|
Prof. Dr. Sinsi
|
Hacı Tevfik Efendi (Amasya Müftüsü)
HAYATI
Hacı Tevfik Efendi 1866'da Amasya'da doğdu Babası Amasya Müftülerinden Yumukosmanzade Hacı Şükrü Efendi'dir Hacı Tevfik Efendi, ilk öğrenimini 1879'da mahalle mektebinde tamamladı Bu arada "Hıfzı Kur'an-ı Kerim ile müşerref" oldu Daha sonra eğitim ve öğretimini, babası Hacı Şükrü Efendi'nin derslerine katılarak devam ettirdi Ancak babasının vefatı üzerine, Hacı Tevfik Efendi, Amasya Medresesi'ne kaydoldu Burada Canikli Mehmet Hamdi Efendi'den aldığı derslerle yüksek öğrenimini tamamlayarak 1902 yılında icazetnamesini (diploma) aldı
Eğitim ve öğrenimi devam ederken, Amasya Şeriyye Mahkemesi'nde memuriyete başlayan Hacı Tevfik Efendi, 1905'te anılan mahkemenin Başkâtipliği'ne tayin edildi 1915 senesi Ağustos ayının sonunda, Amasya Müftülüğüne aday olması nedeniyle görevinden ayrıldı 15 Ekim 1915'te Müftülük için yapılan seçimde 23 oy almasına rağmen, Hacı Mustafa Tevfik Efendi'nin lehine adaylıktan çekildi 12 Eylül 1915'te Amasya Medresesi Katipliği'ne tayin edildi ve; Mart 1916'da kendi isteğiyle bu görevinden ayrıldı Aynı yılın 1 Kasımında da Amasya Medresesi Müderrisliği'ne tayin edildi
Osmanlı Devletinin son Meclis-i Umumi seçimleri 1918'de yapılmıştır Amasya Sancağı'nda 1918 yılından itibaren dört sene müddetle Meclis-i Umumi Vilayet azalığına Hacı Tevfik Efendi de aday oldu Onunla birlikte dört aday daha seçime katıldı Seçime katılanlardan; Hacı Tevfik Efendi ve Mahmudbeyzade Hasan Bey 15'er, Zeynelzade Kâmil Efendi 2, Topçuzade Ali ve Yörköçzade Hüsnü Beyler de 1'er oy almışlardır Dolayısıyla Hacı Tevfik Efendi, Mahmudbeyzade Hasan Bey ile birlikte Sivas Valiliği nezdinde Amasya Sancağı temsilcileri seçildiler Bu arada Hacı Tevfik Efendi, 9 Nisan 1918'de Amasya Sancağı Livası İdare Meclisi üyeliğine seçildi Aynı yılın 16 Mayıs'ında da İaşe Komisyonu üyeliğine getirildi
Hacı Tevfik Efendi, Müftü Hacı Mustafa Tevfik Efendi'nin 1 Ekim 1918'de Darü'l-Hikmetü'l-İslamiyye'ye tayin edilmesi üzerine münhal bulunan Amasya Müftülüğü'ne aday oldu Yapılan seçim sonunda 30 oy aldı Sivas Valiliğinin 19 Ekim 1918 tarihli teklifi üzerine Meşihat Makamınca 26 Kasım 1918'de Amasya Müftülüğü'ne tayin edildi
Hacı Tevfik Efendi, Müftü ve Amasya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti başkanı iken 55 yaşında 1921 yılı Kasım'ında zatürreden vefat etmiştir
MÜFTÜ HACI TEVFİK EFENDİ'NİN MİLLİ MÜCADELE'DEKİ HİZMETLERİ
1– İngilizlerin Amasya'yı İşgal Teşebbüsleri ve Müftü Hacı Tevfik Efendi
