Akbaş Cephaneliği Baskını

Osmanlı Devleti’nin ölüm fermanı olarak değerlendirilen Mondros Mütarekesi bir bakıma İtilaf Devletleri’nin “Şark Meselesi”ni halletmeleri anlamını taşıyordu Bu maksatla derhal Mütareke’nin hükümlerini uygulamaya koyuldular Çünkü Batılı Devletler böyle bir fırsatı altı asır bekleyerek yakalamışlardı

Bu Mütareke’nin en önemli maddelerine göre; İstanbul, Çanakkale boğazları ve istihkâmları İtilaf Devletleri’ne teslim edilecek, mühimmat ve taşıt vasıtalarına el konulacaktı

Ayrıca 7 maddeye göre de herhangi bir stratejik noktayı, güvenliklerini tehdit gerekçesiyle işgal edebileceklerdi

İşte bu hükümler gereğince Osmanlı Harbiye Nezareti de 26 Kasım 1918 akşamına kadar Gelibolu Yarımadası ile Çanakkale’nin Anadolu yakasının askeri birliklerinden arındırılmasını istedi Bu emir uyarınca, 14Kolordu ile 55 Tümen Gelibolu’dan Tekirdağ’a; 49 Tümen Malkara’dan Kırklareli’ye; 60 Tümen Eceâbat’tan Keşan’a yer değiştirerek, Çanakkale Boğazı savunmasız bir hale getirildi

Çanakkale Boğazı böylece işgale hazır bir duruma geldi İtilâf Devletleri de rahat bir şekilde boğazın iki yakasını işgal ettiler Bu arada silah ve cephane depolarını da ele geçirdiler Bu cephaneliklerden en önemlisi Gelibolu sahilindeki “Akbaş Deposu” idi

Akbaş, Çanakkale Boğazı’nın Gelibolu yakasında, Gelibolu ile Eceâbad arasında kıyıda bir bölgenin adıdır Mondros Mütarekesi imzalandığı sırada bu cephanelikte 8000 Rus tüfeği, 40 Rus ağır makineli tüfeği, 20000 sandık cephane ile ayrıca muharebe ve istihkâm malzemesi vardı Bu malzeme 1917 yılında Rusya’da ihtilâl çıkması sebebiyle Doğu Cephesi’nde ele geçen savaş ganimeti idi ve buraya getirilip depolanmıştı Mütarekeden sonra burasını koruma sorumluluğunun Fransızlar devraldı Fakat depoda Türk subay ve askerleri de vardı

Mustafa Kemal Nutuk’ta o günleri; “Mütarekeye dahil olur olmaz, kıtaâtın muharip efrâdı terhis olunmuş, silâh ve cephanesi elinden alınmış, kıymet-i harbiyeden mahrum birtakım kadrolar haline getirilmişti,” diyerek kısa ve net bir şekilde anlatmıştır

İtilaf Devletleri Akbaş Cephaneliği’ndeki malzemeyi Rusya’da Bolşeviklere karşı çarpışan Varangel (Nikolayevig Varangel) ordusu askerlerine verip, onları güçlendirerek Kızıl Ordu’ya saldırtmayı düşünüyorlardı Bu maksatla Osmanlı Hükümeti’ne resmen bu durumu bildirmişler, hükümet de bunu hemen kabul edivermişti Oysa mütareke şartlarında bu Rus silah ve cephanesi ile ilgili bir hüküm yoktu Fakat Vükelâ Heyeti (Bakanlar Kurulu) bu malzemenin İtilâf Devletleri’nin malı olması gerektiği, şeklindeki garip bir gerekçeyle bu isteğe boyun eğmiştir Hatta bu kararın sonucu cephanelikteki silâh ve cephaneyi Rusya’ya götürmek üzere, 1920 yılı Ocak ayında Gelibolu limanına bir Rus gemisi bile gelmiştir

Bu arada İstanbul gazetelerinde çıkan Akbaş’taki silâh ve cephanenin Rusya’ya gönderileceği haberi hem Kuva-yı Milliyecilerin, hem de Ankara’nın dikkatini çekti Silâh ve cephane sıkıntısının had safhada olduğu bir sırada bu haberler büyük üzüntü yaratmıştır

AKBAŞ BASKINI HAZIRLIKLARI

Akbaş, Gelibolu Yarımadası’nın doğusunda Büyük Anafarta ve Suvla körfezine giden yolun geçtiği Yalova Deresi ağzında küçük gemilerin demirlemesine elverişli bir koydur Burası 1Dünya Savaşı’da Çanakkale Boğazı’nı savunan Türk kuvvetlerinin de ikmal işlerinde kullanılmıştır Burada bulunan cephaneliği Fransız askerleri çok sıkı bir şekilde koruyorlardı

Ayrıca İtilaf Devletleri donanmasına mensup küçük büyük birçok savaş gemisi boğazda devriye gezerek kuş uçurtmuyorlardı, İngiliz savaş gemilerinin üssü olan Çanakkale’nin Akbaş’a uzaklığı torpido hızıyla 15-20 dakikalık mesafede idi

