydar Paşa'nın yerinde plânı ile derhal köprü inşa edildi ve bu tek geçitten geçilerek Bükreş önlerine varıldı

Savaş yeri plânını da hazırladı fakat Sinan Paşa buna karşı çıktı ve yanlış yer seçimi dolayısıyla ordunun hareketinin ağırlaşmasına sebep oldu

Bu yanlış tabya taktiği yüzünden boğaz içinde ve tek köprülü geçitte savaşılmak zorunda kalındı

Bunda ancak Haydar Paşanın üstün kumandanlığı niteliğiyle başarıya ulaşıldı ve Bükreş önlerine gelindiğinde tam Bükreş köprüsünü geçmeğe hazırlanırken yakınına düşen bir düşman güllesinin şarapneli ile başından yaralanarak şehit oldu

Milletimizin en büyük bilgin diplomat kumandanlarından olan Koca Haydar Paşa'nın beklenilmeyen bu ölümü karşısında Pâdişâh 3

Mehmet büyük acıya kapıldı ve Saray'da üç gün yas ilân etti

Türk askerlik tarihi'nin bilgin-diplomat-kahraman ve daima muzaffer 60 yıllık devlet adamlığında dönemlerini yaşadığı 4 Pâdişah'ın da tam güvenini sağlamış Koca Haydar Paşa da imparatorluğun sınırlarında mezarı meçhul kalmış nice şehitlerimizden biridir

Ali Paşa

Doğum yeri : ISPARTA - Eğirdir

Doğum tarihi : Bilinemiyor

Görevi : Sadrâzam

Görev süresi : 7 ay - 4 gün

Ölümü : 3 Nisan 1624

Ölüm türü : İdam

Anılan adı : Kemankeş - Kara

KİMLİĞİ:

Ali Paşa'nın kimliği hakkında görebildiğimiz kadarıyla bütün belgelerde kesin bir bilgi yoktur

Bu yüzden doğum tarihi de henüz bilinememektedir

Hep birbirine kaynak olduğu anlaşılan yerli ve yabancı tarihlerde (Hamidi) kaydı vardır

Hamidi Hamid'e mensup Hamid'li demek

Tarihimizde : Hamid-Hamidi-Hamidâbat-Hamideli deyimleri hep «Hamidoğulları Beyliğinden sonra bu Beyliği hatırlatır

Bilindiği üzere Hamidoğulları Beyliği'nin yurt yeri Isparta-Burdur-Antalya ve merkezi de Eğirdir'dir

Bir ara «Felekâbât»de denilen Eğirdir'in Sancağı Isparta'dır

Ali Paşa bu bakımdan Ispartalı-Eğirdirli sayılmaktadır

Ali Paşa'nın Hamidoğulları'ndan olup olmadığı hakkında da kesin bir belge yoktur

Aslı elimizde bulunan «Emsa-üt tevarih» adlı eserde Ali Paşa'nın memleketinin Eğirdir olduğu kaydına göre; Ali Paşa küçük yaşta İstanbul'a gitmiştir

Saray'a nasıl alındığı Enderun' da nasıl yetiştiği Silâhdarlık ve Vezirliğe hangi bir destekle veya hizmetle yükseldiği hakkında tarihlerdeki ortak bilgiye rağmen kişiliği üstüne bilgiler çok değişiktir

Daha ilk Valiliğinde -adam öldürtmek- -rüşvet yemek- gibi huylarının belirdiğinden söz edilir

Bu yüzden Bağdat Valiliği'ne atandığının yılı dolmadan görevden alındığı bunun için İstanbul'a dönmekten çekindiği Kayseri'de yerleştiği anlatılır

Acımasız ve yeyiciliği ile 1

Ahmet döneminde -Kara- adını alan Ali Paşanın bu kadar anılan bir adı da -Kemankeş- olup bunun yetişme çağında çok iyi -yay- çekmesinden ileri geldiği belirtilir

Ali Paşa'nın adının 1

Mustafa'nın 3 ay 4 gün süren ilk Pâdişâh'lığının tahtan indirilişine bu yüzden 2

Osman'ın 4 yıl süren Saltanatı sırasında kendisini gözlerden ırak tutmaya çalıştığı ancak l

