İstanbul Sıbyan Mektepleri

Şebsefa Kadın Sıbyan Mektebi (Eminönü)

İstanbul Eminönü ilçesi, Atatürk Bulvarı’nda Hacı Kadın Caddesi üzerinde bulunan sıbyan mektebi cami ile birlikte Sultan I Abdülhamid’in (1774–1789) altıncı kadını Fatma Şebsefa Hatun tarafından 1787 yılında yaptırılmıştır

Şebsefa Hatun cami ve sıbyan mektebi ilk yapılışında yüksek bir set üzerinde bulunuyordu Ancak, sonradan yapılan çevre düzenlemeleri sonucunda cadde kotunun altında kalmış ve orijinalliğinden kısmen uzaklaşmıştır Caminin avlusunda bulunan sıbyan mektebi 1805 tarihli vakfiyesine göre kız ve erkek çocukların ders gördüğü bir okuldu Uzun yıllar boş kalmış olan bina günümüzde Şebsefa Hatun Camisi Koruma ve Güzelleştirme Derneği’nce kullanılmaktadır

Günümüzde cadde seviyesinin altında kalmış olan sıbyan mektebinin zemin katında dükkânlar bulunuyordu Kesme taş ve iki sıra tuğla örgülü yapı tek katlı, dikdörtgen planlıdır Taş kemerli bir kapı ile içerisine girilen girişin solunda dershane bulunmaktadır Tonoz örtülü dershane üç cepheye açılmış pencerelerle aydınlatılmıştır Cephenin sağına tuğladan bir kuş evi yerleştirilmiştir

Koca Ragıp Paşa Sıbyan Mektebi (Eminönü)

İstanbul ili Eminönü ilçesi, Ordu Caddesi’nde bulunan Koca Ragıp Paşa Külliyesi kütüphane, sebil, çeşme, türbe, dükkânlar, hazire ve sıbyan mektebinden meydana gelmiştir Bu yapı topluluğu Koca Ragıp Mehmet Paşa (1699–1763) tarafından 1762 yılında yaptırılmıştır

Sıbyan mektebi kesme taş ve tuğladan dikdörtgen planlı olup, üzeri biri büyük olmak üzere sekiz tonozla örtülmüştür Cephe görünümünde tuğla ve taş örgüler birer sıra olmak üzere almaşık düzende işlenmiştir Külliyenin avlusundan merdivenle çıkılan sıbyan mektebi Ragıp Paşa Kütüphanesi kapanıncaya kadar okuma salonu olarak kullanılmıştır Dış cephe görünümünde ortadaki mermer söveli, yuvarlak kemerli giriş kapısının üzerine kitabe yerleştirilmiştir İki yanında yuvarlak kemerli ikişer dükkân bulunmaktadır Cephe görünümünde, ikinci katta altı adet dikdörtgen söveli penceresi olup, tuğladan yuvarlak boşaltma kemerleri bunların üzerine yerleştirilmiştir Bu pencerelerin belirli bir sistemde yerleştirilmemesi yapımından sonraki dönemlerde yenilendiğini göstermektedir

Ebû’s-Suud Efendi Sıbyan Mektebi (Eyüp)

İstanbul ili Eyüp ilçesinde, Cami-i Kebir Caddesi üzerinde bulunan sıbyan mektebinin yapılış tarihi bilinmemektedir Önündeki hazirede bulunan en eski mezar taşı 1562 tarihlidir Buna dayanılarak sıbyan mektebinin XVI yüzyılın ilk yarısında yapıldığı sanılmaktadır Banisi Şeyhülislam Ebû’s-Suud Efendi’dir

Sıbyan mektebi tuğla hatıllı kesme taştan, dikdörtgen planlı yapılmış, üzeri ahşap, geniş saçaklıklı bir çatı ile örtülmüştür Bu yapı İstanbul Vakıflar Başmüdürlüğü’nce 1957 yılında YMimar Vasfi Egeli tarafından restore edilmiştir

Hatice Sultan Sıbyan Mektebi (Eyüp)

İstanbul ili Eyüp ilçesi, Ayvansaray Yavedüt Caddesi üzerinde, İstanbul surlarının önünde bulunan bu sıbyan mektebini, Sultan IV Mehmed’in kızı Hatice Sultan 1711 yılında cami, sebil, çeşme ve türbe ile birlikte yaptırmıştır

Sıbyan mektebi iki katlı olup, kesme taş ve tuğladan yapılmıştır Duvar örgüsünde bir sıra kesme taş, bir sıra tuğla dizisi kullanılmıştır Dikdörtgen planlı olan mektebin üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür Cephesinde dikdörtgen söveli altı penceresi bulunmakta olup, bunların üzeri tuğladan sağır boşaltma kemerleri ile tamamlanmıştır Cephedeki tuğla saçağının izleri görülmektedir Arkası surlara bitişiktir

