Mehter Takimi

MEHTER TAKIMI İKİ BÖLÜMDEN OLUŞUR

Mehter takımının yürüyüş nizamında merasime iştirak şöyledir: Önde çorbacı başı (Emir-i Âlem) unvanını taşıyan ve başında "üsküf" bulunan mehteran bölüğü komutanı, onun arkasında sol tarafında zırhlı muhafızı ile birlikte yeşil sancak, ortada istiklal alameti olan ak sancak, sağ başta ise zırhlı muhafız ile birlikte kırmızı sancak bulunur Sancakların arkasında ise üçerli koldan üç sıra halinde dizilmiş dokuz tuğ gelir Sağ taraftan kırmızı sancağın arkasında, yeniçerilerin taşıdığı hücum tuğu yer alır Tuğlardan sonra ortada mehterbaşı bulunur Mehterbaşından sonra ise mehterin iki katı adedince çevgenler (okuyucular), zurnazenler, boruzenler, nakkarezenler, zilzenler ve davulzenler gelmekte En arkada ise at sırtında taşınan kös bulunmakta

Mehter takımı katlardan oluşur 3 katlı, 5 katlı, 7 katlı, 9 katlı 11 katlı ve 13 katlı diye adlandırılır En küçüğü 3 katlı, en büyüğü 13 katlı olarak kurulmuştur Mehter takımında katlı demek her sazdan o katlı nispetinde Enstrüman <saz> bulunması demektir Yani 5 katlı Mehter takımında, 5 zurna, 5 boru, 5 nakkare, 5 zilve, 5 davul var demektir Buna göre 10 çevgen (diğer sazların iki misli) bulunur 13 katlı Mehter yalnızca Padişaha aittir

MEHTER DİZİLİŞ VE YÜRÜYÜŞÜ

Mehter takımının kendine has bir yürüyüş şekli vardır

Yürüyüşlere daima Besmele ve sağ ayakla başlanır Yürüyüş yapılırken her üç adımda atışta sağa ve sola dönülerek yürünür Bu Mehter takımının sağa ve sola RAHİMALLAH - KERİMALLAH manasına gelen selamlama yürüyüşüdür Yoksa bazı çevrelerin ifade ettiği gibi iki ileri bir geri şeklinde değildir

KONSER DÜZENİ

İlk kurulduğu yıllarda çember biçiminde dizilen mehter, sonraları yarım daire (hilâl) biçiminde dizilmeye başladılar Mehteran, daire şeklinde nevbet nizamını teşkil ederler, nakkare zenleri oturup diğerlerinin ayakta durmasıyla da hilal görünümü verir Kösler hilalin orta ilerisine konulur İçoğlanı Başçavuşu, mehter faslı başlamadan önce daireden çıkarak ortaya gelir ve: "Vaktı-i Süruru sefa Mehterbaşı Ağa! Hey! Hey! " diye bağırır Bu sırada hazır bulunanların dikkatlerini çekmek için nakkarelerle sofyan usulünde üç tempo atılırdı Nakkareler çalarken de Mehterbaşı ağa mehterin önüne gelir: "Merhaba Ey Mehteran!" der ve sağ elini göğsüne koyarak mehteri selamlar

Mehteran da hep beraber sağ ellerini göğüsleri üzerine koyarak koro halinde "Merhaba, Mehterbaşı Ağa!" diyerek karşılık verirler Daha sonra mehterbaşı ağa: "Hasduuuur" diyerek çalınacak makamın ve eserin adını söyler (mesela "Der fasl-ı Acem aşiran, cihadı-ı ekber marş!" derdi) hemen arkasından "Haydi Ya Allah !" diyerek mehteri icraya geçirir Nevbet bitince mehter gülbankı (duası) okunur ve fasl sona erer

MEHTER DUASI

Allah Allah, Celilü'l - Cebbar, Muinü's - Set tar Halıku'l - Leyli ve'n - Nehar, Layezal, Zülcelâl, birdir Allah Anın birliğine, Resul - ü Enbiya Peygamberimiz Cenab - ı Ahmed - i Mahmut - u Muhammed Mustafa ( Bütün efrad elleri göğüste olduğu halde rükûa gelir gibi eğilirler ) Al-i evladı-ı Resulü müçtebi imdadı-ı ruhaniyetine; bir cümle Âlem- İ İslam’ın sıhhatü selametine, Ordularımızın devamı Muzafferiyetine Aziz Devletimizin Beka-ü temadüsüne üçler, yediler, kırklar, göçenler demine devranına " Hu diyelim Huuu" denildikten sonra bütün mehter takımı davul ve zilleri şiddetle vurarak dokuz defa "Hu" çekerlerdi Sonra da üç defa kös vururlardı

Eli kan kılıcı kan, sinesi üryan, ciğeri püryan, meydan-ı şahadette Allah yoluna revan, Kahrımız Gazabımız düşmana ziyan! Adüvden korkmadık korkmayız hiç-bir zaman Kura-anda Zafer va-ad ediyor Hazreti Yezdan Uğrun açık olsun ey Serdarı Mücahid, Hüda kılıcını keskin etsin Ömrünü gün gibi bedid! Fahri âlemi hoşnut etsin Hak, gaza-i ekberin etsin mübarek ve Sait

Takımın içinden evvelce seçilmiş dik ve güzel sesli biri tiz perdeden: "Nasrünminallahi ve fethün karib Ve beşşiri! L müminin" ayetini okur, üç defa "Allah" diyecek kadar dururdu Sonra bütün aletlerle beraber davullar ve kösler hafif vurarak devamlı teramole yaptığı sırada hepbir ağızdan "Allah Allah" deyince susarlar ve baş eğerek geriye döner ve dağılırlar