Mondros Mütarekesi (30 Ekim 1918) sonrasında 24 Aralık 1918'de Batum, 9 Mart 1919'da da Samsun İngiliz kuvvetlerinin işgaline uğramıştı Bu arada 1919 yılı Mart ayı içinde Merzifonu da ele geçiren işgal kuvvetleri, Amasya'nın yakınlarına kadar gelmişlerdi "Otomobillerinin tozunu Amasya üzerinde yayıyorlar, şehir içinde ve resmi makamlarda kendi emir ve isteklerinin geçerli olması için baskıda bulunuyorlardı Ancak, Amasya İngilizlerin arzu ettikleri gibi boyun eğmiyordu Samsun ve Merzifon'daki rahat hareketlerinin devamını bulmak kolay değildi Amasyalılardan korktukları her hallerinden belli oluyordu Amasya halkının inandığı doğru yoldan bir bütün halinde gitmeyi başaran Müftü Tevfik Efendi, İngilizler üzerinde büyük etki yapmıştı Esas çekindikleri konu da buradan kaynaklanmaktaydı"
İngilizler Amasya'yı da işgal etmeyi plânlamışlardı Bu amaçla halkın tepkisini ölçmek üzere, bir tahkik komisyonunu Amasya'ya gönderirler Fakat Komisyon üyeleri, başlarında Müftü Hacı Tevfik Efendi'nin bulunduğu Amasyalıların sert tepkisiyle karşılaşırlar Bu olaydan özellikle Müftü Hacı Tevfik Efendi'den, İngiliz İntellicens Servisi'nde görevli bir subay (Noil) raporunda;
" Tahkikat Komisyonlarımızın beldesine girmesini istemeyen ve icap ederse, halkın silahlandırılarak üzerimize saldırtacağı haberini gönderip mümessillerimizi kabul etmeyen sarıklılardan birisi" şeklinde söz etmektedir
Müftü Hacı Tevfik Efendi'nin de girişimleriyle Amasya, düşman işgaline uğramaktan kurtulmuştur Başka bir ifadeyle Müftü Efendi, bu olayla Amasya'da Milli hareketin önderliğini üstlenmiştir
2– Saat Kulesi Hadisesinde Din Adamları ve Müftü Hacı Tevfik Efendi
Amasya'yı işgal etmeyi göze alamayan İngilizler, bu defa şehirde karışıklık çıkartmak üzere faaliyete geçtiler Mondros Mütarekesi'nin dördüncü maddesini gerekçe göstererek Merzifon'dan iki İngiliz subayı Amasya'ya gelerek cezaevindeki bütün mahkûmların serbest bırakılmalarını yetkililerden istediler Ancak başta Mutasarrıf Sırrı Bey olmak üzere hapishane müdürü ve komiser İsmail Efendi İngilizlerin isteklerine boyun eğmedileR Ayrıca Amasya'dan hemen ayrılmaları istendi Bunun üzerine Amasya'yı terke mecbur kalan İngilizler başlarında İngiliz temsilcisi Solter olduğu halde ertesi günü tekrar şehirde göründüler Fakat bu defa Mutasarrıf Sırrı Bey'i tutuklamak üzere gelmişlerdi
Bu arada Saat Kulesi'nin kapısını kırarak kulenin tepesinden Türk Bayrağını indirip, İngiliz bayrağını çektiler Bu duruma şaşıran Amasyalılar, olaya tepki gösterdiler Bundan sonraki gelişmeler şöyledir:
"Topçu Yüzbaşısı Cevat Bey;
"Biz muharebe meydanlarında bunun için mi cenk ettik?" diyordu Amasya şehir merkezi kısa sürede olayın yayılmasıyla çalkalanıyor Saathane önünde toplanan ahali hep bir ağızdan şiddetle protestoya başladı Durumdan iyice korkan İngilizler Saat Kulesi'nin kapısını tuttular Kendi bayraklarının kuleden indirilmesine engel olmaya çalışıyorlardı
"Çıkalım paçavrayı yırtalım gardaşlar!" sesleri arasında,