Mustafa’nın 2

Saltanatı zamanında ortaya çıktığı ve İstanbul'a dönebildiği ileri sürülür

4

Vezir olarak «Kubbe altı»na girebilen Ali Paşa 2

defa Sadrâzam olan Merre Hüseyin Paşa'nın Pâdişâh aleyhine oyunlara girişmesinden dolayı asılmasından doğan kargaşadan yararlanmasını bilmiş içyüzü bugün dahi anlaşılamamış olan bir entrika ile Sadrazam olmuştur

30 Ağustos 1624'de Sadrâzam olan Ali Paşa ilk iş olarak aklı tamam olmayan 1

Mustafa'nın yerine 11 yaşındaki şehzade IV

Murat'ı taht'a çıkarmış ve tam bağımsız hareket edebilmek için yeyiciliğini yüzüne söylemek cesaretini gösteren zamanın Şeyh-ül İslâm'ı Yahya Efendi'nin yerine bilgisi tamam olmayan kayınbabasını bu mevkie getirmek suretiyle imparatorluğun en önemli bu ikinci makamını ele geçirmek istemiş ise de buna muvaffak olamamış fakat yeni Pâdişâh'ı tahttan indirmeye çalıştığı bahanesiyle Merre Hüseyin Paşa'yı kinine kurban etmiştir

Kendisine rakip gördüğü daha bir çok devlet adamını İstanbul'dan sürüp çıkarmış ve iktidar ihtirasını Sadrazamlığının son gününe kadar sürdürmüştür

Kemankeş Kara Ali Paşa'nın gerçekliği ancak yazarlarınca savunulabilecek bu yolda daha bir çok işlem ve eylemleri bulunduğu hakkında uzun uzun yazılmıştır

Ali Paşa'nın rakiplerini yoketme silâhı sanılandan çok şiddetle geri tepmiş ve en yakınları bile onun vücudunun ortadan kaldırılmasında birleşmişlerdir

Ali Paşa'nın Bağdat yöresinde İran ile süren savaşın Osmanlı Ordusu aleyhine döndüğünü ve buna kayıtsız kaldığını ve Bağdat'ın düşüşünü Pâdişâh'tan sakladığı öğrenilince Saray'a çağırılan Sadrazam 3 Nisan 1624 tarihinde idam ettirildi malları da hazineye alındı

Mezarı İstanbul'da Atik Ali Paşa Camii avlısındadır

Halil Hamid Paşa

Doğum yeri : ISPARTA

Doğum tarihi : 1736

Görevi : Sadrâzam

Görev süresi : 31 Aralık 1782-31 Mart 1785 - 2 yıl 3 ay

Ölümü : 17 Mayıs 1785

Ölüm türü : Boğdurularak (iki mezarlı)

Baş : Karacaahmet'te

Gövde : Bozcaada'dadır

Isparta'nın merkez ilçesi evlâtlarından milletimize en yüceden hizmet veren Halil Hamid Paşa'nın torunları olarak soyunu sürdürenleri bulmak için araştırmalarımı yoğunlaştırdığım 1969 Nisan ayı içinde Ankara'da Petrol Ofisi Genel Müdürlüğünde görevli hemşehrilerimden Doğan Öke ve Mustafa Coşkun ile söyleşim sırasında kendilerinden Halil Hamid Paşa ahfadından Dr

Asaf Derviş Paşa oğlu Celâl Derviş Bökey'in bulunduğunu öğrenmiş ve kendisinden ecdadı hakkında en geniş bilgiyi alabileceğim Dr

İlhamı Masar'ın adresini almıştım

Birinci elden bilgi ricamı lütfen kabul buyurup gönderdikleri «Ceddim Halil Hamid Paşa» başlıklı pek değerli yazılarını Isparta İli Kalkındırma Derneği'mizin yayın organı «Yeni Ün» dergisinde yayınlamıştım

