Osmalıda İsyanlar (Tüm İsyanlar Özet)

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-11-2012

Celali İsyanları

Yavuz Sultan Selim döneminde binlerce taraftarı ile ayaklanan Yozgatlı Celal,Osmanlı Devleti için büyük problem olmuştu

Bu isyanlar bastırıldı ise deAnadolu'da meydana gelen iç isyanlar ve karışıklıklara yine Celali İsyanları denildi

Sultan Birinci Ahmed döneminde Celali İsyanları tekrar patlak verdi

Bunların en önemlileri;

Tavil Ahmed

Canbolatoğlu

Kalenderoğlu

Deli Hasan ayaklanmalarıdır

Bu sırada Sadrazam olan Kuyucu Murad Paşa son derece sert bir askerdi

Acıma nedir bilmezdi

Bunları bastırmak için çok şiddet gösteriyor, hatta şuçlu ile suçsuz ayırımı yapmadan "ibret osun" diye masumları da öldürtüyordu

Öldürttüklerini açtığı kuyulara attırmak gibi bir alışkanlığı olduğundan kendisine "Kuyucu" lakabı takıldığı söylenir

Kuyucu Murad Paşa'nın ısrarlı ve sert politikaları sonunda Celali İsyanları zor da olsa bastırıldı

İsyanlar

Celali İsyanları,16

ve 17

yüzyıllarda,Osmanlı yönetimindeki Anadolu'da toplumsal ve ekonomik yapının bozulmasından kaynaklanan ayaklanmaların tümüne verilen addır

Bu ayaklanmaların adı, bu kapsamdaki ayaklanmaların ilkinin önderi olan Şeyh Celal’den gelir

Bozoklu ( Yozgat) olan Şeyh Celal, Mehdi olduğu iddiasıyla 1519'da Osmanlı yönetimine başkaldırdı

Tokat yöresinde başlayan Şeyh Celal ayaklanması,Alevi Türkmenler ve göçebe yaşayan diğer boylar arasında destek buldu ve devletin ağır vergi yükü altında ezilen binlerce çiftçinin de katılmasıyla hızla yayıldı

Ayaklanma aynı yıl kanlı bir biçimde bastırıldı

Celali isyanlarının nedenleri

16

yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti'nde ekonomik ve toplumsal bunalım baş gösterdi

Anadolu ve Akdeniz üzerinden geçen uluslararası ticaret yollarının keşifler sonucunda yön değiştirmesi de bunda etkili oldu

Osmanlı Devleti, bu ticaret yollarının kendi topraklarından geçtiği dönemlerde sağladığı kazancı yitirdi

Öte yandan Avrupa devletlerinin güçlenmesi karşısında fetihlerin durmasıyla ganimet gelirleri de ortadan kalktı

Devlet, gereksinim duyduğu geliri sağlayabilmek için vergileri artırdı

Osmanlı Yönetiminin Babadan-Oğula geçmemesinde titizlikle durduğu tımar sistemi saltanat haline geldi

Oluşan bu yarı-feodal durum, vergileri ödeyemeyen köylülerin topraklarını terk etmesine, kasaba ve kentlere iş için göç etmesine yol açtı

Geçim yolu bulamayanlar ise eşkıyalığa başladılar ya da eşkıyaya katıldılar

Bütün bunların sonucunda Osmanlı toplumsal ve ekonomik düzenin alt üst oldu

İşsizlik ve geçim sıkıntısı, medrese öğrencisinden askerine kadar toplumun bütün kesimlerine yansıdı

Diğer yandan Osmanlı Devleti'nin güttüğü sunni din politikası yine Alevi Türkmenler'de, göçebeyi yerleşik hayata geçirip vergilendirmeyi amaçlayan yerleştirme politikası diğer göçebe Türkmen ve Yürük boylarında rahatsızlık yaratmaktaydı

Anadolu'da ilk büyük Celali hareketleri,medrese öğrencilerinin (suhte ya da softa) hareketi olarak ortaya çıktı

Medrese öğrenciler ve medrese bitirip iş bulamayanlarBursa,Konya,Bolu ve Samsun yörelerinde büyük ayaklanmalar başlattılar

Bu ayaklanmalar tarihe Suhte ayaklanmaları olarak geçti

Daha sonra, asker sınıfından levent ve sekbanlar ayaklandılar

Bu arada Osmanlı Devleti'nin yerel yöneticileri, güç kullanarak halktan vergi toplamaya başladılar

Yerel yöneticilerin zulmü merkezi hükümet tarafından önü alınamaz duruma gelince, III

Murat (1574- 1595), III

Mehmet ( 1595- 1603) ve I

Ahmet ( 1603- 1617) soygunlara, yöneticilere ve memurlara karşı köylülerin silahla mücadele etmesini isteyen fermanlar çıkardılar

