İstanbul Sıbyan Mektepleri

Ayasofya Sıbyan Mektebi (Eminönü)

İstanbul Eminönü ilçesinde, Ayasofya Müzesi’nin avlusunda bulunan Sıbyan Mektebini Sultan I Mahmud 1740 yılında yaptırmıştır

Sıbyan Mektebinin duvar işçiliği bir sıra taş, bir sıra tuğladan örülmüş olup, iki katlı, kare planlı bir yapıdır Üst örtüsü kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür Sıbyan Mektebi’nin caddeye bakan zemin katına iki kemerli mekânın ne amaçla yapıldığı bilinmemektedir Günümüzde bu mekân Ayasofya Müzesi’nin Kütüphanesi olarak işlev görmektedir Bunun yanındaki dışa bir kapı ile açılan bölümün Bevvab odası olduğu sanılmaktadır Yan taraftaki bir merdivenle çıkılan üst kat iki bölümden meydana gelmiştir Bunlardan kare planlı üzeri kubbeli bölüm dershanedir Bu mekân dışarıya üç cephesinde üçer tane olmak üzere dikdörtgen söveli dokuz pencere ile açılmıştır

Giriş merdiveninin yanındaki, üzeri ayna tonozla örtülü küçük oda ise ders veren hocaya aittir

Cevri Kalfa Sıbyan Mektebi (Eminönü)

İstanbul Eminönü ilçesi, Sultanahmet Meydanı’nda, Divanyolu Caddesi üzerinde bulunan Cevri Kalfa Sıbyan Mektebi, kitabesinden öğrenildiğine göre Sultan II Mahmud tarafından 1819’da Osmanlı sarayı Haremi’nden Cevri Kalfa’nın anısına yaptırılmıştır

Buradaki kitabenin tarih manzumesinin son mısraında “Merhume Usta’nın ruhiyçün âb-ı zemzem 1235 (1819)” yazılıdır

Cevri Kalfa 1808 Yeniçeri İsyanı’nda, Topkapı Sarayı içerisinde merdiven başında durarak Şehzade Mahmud’u (Sultan II Mahmud) öldürmeye gelenlerin gözlerine kızgın kül serpmiş ve şehzadenin kurtarılmasına yardımcı olmuştur Sultan II Mahmud padişah olduktan sonra Cevri Kalfa’yı Hazinedarbaşı yapmış, ölümünden sonra da bu sıbyan mektebi ile yanındaki çeşmesini Onun anısına yaptırmıştır

Cevri Kalfa Sıbyan Mektebi, İstanbul sıbyan mektepleri arasında en büyük ölçüdeki yapıdır XIX yüzyıl ampir üslubunda yapılan bu mektep iki kattan meydana gelmiştir Geniş ön cephesi ve on odalı olarak yapılmasından ötürü de 1858 yılında Kız Sanat Mektebi olarak kullanılmış, Cumhuriyet’in ilanından sonra 1929–1930 yılları arasında Devlet Basımevi’nin Matbaacılık Okulu olmuştur Adliye Sarayı’nın 1932’de yanmasından sonra da Adliye tarafından kullanılmıştır 1945-1946’da 59İlkokulu olarak hizmet vermiş ve 1955–1956 yıllarında da Cevri Kalfa İlkokulu olarak kullanılmıştır Cevri Kalfa İlkokulu’nun Sultanahmet’te ayrı bir binaya taşınmasından sonra da 1985 yılında Türk Edebiyat Vakfı’na tahsis edilmiştir

Cevri Kalfa Sıbyan Mektebi’nin girişi yapının solunda olup, ortasında yer alan iki katlı yapının üzeri beş mermer konsol üzerine oturmuş bir çıkma şeklinde dışarıya taşmıştır Bu bölümün üzeri kurşun kaplı ayna tonozla örtülmüştür Tonozun üzerine de bir alem yerleştirilmiştir Bu yapının sağ tarafına kademeli yuvarlak kemerli bir çeşme eklenmiştir Çeşmenin hemen yanı başında üç katlı, pencere araları yassı plasterlerle birbirlerinden ayrılmış ikinci bir yapı bulunmaktadır Bu bölüm Sultan II Abdülhamid (1876–1909) döneminde buraya eklenmiştir

Cevri Kalfa Sıbyan Mektebi Osmanlı devri mimarisinde yapılmış olan örneklerin sonuncusudur

Sultanahmet Yapı Topluluğu Sıbyan Mektebi (Eminönü)

İstanbul Eminönü ilçesinde, Sultanahmet’te, Sultan I Ahmed’in (1603–1617) 1609–1619 yıllarında yaptırmış olduğu yapı topluluğunun bir bölümünü oluşturan sıbyan mektebi Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından h1026 yılında tamamlanmıştır

Sıbyan Mektebi caminin dış avlu duvarının köşesinde yer almaktadır Köfeki taşından yapılmış olan mektebin zemin katında bir çeşme ile dükkânlar, üst katında da kare planlı dershane bölümü bulunmaktadır Dershanenin dışa kapalı olan kuzey duvarının ortasına iki yanında birer niş bulunan ocak yerleştirilmiştir Yapı güneydoğu ve güneybatı cephelerinde üçü altta, üçü de yukarıda olmak üzere altı pencere ile aydınlatılmıştır

Sultanahmet’te 1912 yılında çıkan yangın sırasında harap olmuş, daha sonra restore edilmiştir Günümüzde içten tavan, dıştan da kurşun kaplı kırma bir çatı ile örtülüdür Orijinal durumunda yangın geçirmesinden ötürü kubbeli olup olmadığı bilinmemektedir

Zeynep Sultan Sıbyan Mektebi (Eminönü)

İstanbul Eminönü ilçesi, Alemdar Caddesi üzerinde, Gülhane Parkı’nın karşısında Sultan III Ahmed’in (1703–1730) kızı Zeynep Sultan tarafından Mimar Mehmet Tahir Ağa’ya 1769’da yaptırmış olduğu camisinin yanında sıbyan mektebi de bulunmaktadır

Caminin batısında bulunan sıbyan mektebi, yanındaki medresenin bitişiğinde olup, önünde de XVIII-XIX yüzyıllara ait bir hazire bulunmaktadır Sıbyan mektebi 1970 yılında yanındaki medrese ile birlikte yanmış, 1983 yılında da İstanbul Vakıflar Başmüdürlüğü tarafından onarılmış, bu arada cadde üzerindeki avlu duvarının içerisine alınmıştır Uzun süre harap bir halde bulunan bu yapının içerisinde1988’den önce bazı kişiler barınıyordu Onarımdan sonra Zeynep Sultan İlkokulu’nun dershanesi olarak kullanılmıştır

Sıbyan mektebi barok üslupta bir yapı olup, önünde üç sütunlu, yuvarlak kemerli bir revak bulunan kare planlı bir yapıdır İki katlı olan yapının alt katında onarım sırasında kırık mezar taşları ve serpuşlar çıkarılmıştır Bugün burası Türkiye Anıtlar Derneği’ne tahsis edilmiştir

Sıbyan mektebi ile yanındaki medrese arasındaki avlunun yuvarlak kemerli kapısı üzerinde de bir ayet yazılı kitabe bulunmaktadır Sıbyan mektebinin ikinci katı kare planlı olup, giriş dışında kalan duvarları yuvarlak kemerli üçer pencere ile aydınlatılmıştır Üzeri ahşap çatı ile örtülüdür