1969 tarih ve 39 sayılı Yeni Ün dergisinde aynen yayınladığım bu yazıyı müsaadeleriyle buraya da aynen alıyorum :

10-14-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	6 Başkan Yetiştiren Tek Şehir İsparta 6 başkan yetiştiren tek şehir ısparta 6 başkan yetiştiren tek şehir ısparta r Paşa Doğum yeri : ISPARTA - Gelendost Doğum tarihi : 1512 Görevi : Sadrazam ve Pâdişâh vekili Görev süresi : Sadrâzam Rüstem Paşa ve Kanunî Sultan Süleyman'a zaman zaman Ölümü : 18 Ağustos 1595 Ölüm türü : Şahadet (Cephe'de) Anılan adı : Koca KİMLİĞİ : Ülkemizde ve dünyada başka şehirlerin bir tanesiyle övünçleri dünyayı tutan evlâtlarından Göller Bölgesi merkez şehri Isparta her birinin ünü dünyayı tutacak 6 evlât yetiştirmiştir Bunlardan ilki en uzun dönemli ve Türk ve dünya tarihinde en önemli yer tutan Osmanlı Devleti'nin en güçlü Padişâhlarından Kanuni Sultan SÜLEYMAN 2 SELÎM ve 3 MURAT gibi yükselme döneminin üç pâdişâhına ve bu dönemlerin hemen bütün Sadrazâmlarına vekâlet etmek gibi devlete en yüceden hizmet veren Koca HAYDAR Paşa'dır Haydar Paşa 16 Yüzyıl başlarında o zamanlar Hamidabâd Sancak'ı adı verilen Isparta İli'nin Gelendost köyünde 1512 yılında doğmuştur Öteden beri var oldukları bilinen «Hürzat oğulları» ailesinden Mehmet Ağa'nın oğludur Haydar Paşa çocukluğu boyunca 18-20 yaşına kadar köyünde ilköğrenim görmüş Eğirdir ve Akşehir Medreselerinden diploma almış babasının isteği ile o zaman İstanbul’da kurulan «Mimar Ağa Ocağı» na yazılmış biraz sonra da Osmanlı Ordusu'nun ihtiyacı olan Mimar-Mühendis ile Tabya Subayları yetiştiren «Darüssınai Odası»na girmiş ve yüksek zekâ ve çalışkanlık göstererek «Mimar Ağa Yardımcılığı» rütbesiyle «Darüssınai Kalfa'sı» olmuştur Yavuz Sultan SELÎM döneminde genç yaşında yaşıtları arasında üstün zekâ ve çalışkanlığıyla Padişâh'ın ve Lala'sı Kasım Paşa ile «Kapudan-ı Derya» Piri Paşa (Piri Reis)'in dikkatini çeken Hürzat oğlu Haydar bey «Kalfa Paşa» adı ile anılmaya başlamış İstanbul-Haliç'teki Kasımpaşa semtinde ilk Türk tersanesini kurmaya memur edilmiştir Bu başarısından sonra Hadım Süleyman Paşa ile beraber Cidde'ye giderek Türk Donanma Üssü'nü kurmuştur KANUNÎ SULTAN SÜLEYMAN döneminde: Genç yaştaki başarıları dillere destan olan Haydar bey Kanunî Sultan Süleyman dönemi Sadrazâm'ı Ayas Paşa ve kendisini daima takdir eden Yavuz Sultan Selim'in Lalası Kasım Paşa'nın aracılıklanyla Kanuni'nin de dikkatini çekmiş takdirini kazanmış olarak İç Anadolu sulama stratejik yollar ve köprülerle İstanbul-Bağdat yolu plânlaması Ankara-Niğde-Adana ulaşımını sağlama işlerini üstlenmiş yeni kışla yerlerini kurutulacak bataklıkları ve çeşitli göl ayaklarıyla kurak arazinin sulanmasını plânlamış bir çoğunu gerçekleştirmiştir Bu başarıları üzerine 1540 yılında (bir tuğ'lu) vezirlik rütbesi verilmiştir Bir istihkâm Alayı'nın başında bulunarak Macaristan'da Bu-din (Budapeşte) alınmasından sonra (iki tuğ'lu) paşalığa