Anadolu'daki önemli Celali ayaklanmaları ve önderleri

İlk Celali önderlerinden biri Bolu ve Gerede yöresinde 1581'de ortaya çıkan Köroğlu Ruşen'di

Köroğlu, soyguncu devlet yöneticilerine ve beylere karşı mücadele etti

Yaşamı ve serüvenleri, halk arasında derin izler bıraktı ve Köroğlu Destanı’na konu oldu

16

yüzyılın sonlarına değin Celali ayaklanmaları, daha çok yöresel bir özellik taşıyordu

1598'de Sivas ve Maraş bölgesinde çıkan Karayazıcı Ayaklanması, Celali hareketlerinin niteliğini değiştirdi

Sekban askerlerinin komutanıyken ayaklanan Karayazıcı’ya, dirlikleri ellerinden alınan sipahiler, topraklarını terk eden köylüler, işsiz kalan sekbanlar, yönetimden hoşnut olmayan beyler ve paşalar da katıldı

20 bin kişilik bir ayaklanmacı ordusunu yöneten Karayazıcı, büyük kentlere bile baskınlar düzenleyip çekiliyordu

Karayazıcı üzerine gönderilen Osmanlı ordusu karşısında Tokat'a çekildi ve 1601'de öldü

Karayazıcı'nın ölümünden sonra ayaklanmacıların başına kardeşi Deli Hasan geçti

Osmanlı Devleti, Orta Anadolu'ya egemen olan Deli Hasan kuvvetlerini bastıramayınca, onunla anlaşma yolunu seçti

Deli Hasan’ı paşa unvanıyla Bosna beylerbeyliğine atadı

Ancak devletin bu tavrı öbür Celali önderlerini cesaretlendirdi

1603- 1607 arasında Celali ayaklanmaları bütün Anadolu'ya yayıldı

Tavil Ahmed, Canbulatoğlu ve Kalenderoğlu gibi Celali önderler devlet otoritesini ortadan kaldırdılar

Anadolu’daki köylüler canlarını kurtarmak için yerleşim yerlerini terk ederek dağlara sığınmak zorunda kaldılar

Osmanlı tarihine bu dönem "Büyük Kaçgun" olarak geçmiştir

Sonunda Osmanlı Devleti, Celalileri kesin olarak ortadan kaldırmaya karar verdi

Sadrazam Kuyucu Murat Paşa büyük bir orduyla 1606’da Anadolu'ya geçti

1610 yılına kadar giriştiği savaşlarda Celalileri ve adamlarını acımasızca öldürerek cesetlerini açtırdığı kuyulara doldurttu

Bu dönemde öldürttüğü insan sayısı 65 bin civarındadır

Erzurum beylerbeyi Abaza Mehmed Paşa 1622'de yeni bir ayaklanma başlattı ve bu ayaklanma ancak 1627’de bastırılabildi

Sultan I

İbrahim döneminde ( 1640- 1648) Sivas Valisi Vardar Ali Paşa ve Isparta yöresinde Kara Haydaroğlu ile Katırcıoğlu ayaklanmaları çıktı

Ama Osmanlı Devleti, ayaklanmacılara karşı siyasetini belli ölçülerde değiştirdi ve onları denetim altına alma yolunu kullandı

Katırcıoğlu, Karaman beylerbeyliğiyle ödüllendirilerek etkisiz hale getirildi

1658'de ayaklanan Abaza Hasan Paşa'ya da devlet görevi verildi

Anadolu'da 17

yüzyıl ortalarından sonra görülen yerel Celali toplulukları da II

Viyana Kuşatması'ndan sonra Avusturya ve müttefiklerine karşı yürütülen savaşlarda asker olarak orduya alındı

Celali ayaklanmalarının sonuçları

Celali ayaklanmaları, Osmanlı toprak düzenini büyük ölçüde değiştirdi

Ağır vergiler yüzünden ya da “Büyük Kaçgun” sırasında yerlerinden olan çiftçilerin toprakları mültezimlerin ya da yerel yöneticilerin eline geçti

Vergiler yüzünden borca giren köylüler, işledikleri toprakları sonunda tefecilere kaptırdılar

Osmanlı toprak düzeninin belkemiği olan tımar sistemi bozuldu

Büyük nüfus hareketleri ortaya çıktı ve kentlere büyük göçler oldu

Tarımsal üretim geriledi ve kıtlık tarım ürünleri fiyatlarının yükselmesine yol açtı

On binlerce insan yaşamını yitirdi ve pek çok yerleşim yeri yıkıma uğradı

Türkçe'ye yerleşmiş olan "Celallenmek" deyimi de, Celali ayaklanmalarının günümüze bıraktığı miraslardandır