Cephanelik ile Gelibolu ve Gelibolu ile de Çanakkale’nin telefon bağlantısı vardı Öte yandan bölgedeki Rumlar, Türklerin her hareketini yakından takip ediyorlar Şüphelendikleri en ufak hareketi İtilâf kuvvetlerine ihbar ediyorlardı Böyle bir durumda cephaneliğe baskın yapıp silah ve cephaneyi kaçırmak çok tehlikeli bir iş idi Buna rağmen baskına cesaret edilerek, gerçekleştirilmiştir

Hamdi Bey, bölgede incelemeler yapmak için çok güvendiği arkadaşı Dramalı Rıza Bey’i bu işe memur etti Yanına iki arkadaşını alan Rıza Bey kıyafet değiştirerek Biga’dan ayrıldı Lapseki’ye geldi Oradan Bergos (bugünkü Umurbey)’e geçerek Nahiye Müdürü Reşadettin Bey ile buluşup Gelibolu’ya geçti Burada gerekli temaslara yardımcı olan Reşadettin Bey geri dönmüştür

Dramalı Rıza Bey, Gelibolu yakasında bir hafta kaldı Burada kaldığı süre içinde, köylü kıyafetine girerek cephanelik yakınlarında incelemeler yaptı Orada tanıştığı bazı kişilerden bilgiler topladı Özellikle cephaneliğin depolarının nasıl korunduğunu, Subay ve erlerin yatakhanelerinin bulunduğu yeri, nöbet yerlerini, nöbetçi sayılarını zamanlarını, telefon hatlarını, depolardan kuyuya giden yolları, kıyıda kayıkların yanaşabilecekleri müsait noktaları, her şeyi araştırıp notlar aldı

Çevre köylüleri Fransızlara tavuk yumurta ve meyve satarlardı Rıza Bey de yanındaki arkadaşlarıyla satıcı kılığında cephaneliğe girmeyi başardı Biraz da ucuza vererek Fransızlarla ahbaplık kurdu Bütün gerekli bilgileri topladı Ayrıca Müstahkem Mevki Komutanı Miralay Halit Bey ile de anlaşıp, baskın sırasında yardım sözü aldı

Daha sonra Biga’ya dönen Dramalı Rıza Bey, Hamdi Bey ile durumu değerlendirdiler ve baskın plânını hazırladılar Hamdi Bey durumu şifre ile Balıkesir’deki Kâzım Bey’e bildirmiştir

Baskın için vakit kaybedilmedi Etraf casuslarla dolu idi Onun için Hamdi Bey baskın için seçtiği adamlarıyla Biga’dan ayrılışı Kara Hasan çetesinden kaçanları takip süsü vererek gizlemiştir Yol boyunca da herkese bir sözde takipten bahsedildi Resmi belgelere göre Hamdi Bey ve arkadaşları 18 Ocak 1920′de Lâpseki’ye gelmişlerdir Ertesi gün Dramalı Rıza Bey yanına aldığı 30 kişi ile yine kaçakları takip edip yakalamak bahanesiyle oradan ayrılıp Lâpseki’de kaldı

Hamdi Bey Lâpseki’ye geldiği gün Mülkiye’den arkadaşı olan Kaymakam Hasan Basri Bey’i ziyaret etti Ve ona baskın konusunda açıldı Plânı anlattı ve kaymakamdan kayık ve motor bulunmasını istedi Bütün ihtiyaçlar için hazırlıklar tamamlandı

Dramalı Rıza Bey ise Bergos Nahiye Müdürü Reşadettin Bey ve karakol komutanını durumdan haberdar etti “Umum Kuva-yı Milliye Komutanı Hamdi Bey”in Bergos’a geleceğini bildirdi O gece Bergos’a gelen Hamdi Bey Müdür Reşadettin Bey ve arkadaşlarıyla bir toplantı yaptı Bu toplantıda müdürden sadece eşkıyaların arandığının, halkın rahatsız edilmeyeceğinin bildirilmesini istedi Böylece dikkat eşkıyalar üzerine çekildi

Hamdi Bey Lâpseki’de üç gün kaldı Bu süre içinde gerçekten eşkıya takibi de yapıldı Bu arada Rıza Bey gizlice Gelibolu yakasına geçerek baskınla ilgili son hazırlıkları yapmıştır Hamdi Bey Lâpseki Şube Başkanı ve jandarma komutanıyla da anlaştı İki adamını asker kaçağı imiş gibi jandarma muhafazasında Gelibolu Müstahkem Mevki Komutanlığı’na yolladı Komutan Halit Bey durumu bildiğinden, bu iki kişiyi Akbaş Cephaneliği’ne sevketti Cephanelikteki Türk komutan Bahri Bey şüpheci bir kişiydi Onları sorguya çekti Sözde kaçaklar açık vermediler Bunun üzerine bu iki kaçağı cephanelikte görevlendirdi İki gün sonra da Hamdi Bey’in adamlarından Yüzbaşı Davut Bey Akbaş’ta Türk Muhafız Birliği’nin komutan yardımcılığı göreviyle cephaneliğe gitti Bu sırada Rıza Bey’de civar köylerden ve çetelerden adam ve amele tedariki işlerini tamamlamıştı