yükseltilmiştir Haydar Paşa Osmanlı Ordusu'nun en seçkin Mimar- Mühendis Tabya Subayı olarak bütün kara ve deniz savaşlarında imparatorluk ülkesinin her yanında görev almış yararlıklar göstermiş 1548 de Kanuni'nin İran 1551'de Transilvanya seferlerine katılmış Tameşvar kuşatmasına Segetin baskınına katılmıştır Bütün bu seferlerde gösterdiği üstün başarı başta Kanuni Sultan Süleyman Rumeli Beylerbeği Mehmet Anadolu Beylerbeği Rüstem Kaptanı Derya Barbaros Hayrettin Paşalar ve Kasım ve Sokullu Mehmet Paşalar gibi Sadrazamlar tarafından görülmemiş takdirle karşılanmış ve rütbesi o tarihe kadar Ordu'da görülmemiş (üç tuğ'lu) vezirliğe kavuşturulmuştur Kanuni'nin oğullan Şehzadeler arasında başgösteren saltanat kavgaları dolayısıyla bir ara haksız iftiraya uğrayan Sadrazam Rüstem Paşa ile birlikte azledilmiş olan devletin bu 3 adamı durumundaki Haydar Paşa Rüstem Paşanın ikinci Sadrazamlığı sırasında 1555 de Devletin Dışişlerini tedvire memur edilmiş o yıl içinde İranlılarla Osmanlı'lar arasındaki barış görüşmelerine devlet adına başkanlık yapmıştır Fransızca Arapça Farsça Rumca ve bazı Slav dilleriyle Macarca bilgisi dolayısıyla yine o yıl sonuna doğru İstanbul'a gelen bir Macar heyeti ile Sultan Süleyman ve Sadrazam Rüstem Paşa'ya vekâleten görüşmeler yapmağa yetkili kılındı Bu arada Macaristan seferlerine Başkumandan yardımcısı (yine Padişah'a vekâleten) ve ordu kumandanlıklarında bulundu Bir çok şehir ve kalelerin alınmasında yararlıklar gösterdi Sokullu Mehmet Paşa'nın sadrazamlığı döneminde Kanuni Sigetvar üzerine açtığı son seferinde 1556 da kuşatma sıralarında savaş alanındaki çadırında öldüğü zaman durumu Haydar Paşa büyük bir maharetle idare etmiş orduda bir panik çıkmasını önlemişti SULTAN 2 SELİM döneminde : Bu dönemde Haydar Paşa Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa'nın yardımcısı durumunda ikinci Vezir'dir Sultan Selim 1557 de Haydar Paşa Şemsi Paşa Piyale Paşa'yı «Kubbe altı vezirliğine» yükseltti Türk Donanma Kumandanı Turgut Reis'in Akdenizi Türk gölü haline getirmek üzere giriştiği bütün seferlere Haydar Paşa'da katılmıştır İmparatorluk topraklarının en geniş bulunduğu bu dönemde Haydar Paşa ülkenin onarım ulaşım bakımlarından gerekli bütün büyük projelerini düşünüyor ve hazırlanıyordu Don-Volga nehirlerinin Hazer ve Karadeniz'in birer kanalla bağlanmaları fikrini Sokullu Mehmet Paşa'ya kabul ettirmiş Padişâh'ın da onayı alınarak uygulamaya girişilmiş ve bütün düzenlemeleri üzerine almıştır Kanal kazılarının ilerlediği sırada Rus kuvvetlerinin ilerlemesi üzerine projeden vazgeçilmiş bunun üzerine Haydar Paşa da en verimli çağındaki çalışmalarını Anadolu'ya yöneltmiştir Anadolu'da yol sulama köprü konak yeri kışla bataklık kurutma gibi çalışmaları zamanına göre en ileri bir anlayışla programlamış uygulamaya koymuştur Sonradan adı verilen Anadolu-Bağdat karayolu başlangıcı Haydarpaşa mevkii Haydarpaşa