İdris-i Bitlisi (Ali Ağa) Sıbyan Mektebi (Eyüp)

İstanbul ili Eyüp ilçesi, İdrisköşkü Caddesi’nde, Nakilbent Hasan Ağa Türbesi ile çeşmesinin yanında bulunan bu sıbyan mektebinin kitabesi bulunmadığından yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Kesin olmamakla beraber İdris-i Bitlisi tarafından yaptırılmıştır İdris-i Bitlisi Sultan IV Murad (1623-1640) dönemi Mirahur-ı Evveli olup, 1626 tarihinde attan düşerek ölmüştür Ali Ağa ve ailesinin mezarları sıbyan mektebinin arkasında yer almaktadır

Kemerli bir kapıdan girilen avludan merdivenle sıbyan mektebine çıkılmaktadır Kesme taştan dikdörtgen planlı olarak yapılan sıbyan mektebinin üzeri ahşap çatı ile örtülmüştür İki katlı yapının alt pencereleri dikdörtgen mermer şebekelidir Üst sıra pencereleri yuvarlak kemerlidir

İskender Bey Sıbyan Mektebi (Eyüp)

İstanbul ili Eyüp ilçesinde, Zal Paşa Caddesi’nde Mihrişah Sultan Türbe ve mektebinin arasındaki set üzerinde idi Günümüze gelemeyen sıbyan mektebi 1800 yılında yıktırılmış ve önüne Mihrişah Sultan mektep ve sebili yaptırılmıştır

Mihrişah Valide Sultan Mektebi (Eyüp)

İstanbul Eyüp ilçesi, Bostan İskelesi Sokağı’nda Pertev Paşa Türbesi ile Mihrişah Valide Sultan Türbesi’nin karşısında bulunan bu sıbyan mektebi günümüzde mezarlığın içerisinde kalmıştır Sıbyan mektebi karşısındaki imaret, türbe ve sebil ile birlikte 1795 yılında yaptırılmıştır

Sıbyan mektebinin giriş kapısı Ferhat Paşa Haziresinin arkasında olup, kemerli kapısı üzerinde kitabesi bulunmamaktadır Bu yapı içerisinde barınan bir ailenin 1970 yılında neden olduğu bir yangında yanmıştır Günümüzde harap bir durumdadır

Kare planlı, tek katlı olan sıbyan mektebi bir sıra kesme taş, bir sıra tuğladan yapılmış olup, üzeri ahşap çatı ile örtülü idi Cephesinde dikdörtgen söveli demir parmaklıklı beş penceresi bulunmaktadır

Sıbyan mektebi içerisinde bulunan kitaplığı Eyüp Hüsrev Paşa Kütüphanesi’ne, 1965 yılında da Süleymaniye Kütüphanesi’ne götürülmüştür

İslam Bey Sıbyan Mektebi (Eyüp)

İstanbul Eyüp ilçesi, İslam Bey Mektebi Sokağı ile Ayten Sokağı arasındadır İslam Bey Camisi ile birlikte 1519–1520 yıllarında İslam Bey tarafından yaptırılmıştır

Sıbyan mektebi yığma taş ve tuğla hatıllı olarak tek katlı bir yapıdır Üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür Ön tarafında küçük bir avlusu bulunan bu yapı günümüzde harap bir durumdadır

La’lizade Abdülbaki Efendi Sıbyan Mektebi (Eyüp)

İstanbul ili Eyüp ilçesi, Kalenderhane Caddesi üzerinde bulunan bu yapının kitabesi bulunmamakla beraber La’lizade Abdülbaki Efendi tarafından türbe ile birlikte 1743’te yaptırıldığı bilinmektedir

Türk musikisinin ünlü bestekârlarından Zekai Dede Efendi eğitimini bu mektepte yapmış, babası İmam Süleyman Efendi de burada Hüsn-ü Hat dersleri vermiştir Zekai Dede’nin amcası Hoca İbrahim Zühtü Efendi de burada ders vermiştir

Sıbyan mektebi kesme taş ve tuğladan kare planlı bir yapı olup, üzeri sekizgen kasnaklı kiremitli bir kubbe ile örtülmüştür Sıbyan mektebinin üç cephesinde dikdörtgen söveli üçer penceresi bulunmaktadır Kıble tarafına bir de mihrap yerleştirilmiştir Sıbyan mektebinin önünde küçük bir de haziresi vardır