Hamdi Bey de işleri düzene koyduktan sonra Lâpseki’den ayrılıp Bergos’a geldi (23 Ocak 1920) Baskın gününe kadar orada kaldı O tarihlerde İstanbul’da Boğaz Komutanı Galatalı Şevket Bey idi Miralay Kâzım Bey 14 Kolordu Komutanı vekili sıfatıyla Şevket Bey’e bir telgraf gönderip, Ondan Lâpseki ve Karabiga dolaylarından kalan kolorduya ait eşyanın Bandırma’ya nakli için acele bir motor gönderilmesini istedi Ayrıca motora Lâpseki’den bir memurun bineceğini, kaptanın bu memura göre hareket etmesinin bildirilmesi rica etti Aslında böyle bir eşya yoktu Motor baskında ele geçirilecek silah ve cephane yüklü kayık ve mavnaları Anadolu sahiline çekecekti Lâpseki’deki kolordu memuru ise kendini bir subay olarak tanıtacak olan Hamdi Bey’den başkası değildi

BASKIN GERÇEKLEŞİYOR

Baskın gecesi İstanbul’dan gönderilen Bolayır Vapuru ile Lâpseki’den gelen kayık motor ve mavnalar Bergos’da toplanmış, emir bekliyorlardı Baskın için 26 Ocak 1920 günü akşamı harekete geçildi

Bergos’ta bulunan Hamdi Bey iskelede kaldı Otuz kadar adamı motorlarla karşıya hareket ettiler Bu sırada Dramalı Rıza Bey ve arkadaşları Akbaş Cephaneliği’ni basmış, nöbetçileri etkisiz hale getirerek uykudaki Fransa’nın Senegal’den getirdiği sömürge askerlerini de hiçbir direnişle karşılaşmadan teslim almışlardı Depolardaki silâh ve cephane 150 kişilik bir vatansever gurubuyla, motorlara, kayık ve mavnalar yüklemeye başladı Kararlaştırıldığı üzere, sahilde bir ateş yakılarak, Bergos’ta iskelede bekleyen Hamdi Bey’e haber verildi Hamdi Bey de bu soğuk kış gecesi çok sert esen rüzgar altında Bolayır vapurunun kaptanı Mehmet Bey’e karşıya hareket etmesini bildirdi Sürekli devriye gezen İtilaf Devletleri savaş gemilerinden biri denk gelse bir anda her şeyi bitiriverirdi Fakat büyük bir soğukkanlılık ve fedakarlıkla Akbaş koyunda silah ve cephane yüklü kayık ve mavnalar Bolayır vapuruyla, sür’atle Bergos’a getirilmişti Aynı gece şafak sökmeden büyük bir sür’at ve gayretle karadaki araçlara yüklenen bu silah ve cephaneler sırtların arkasına taşındı Oradan Beybaş, Hacıkelenler köyleri yoluyla Balcılar Köyü’ne ulaştırılmışlardır Balcılar’a boşaltılan silah ve cephaneler, daha sonra Çan yoluyla Yenice Köyü’ne bölgedeki yörükler tarafından taşınmıştır

Hamdi Bey, elde edilen bu başarıyı o gün bir telgraf ile Kâzım Bey’e (Balıkesir’de 61Tümen Komutanı) bildirdi Teslim alınıp Bergos’a getirilen Fransız askerleri, silahların emniyete alınmasından sonra bir kayıkla Akbaş’a geri yollanmışlardır Askerlere komutanlarına verilmek üzere Hamdi Bey tarafından Türkçe bir mektup yazıldı Bu mektupta şunlar yazılıydı: “Muhafazanız altında bulunan silahlar aslında bizimdir ve bize lazımdır Cephaneliği 200 kişi ile bastım içindekileri ben aldım Askerlerinizin hiçbir kabahati yoktur Kendilerinden aldığım bütün teçhizatı geri vererek onları size gönderiyorum” Böylece savaş içinde bile insanlık dersi veriliyordu Baskın haberini Kazım Bey, ertesi gün Mustafa Kemal Paşa’ya bir telgrafla bildirdi 28 Ocak 1920 tarihli bu telgrafta olay kısaca izah edildi Mustafa Kemal Paşa da 29 Ocak 1920 tarihli cevabi telgrafında şunları söylemiştir :
“Balıkesir’de Fırka 61 kumandanı Kâzım Beyefendiye, C2811920

Köprülü Hamdi Bey’in fedâkârane ve cesurane hareketle elde eylediği şayan-ı gıbta muvaffakiyetten mütehassıl teşekküratımızın mumaileyhe tebliğine delâlet buyrulmasını rica eder, böyle azim bir muvaffakiyete saik olan zâtı biraderlerini tebrike şitab eyleriz

Hey’et-i Temsiliye nâmına

Mustafa Kemal”

Ayrıca Hey’et-i Temsiliye adına bir tamim ile kamuoyuna da bilgi verilmiştir