"Susun, susun hocaefendiler geliyor" diye bağırıldı Halk ise hem yol açıyor, hem de "Olmaz, olmaz böyle şey" diyorlardı Açılan yolda da Müftü Hacı Tevfik Efendi, Kadı Ali Himmet Efendi, Hoca Bahaeddin Efendi ve Vaiz Abdurrahman Kâmil Efendiler "Sakin olalım sakin olalım" diyerek geldiler Hepsi de endişeliydiler Gözyaşlarını tutamayan Kadı Ali Himmet Efendi:
"Allah büyüktür, bizim gibi asil bir milletin memleketinde böyle âlimler, evliyalar bulundukça, yabancı bayrağı buralarda dalgalanamaz" diye sesini yükseltti Halkın galeyanı arasında ansızın beklenmeyen bir uğultu, peşinden de korkuyla oldukları yere yattılar Kısa süren fırtına, Saat Kulesi'nin tepesinde dalgalanan İngiliz bayrağı'nı param parça ederek Yeşilırmak üzerine savurup attığını, ayağa kalkan bütün ahali gördüğü zaman sevinç nidaları her yanı sardı Bütün gözler Saat Kulesi'nin üzerindeki bayrak direğinde birleşti Tekbir sesleri getirerek ayağa kalkanlar İngiliz bayrağının yerinde olmadığını gördüler Bir paçavra gibi yırtılıp sulara karışan İngiliz bayrağından geriye sadece boşluk kalmış ve halk Allah'a şükür dualarında bulunuyorlardı
Halkın âni cesaret bulması ve bayrağın parçalanıp yok olması karşısında korkan İngiliz askerleri geri çekildiler Kule kapısından kaçan askerler, Hükümet konağı'na koşarak girdiler Halk ise Kuleden indirilen Türk Bayrağını besmele ve tekbir sesleriyle tekrar yerine çektiler
Hükümet Konağı'nda Mutasarrıfın odasında tartışan İngiliz Temsilcisi Solter, dışarıda cereyan eden olaylar karşısında korkuya kapılıp, yanındaki askerleriyle otomobiline binip kaçtı Köprü üzerinden geçerken toplanan Amasyalıların linç tehlikesini kıl payı atlattılar
3– Mustafa Kemal Paşa'nın Amasya'ya Davet Edilmesinde Müftü Hacı Tevfik Efendi
Din adamlarının toplum üzerindeki etkisi dolayısıyla 19 Mayıs 1919'da Samsun'a ayak basan Mustafa Kemal Paşa, her gittiği yerde en evvel onlarla görüşmüş ve fikirlerini yoklamıştır Bu arada Mustafa Kemal Paşa'yı karşılayanların ön saflarında din adamları yer almış ve kentleri adına Paşa'ya "Hoş geldiniz", demişlerdir Bu konuda görgü tanıklarının ifadelerinden iki pasajı dikkatlerinize sunuyoruz:
" Hasta olan Mutasarrıf (Samsun) evinden çıkamadığı için dokuzuncu ordu müfettişini karşılamaya gelememiştir Belediye reisi yok Vekalet eden zat da Çarşamba'da arazisinin bulunduğu köydedir Belediye meclisinden bir zat, Hacı Molla, Atatürk'e şehir namına "Hoş geldiniz" diyor "
" 25 Mayıs 1919 akşam üstü Havza'ya geldi Ertesi günü, başlarında Ulemadan Hacı Mustafa Efendi'nin bulunduğu bir heyet kendisini ziyaret ederek memleket meseleleri hakkında görüşmelerde bulundular"