10-11-2012	#4
Prof. Dr. Sinsi	Osmalıda İsyanlar (Tüm İsyanlar Özet) Celali İsyanları Yavuz Sultan Selim döneminde binlerce taraftarı ile ayaklanan Yozgatlı Celal,Osmanlı Devleti için büyük problem olmuştu Bu isyanlar bastırıldı ise deAnadolu'da meydana gelen iç isyanlar ve karışıklıklara yine Celali İsyanları denildi Sultan Birinci Ahmed döneminde Celali İsyanları tekrar patlak verdi Bunların en önemlileri; Tavil Ahmed Canbolatoğlu Kalenderoğlu Deli Hasan ayaklanmalarıdır Bu sırada Sadrazam olan Kuyucu Murad Paşa son derece sert bir askerdi Acıma nedir bilmezdi Bunları bastırmak için çok şiddet gösteriyor, hatta şuçlu ile suçsuz ayırımı yapmadan "ibret osun" diye masumları da öldürtüyordu Öldürttüklerini açtığı kuyulara attırmak gibi bir alışkanlığı olduğundan kendisine "Kuyucu" lakabı takıldığı söylenir Kuyucu Murad Paşa'nın ısrarlı ve sert politikaları sonunda Celali İsyanları zor da olsa bastırıldı İsyanlar Celali İsyanları,16 ve 17 yüzyıllarda,Osmanlı yönetimindeki Anadolu'da toplumsal ve ekonomik yapının bozulmasından kaynaklanan ayaklanmaların tümüne verilen addır Bu ayaklanmaların adı, bu kapsamdaki ayaklanmaların ilkinin önderi olan Şeyh Celal’den gelir Bozoklu ( Yozgat) olan Şeyh Celal, Mehdi olduğu iddiasıyla 1519'da Osmanlı yönetimine başkaldırdı Tokat yöresinde başlayan Şeyh Celal ayaklanması,Alevi Türkmenler ve göçebe yaşayan diğer boylar arasında destek buldu ve devletin ağır vergi yükü altında ezilen binlerce çiftçinin de katılmasıyla hızla yayıldı Ayaklanma aynı yıl kanlı bir biçimde bastırıldı Celali isyanlarının nedenleri 16 yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti'nde ekonomik ve toplumsal bunalım baş gösterdiAnadolu ve Akdeniz üzerinden geçen uluslararası ticaret yollarının keşifler sonucunda yön değiştirmesi de bunda etkili olduOsmanlı Devleti, bu ticaret yollarının kendi topraklarından geçtiği dönemlerde sağladığı kazancı yitirdi Öte yandan Avrupa devletlerinin güçlenmesi karşısında fetihlerin durmasıyla ganimet gelirleri de ortadan kalktı Devlet, gereksinim duyduğu geliri sağlayabilmek için vergileri artırdı Osmanlı Yönetiminin Babadan-Oğula geçmemesinde titizlikle durduğu tımar sistemi saltanat haline geldi Oluşan bu yarı-feodal durum, vergileri ödeyemeyen köylülerin topraklarını terk etmesine, kasaba ve kentlere iş için göç etmesine yol açtı Geçim yolu bulamayanlar ise eşkıyalığa başladılar ya da eşkıyaya katıldılar Bütün bunların sonucunda Osmanlı toplumsal ve ekonomik düzenin alt üst oldu İşsizlik ve geçim sıkıntısı, medrese öğrencisinden askerine kadar toplumun bütün kesimlerine yansıdı Diğer yandan Osmanlı Devleti'nin güttüğü sunni din politikası yine Alevi Türkmenler'de, göçebeyi yerleşik hayata geçirip vergilendirmeyi amaçlayan yerleştirme politikası diğer göçebe Türkmen ve Yürük boylarında rahatsızlık yaratmaktaydıAnadolu'da ilk büyük Celali hareketleri,medrese öğrencilerinin (suhte ya da softa) hareketi olarak ortaya çıktı Medrese öğrenciler ve medrese bitirip iş bulamayanlarBursa,Konya,Bolu ve Samsun yörelerinde büyük ayaklanmalar başlattılar Bu ayaklanmalar tarihe Suhte ayaklanmaları olarak geçti Daha sonra, asker sınıfından levent ve sekbanlar ayaklandılar Bu arada Osmanlı Devleti'nin yerel yöneticileri, güç kullanarak halktan vergi toplamaya başladılar Yerel yöneticilerin zulmü merkezi hükümet tarafından önü alınamaz duruma gelince, III Murat (1574- 1595), III Mehmet ( 1595- 1603) ve I Ahmet ( 1603- 1617) soygunlara, yöneticilere