MEHTER MÜZİĞİ

Mehter müziği klasik Türk müziğindeki makam ve usullerin kullanıldığı teksesli bir mü¤¤¤¤¤¤ Peşrev, semai, nakış, cengi harbi, murabba, kalenderi gibi formları vardır Mehterhane'nin repertuarında bunlardan başka serhat türküleri de yer almıştır Buna karşılık, bazı mehter peşrevleri de fasıl müziğinde çalınmıştır Mehter müziğinde ahlâtı, revani, saf gibi fasıl müziğinde hemen hemen hiç kullanılmamış usullere yer verilmiş, bunların çoğu, o usulde bestelenmiş yapıtların form adı da olmuştur

Mehter müziğinin bestelerinin çoğunu Mehterhane'de görevli müzikçiler yapmıştır Günümüze ulaşan mehter melodilerinin en eskileri Nefiri Behram, Emir-i Hac, Hasan Can ve II Gazi Giray gibi 16 yüzyıl bestecilerinin yapıtlarıdır Notası bulunan yapıtların da büyük çoğunluğu 17 yüzyıldan kalmıştır Bu yüzden belli başlı bestecileri Zurnazen Edirneli Dağı Ahmed Çelebi, Zurnazen başı İbrahim Ağa, Müstakim Ağa, Ham mali ve Şah Murad'dır Hızır Ağa da 18 yüzyılın en büyük mehter bestecisidir 16 ve 17 yüzyılın çoğu peşrev formunda olan yapıtları Ali Ufki Bey'in ünlü derlemesi Mecmua-i Saz ü Söz ve Kantemiroğlu Edvarı adıyla tanınan Kitabı İlmi'l-Musiki ala Vechi'l-Hurufat aracılığıyla günümüze ulaşmıştır

Mehter müziği bestecileri Osmanlı ordusuna cesaret ve coşku verici, düşman askerini korkutucu melodiler yaratmaya özen göstermişlerdir Osmanlıların Avrupa'nın ortalarına kadar ilerlemesi, 17 yüzyılda mehter müziğindeki birçok öğenin Avrupa müziğine de girmesine yol açmıştır Bunların başında kös, nakkare, çevgan, halile gibi belirsiz ses veren vurmalı çalgıların kullanılması gelir Ayrıca bazı batılı bestecilerin yapıtlarında mehter müziğinden esinlenilmiş bölümler de vardır

Mehter, sanılanın aksine sadece marş çalmaz Kendi yapısına uygun kâr, karçe, beste, semai, fasıl şarkıları, serhat ve Rumeli türküleri, peşrev ve saz semaileri de mehterin repertuarı içinde yer alır

KIYAFETLER

Saz başları kırmızı cübbe, kırmızı kavuk, kırmızı şalvar, sarı üç etek ve sarı yemeni giyerler Diğer sazlar koyu mavi cübbe, kavuk, şalvar ve renkli üç etek ile kırmızı yemeni giyerler Çevgânlar da saz başları gibi giyinirler







MEHTERANDA BAZI KOMUTLAR VE MALZEMELERİN ANLAMLARI

KONSER: NEVBETİ

DİKKAT : HEY HEY

SAFTA TOPLAN : SAF NİZAMINI

YÜRÜYÜŞ KOLU : YÜRÜYÜŞ NİZAMINI

UYGUN ADIM : YAKŞİ KADEMİ

MARŞ : HAYDİ, YA ALLAH

KONSER DÜZENİ : NEVBET NİZAMINI

TÜRKLÜK : KIRMIZI SANCAK

İSLAMİYET : YEŞİL SANCAK

ADALET VE BATI : BEYAZ SANCAK

TUĞLAR : BEYLİKLERİ

MEHTERAN BÖLÜK KOMUTANI (EMİR-İ ÂLEM BAŞLIĞI) : ÜSKÜF

BELİNDE BAĞLADIĞI KUŞAĞA : SİLAHLIK

SANCAKTAR VE TUĞCU BAŞLIĞI : BÖRK

SANCAKTAR VE TUĞCU YELEĞİ : KARTAL KANADI

SANCAKTAR VE TUĞCU GÖMLEĞİ : MİNTAN

BÜTÜN MEHTERANIN PANTOLONU : ŞALVAR

ÇEVGANI VE SAZ EKİBİ BAŞLIĞI : KAVUK

İÇİNE GİYDİKLERİ ENTARİ : ÜÇETEK

ÜZERLERİNE GİYDİKLERİ : CÜBBE

BÜTÜN MEHTERAN AYAKKABISI: YEMENİ

BÜTÜN MEHTERANIN BELİNE SARDIĞI : KUŞAK

HALKALARDAN ELBİSE GİYENE : MUHAFIZ-ZIRHLI

BAŞINA GİYDİĞİNE : MİHFER

OMUZUNA TAKTIĞI TEPSİMSİ YUVARLAĞA : KALKAN

MEHTER BAŞININ KONSERİ İDARE SOPASINA : ASA

KABA ZURNA : ZURNAY

BORU -TROMPET : BURGAY-NEFİR

NAKKARE : ÇİFTENARA-KOSADUMBUL

ZİL : CENG-SANC-ZENÇ

DAVUL : TABIL-TIVIL

KÖS: KUS-KÖBÜRGE-KÜVRÜĞ

MEHTERAN BÖLÜK KOMUTANI : EMİR-İ ÂLEM

KONSER MUSİKİ ŞEFİ: MEHTERAN BAŞI

ÇEVGENLERE : ÇEVGANİ

SANCAK TAŞIYANLARA : SANCAKTAR

SANCAKLARI VE TUĞLARI TAŞIYAN OMUZLUKLARA : HAMA-İ