Hastahanesi (Numune Hastahanesi) Haydar Paşa semti ve Selimiye Kışlası planlaması hep Haydar Paşa tarafından yapılmıştır Yine bu arada kendi memleketi olan Isparta'nın ve Göller Bölgesinin en büyük gölü olan Eğirdir gölünün iki ayağı 1 ve 2 Kovada'nın meydana getirdiği bataklıkların kurutulması ve suyunun Antalya'dan denize karışan Aksu'ya dökülmesi için 1567'den itibaren çalışmalara başlanmıştır 1570'li yıllarda Arabistan'ın henüz ele geçirilememiş topraklan ile Akdeniz'in en büyük adası Kıbrıs'a başlayan seferlerde hazır bulunan Haydar Paşa 1592'de Tunus Beylerbeği'liğine getirilmiş Tunus'u ele geçirmek isteyen Venedik-İspanyol kuvvetlerini (Halkul-Vâd) zaferiyle yenmiştir Dillere destan bu zaferden sonra Cezayir Beylerbeğliği de kendisine bağlanmıştır O yıl Sultan Selim'in ölümü üzerine tahta çıkan Sultan 3 Murat da imparatorluk topraklarının korunmasına ve yeni seferlere önem verdi ve Haydar Paşa'yı yeni kuvvet ve kumandanlarla daima destekledi Afrika'nın Akdeniz kıyısındaki Türkler elindeki topraklan ele geçirmeğe çalışan Portekizlilerle uzun savaşlar veren Haydar Paşa Fas ülkesini savundu ve 1578'de »Üst Vadi sahili» savaşını kazandı ve bu defa da Tunus-Fas-Cezayir Beylerbeyliği (Koca) unvanını aldı 1579'da Osmanlı Devleti'nin en büyük vezirlerinden Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa'nın ölümünden sonra devlet idaresinde bir kargaşa ve sınır kumandanlarının yerine keyfi tâyinler başladı Sıradan vezirler iş başına gelip gittiler Millet ve memleket için düşünme ve çalışmanın değeri kalmadı Koca Haydar Paşa'yı da geri çağırıp Sivas Beylerbeyliğine getirdiler 1583'de Kafkas sınırında İran Safevî kuvvetleriyle çıkan savaşa yine kurtarıcı olarak Haydar Paşa çağırıldı «Meş'ale cengi» ve Baku şehrinin alınışında çok büyük yararlıklar gösterdi İki yıl sonra İran ordusunun Van üzerine yürümeleriyle başlayan savaşı da kazandı ve Tebriz'in alınmasını sağladı 1588'de Doğu Orduları kumandanı olarak Azerbaycan'ın Karabağ bölgesi Gence vilâyetini imparatorluk topraklarına kattı 1592'de Rusya'nın körüklemesiyle Osmanlı Avrupa'sı sınırlarındaki irili ufaklı ayaklanmalar başlamıştı Devlet merkezinde ise makam kavgaları sürüp gidiyordu 1595 yılı başında Sultan 3 Murat ölmüş yerine 3 Mehmet Pâdişâh olmuştu SULTAN 3 MEHMET döneminde : Millet ve memleketine can ve baş ile çalışmış meydana getirdiği pek çok eserlerle kendinden önceki 3 Pâdişâh'ın takdir ve güvenini kazanarak hiç bir entrikaya karışmamış gerçek devlet adamı niteliği herkes tarafından teslim edilmiş bulunan Koca Haydar Paşa'yı yine pâdişâh Sivas Beylerbeyliğî'nden alarak Saray Vezîrliği'ne getirdi Haydar Paşa İstanbul'a geldikten sonra son gücü ile şehrin onarım işlerine başladı Yeni yeni plânlar hazırladı Kadıköy ve Aksaray semtlerinde hastahaneler inşaatına başlandı Ayni yıl içinde açılan Eflak-Romanya seferine başkumandan tayin edilen Sinan Paşa'ya yardımcı olarak