ve memurlara karşı köylülerin silahla mücadele etmesini isteyen fermanlar çıkardılar Anadolu'daki önemli Celali ayaklanmaları ve önderleri İlk Celali önderlerinden biri Bolu ve Gerede yöresinde 1581'de ortaya çıkan Köroğlu Ruşen'di Köroğlu, soyguncu devlet yöneticilerine ve beylere karşı mücadele etti Yaşamı ve serüvenleri, halk arasında derin izler bıraktı ve Köroğlu Destanı’na konu oldu 16 yüzyılın sonlarına değin Celali ayaklanmaları, daha çok yöresel bir özellik taşıyordu 1598'de Sivas ve Maraş bölgesinde çıkan Karayazıcı Ayaklanması, Celali hareketlerinin niteliğini değiştirdi Sekban askerlerinin komutanıyken ayaklanan Karayazıcı’ya, dirlikleri ellerinden alınan sipahiler, topraklarını terk eden köylüler, işsiz kalan sekbanlar, yönetimden hoşnut olmayan beyler ve paşalar da katıldı 20 bin kişilik bir ayaklanmacı ordusunu yöneten Karayazıcı, büyük kentlere bile baskınlar düzenleyip çekiliyordu Karayazıcı üzerine gönderilen Osmanlı ordusu karşısında Tokat'a çekildi ve 1601'de öldü Karayazıcı'nın ölümünden sonra ayaklanmacıların başına kardeşi Deli Hasan geçti Osmanlı Devleti, Orta Anadolu'ya egemen olan Deli Hasan kuvvetlerini bastıramayınca, onunla anlaşma yolunu seçti Deli Hasan’ı paşa unvanıyla Bosna beylerbeyliğine atadı Ancak devletin bu tavrı öbür Celali önderlerini cesaretlendirdi 1603- 1607 arasında Celali ayaklanmaları bütün Anadolu'ya yayıldı Tavil Ahmed, Canbulatoğlu ve Kalenderoğlu gibi Celali önderler devlet otoritesini ortadan kaldırdılar Anadolu’daki köylüler canlarını kurtarmak için yerleşim yerlerini terk ederek dağlara sığınmak zorunda kaldılar Osmanlı tarihine bu dönem "Büyük Kaçgun" olarak geçmiştir Sonunda Osmanlı Devleti, Celalileri kesin olarak ortadan kaldırmaya karar verdi Sadrazam Kuyucu Murat Paşa büyük bir orduyla 1606’da Anadolu'ya geçti 1610 yılına kadar giriştiği savaşlarda Celalileri ve adamlarını acımasızca öldürerek cesetlerini açtırdığı kuyulara doldurttu Bu dönemde öldürttüğü insan sayısı 65 bin civarındadır Erzurum beylerbeyi Abaza Mehmed Paşa 1622'de yeni bir ayaklanma başlattı ve bu ayaklanma ancak 1627’de bastırılabildi Sultan I İbrahim döneminde ( 1640- 1648) Sivas Valisi Vardar Ali Paşa ve Isparta yöresinde Kara Haydaroğlu ile Katırcıoğlu ayaklanmaları çıktı Ama Osmanlı Devleti, ayaklanmacılara karşı siyasetini belli ölçülerde değiştirdi ve onları denetim altına alma yolunu kullandı Katırcıoğlu, Karaman beylerbeyliğiyle ödüllendirilerek etkisiz hale getirildi 1658'de ayaklanan Abaza Hasan Paşa'ya da devlet görevi verildi Anadolu'da 17 yüzyıl ortalarından sonra görülen yerel Celali toplulukları da II Viyana Kuşatması'ndan sonra Avusturya ve müttefiklerine karşı yürütülen savaşlarda asker olarak orduya alındı Celali ayaklanmalarının sonuçları Celali ayaklanmaları, Osmanlı toprak düzenini büyük ölçüde değiştirdi Ağır vergiler yüzünden ya da “Büyük Kaçgun” sırasında yerlerinden olan çiftçilerin toprakları mültezimlerin ya da yerel yöneticilerin eline geçti Vergiler yüzünden borca giren köylüler, işledikleri toprakları sonunda tefecilere kaptırdılar Osmanlı toprak düzeninin belkemiği olan tımar sistemi bozuldu Büyük nüfus hareketleri ortaya çıktı ve kentlere büyük göçler oldu Tarımsal üretim geriledi ve kıtlık tarım ürünleri fiyatlarının yükselmesine yol açtı On binlerce insan yaşamını yitirdi ve pek çok yerleşim yeri yıkıma uğradı Türkçe'ye yerleşmiş olan "Celallenmek" deyimi de, Celali ayaklanmalarının günümüze bıraktığı miraslardandır