katıldı 83 yaşında bulunan Haydar Paşa bu göreve hiç kuşkusuz Pâdişâh'ın gözcüsü olarak getirilmiş bulunuyordu Ordu Tuna nehri önlerine geldiği zaman Haydar Paşa'nın yerinde plânı ile derhal köprü inşa edildi ve bu tek geçitten geçilerek Bükreş önlerine varıldı Savaş yeri plânını da hazırladı fakat Sinan Paşa buna karşı çıktı ve yanlış yer seçimi dolayısıyla ordunun hareketinin ağırlaşmasına sebep oldu Bu yanlış tabya taktiği yüzünden boğaz içinde ve tek köprülü geçitte savaşılmak zorunda kalındı Bunda ancak Haydar Paşanın üstün kumandanlığı niteliğiyle başarıya ulaşıldı ve Bükreş önlerine gelindiğinde tam Bükreş köprüsünü geçmeğe hazırlanırken yakınına düşen bir düşman güllesinin şarapneli ile başından yaralanarak şehit oldu Milletimizin en büyük bilgin diplomat kumandanlarından olan Koca Haydar Paşa'nın beklenilmeyen bu ölümü karşısında Pâdişâh 3 Mehmet büyük acıya kapıldı ve Saray'da üç gün yas ilân etti Türk askerlik tarihi'nin bilgin-diplomat-kahraman ve daima muzaffer 60 yıllık devlet adamlığında dönemlerini yaşadığı 4 Pâdişah'ın da tam güvenini sağlamış Koca Haydar Paşa da imparatorluğun sınırlarında mezarı meçhul kalmış nice şehitlerimizden biridir Ali Paşa Doğum yeri : ISPARTA - Eğirdir Doğum tarihi : Bilinemiyor Görevi : Sadrâzam Görev süresi : 7 ay - 4 gün Ölümü : 3 Nisan 1624 Ölüm türü : İdam Anılan adı : Kemankeş - Kara KİMLİĞİ: Ali Paşa'nın kimliği hakkında görebildiğimiz kadarıyla bütün belgelerde kesin bir bilgi yoktur Bu yüzden doğum tarihi de henüz bilinememektedir Hep birbirine kaynak olduğu anlaşılan yerli ve yabancı tarihlerde (Hamidi) kaydı vardır Hamidi Hamid'e mensup Hamid'li demek Tarihimizde : Hamid-Hamidi-Hamidâbat-Hamideli deyimleri hep «Hamidoğulları Beyliğinden sonra bu Beyliği hatırlatır Bilindiği üzere Hamidoğulları Beyliği'nin yurt yeri Isparta-Burdur-Antalya ve merkezi de Eğirdir'dir Bir ara «Felekâbât»de denilen Eğirdir'in Sancağı Isparta'dır Ali Paşa bu bakımdan Ispartalı-Eğirdirli sayılmaktadır Ali Paşa'nın Hamidoğulları'ndan olup olmadığı hakkında da kesin bir belge yoktur Aslı elimizde bulunan «Emsa-üt tevarih» adlı eserde Ali Paşa'nın memleketinin Eğirdir olduğu kaydına göre; Ali Paşa küçük yaşta İstanbul'a gitmiştir Saray'a nasıl alındığı Enderun' da nasıl yetiştiği Silâhdarlık ve Vezirliğe hangi bir destekle veya hizmetle yükseldiği hakkında tarihlerdeki ortak bilgiye rağmen kişiliği üstüne bilgiler çok değişiktir Daha ilk Valiliğinde -adam öldürtmek- -rüşvet yemek- gibi huylarının belirdiğinden söz edilir Bu yüzden Bağdat Valiliği'ne atandığının yılı dolmadan görevden alındığı bunun için İstanbul'a dönmekten çekindiği Kayseri'de yerleştiği anlatılır Acımasız ve yeyiciliği ile 1 Ahmet döneminde -Kara- adını alan Ali Paşanın bu kadar anılan bir adı da -Kemankeş- olup bunun yetişme çağında çok iyi -yay- çekmesinden ileri geldiği belirtilir Ali Paşa'nın adının 1 Mustafa'nın 3 ay 4 gün süren ilk Pâdişâh'lığının tahtan indirilişine bu yüzden 2 Osman'ın 4 yıl süren Saltanatı sırasında kendisini gözlerden ırak tutmaya çalıştığı ancak l Mustafa’nın 2 Saltanatı zamanında ortaya çıktığı ve İstanbul'a dönebildiği ileri sürülür 4 Vezir olarak «Kubbe altı»na girebilen Ali Paşa 2 defa Sadrâzam olan Merre Hüseyin Paşa'nın Pâdişâh aleyhine oyunlara girişmesinden dolayı asılmasından doğan kargaşadan yararlanmasını bilmiş içyüzü bugün dahi anlaşılamamış olan bir entrika ile Sadrazam olmuştur 30 Ağustos 1624'de Sadrâzam olan Ali Paşa ilk iş olarak aklı tamam olmayan 1 Mustafa'nın yerine 11 yaşındaki şehzade IV Murat'ı taht'a çıkarmış ve tam bağımsız hareket edebilmek için yeyiciliğini yüzüne söylemek cesaretini gösteren zamanın Şeyh-ül İslâm'ı Yahya Efendi'nin yerine bilgisi tamam olmayan kayınbabasını bu mevkie getirmek suretiyle imparatorluğun en önemli bu ikinci makamını ele geçirmek istemiş ise de buna muvaffak olamamış fakat yeni Pâdişâh'ı tahttan indirmeye çalıştığı bahanesiyle Merre Hüseyin Paşa'yı kinine kurban etmiştir Kendisine rakip gördüğü daha bir çok devlet adamını İstanbul'dan sürüp çıkarmış ve iktidar ihtirasını Sadrazamlığının son gününe kadar sürdürmüştür Kemankeş Kara Ali Paşa'nın gerçekliği ancak yazarlarınca savunulabilecek bu yolda daha bir çok işlem ve eylemleri bulunduğu hakkında uzun uzun yazılmıştır Ali Paşa'nın rakiplerini yoketme silâhı sanılandan çok şiddetle geri tepmiş ve en yakınları bile onun vücudunun ortadan kaldırılmasında birleşmişlerdir Ali Paşa'nın Bağdat yöresinde İran ile süren savaşın Osmanlı Ordusu aleyhine döndüğünü ve buna kayıtsız kaldığını ve Bağdat'ın düşüşünü Pâdişâh'tan sakladığı öğrenilince Saray'a çağırılan Sadrazam 3 Nisan 1624 tarihinde idam ettirildi malları da hazineye alındı Mezarı İstanbul'da Atik Ali Paşa Camii avlısındadır Halil Hamid Paşa Doğum yeri : ISPARTA Doğum tarihi : 1736 Görevi : Sadrâzam Görev süresi : 31 Aralık 1782-31 Mart 1785 - 2 yıl 3 ay Ölümü : 17 Mayıs 1785 Ölüm türü : Boğdurularak (iki mezarlı) Baş : Karacaahmet'te Gövde : Bozcaada'dadır Isparta'nın merkez ilçesi evlâtlarından milletimize en yüceden hizmet veren Halil Hamid Paşa'nın torunları olarak soyunu sürdürenleri bulmak için araştırmalarımı yoğunlaştırdığım 1969 Nisan ayı içinde Ankara'da Petrol Ofisi Genel Müdürlüğünde görevli hemşehrilerimden Doğan Öke ve Mustafa Coşkun ile söyleşim sırasında kendilerinden Halil Hamid Paşa ahfadından Dr Asaf Derviş Paşa oğlu Celâl Derviş Bökey'in bulunduğunu öğrenmiş ve kendisinden ecdadı hakkında en geniş bilgiyi alabileceğim Dr İlhamı Masar'ın adresini almıştım Birinci elden bilgi ricamı lütfen kabul buyurup gönderdikleri «Ceddim Halil Hamid Paşa» başlıklı pek değerli yazılarını Isparta İli Kalkındırma Derneği'mizin yayın organı «Yeni Ün» dergisinde yayınlamıştım 1969 tarih ve 39 sayılı Yeni Ün dergisinde aynen yayınladığım bu yazıyı müsaadeleriyle buraya da aynen alıyorum :