Belirtildiği üzere Mustafa Kemal ve yanındakilerin ikinci durağı Havza'dır Paşa, buradan 28 Mayıs 1919'da kumandanlara , Vali ve Mutasarrıflara, miting tertip etmeleri, milli teşkilat kurmaları yolunda bir tamim gönderdi Bu tamimde Mustafa Kemal Paşa; milli tehlikeye karşı Türk halkının kaynaşmasını, galeyanın uyanmasını ve milli kaynaşma halini alarak bir hedefe yönelmesini arzulamaktadır Paşa, bu arada Zile'de bulunan Binbaşı Cemil Bey'den Amasya için malumat aldı Beldenin en nüfuzlu şahsiyetinin Müftü Hacı Tevfik Efendi olduğunu öğrendi Bu nedenle Amasya'ya gönderilen tamim, şehrin sözü en çok sayılan ve dinlenilen kişisi Müftü Hacı Tevfik Efendi'ye gönderildi Bu tamiminde Mustafa Kemal Paşa şöyle diyordu:
" İzmir'e ve daha sonra ne yazık ki, Manisa'ya ve Aydın'a düşmanın girişi, gelecek tehlikeye daha açık olarak işaret etmektedir Vatan bütünlüğümüzün korunması için, millî tepkilerin daha canlı olarak sürdürülmesi gerekir Millî yaşayış ve bağımsızlığı bozan düşmanın yurda girişi ve vatan topraklarının kopartılıp alınması gibi olaylar, bütün millete kan ağlatmaktadır Üzüntüler dindirilmiyor Milletin katlanamayacağı ve dayanamayacağı bu olayların hemen önlenmesi, bütün medeni milletlerle, bütün devletlerin adaletlerinden ve etkisinden sabırsızlıkla beklendiği yolunda, önümüzdeki hafta içinde ve çeşitli illere göre Pazartesi başlayıp Çarşamba gününe kadar her yerden yapılması ve büyük devletlerin temsilcileriyle Bab-ı Aliye etkili telgraflar çekilmesi ve yabancıların bulunduğu yerlerde bunlara etki yapmakla birlikte, milli gösterilerde düzenin son derece korunması ve Hristiyan halka karşı bir saldırıya ve düşmanlık gösterisine benzer davranışlardan sakınılması çok gereklidir"
Müftü Hacı Hafız Tevfik Efendi aldığı bu tamime cevap olarak;
"Amasya Halkı, müdafaa-i vatan, muhafaza-i din ve devlet yolunda mücadele edenleri bağrına basmakla müftehir olacaktır" şeklindeki telgrafını gönderdi
Müftü Hacı Tevfik Efendi'nin daveti ve Amasya halkının kendisini "bağırlarına basacaklarını" bildirmeleri Mustafa Kemal Paşa için önemlidir Paşa, Havza yakınlarındaki Merzifon'da İngiliz askerlerinin Pontus-Ermeni işbirliği ile rahat çalışmalarını engelleyebilecek haberleriyle sık sık ilgilenmek zorunda kalıyordu Daha emin bir yer olan ve devamlı irtibat halinde bulunduğu Amasya kendisi için müsait bir belde olacaktır
Öte yandan davet, Amasyalılarca en çok sevilip sayılan, sözü dinlenen bir din adamı tarafından yapılmaktadır Mustafa Kemal Paşa, Havza'da tertiplediği miting ve toplantılarda din adamlarının halk üzerindeki etkisini yakinen görmüştü Bu cümleden olarak, "Havza'ya ilk geldiği günlerde de camide böyle bir merasim tertip etmişti Fakat her ne sebepten ise Hocanın gelmemesi yüzünden bu toplantı o kadar müessir olamamıştı"
Kısaca belirtilen nedenlerden dolayı Amasya'ya gelinecektir Ancak Paşa, Havza'dan Amasya'ya gelmeden evvel halktan ileri gelen ve güvenilir bir kaç kişi ile Havza'da görüşüp, yöre ve çevresi hakkında bilgi toplamak istedi Bu istek doğrultusunda Komiser İsmail Efendi Başkanlığı'nda toplanan bir heyet ile birlikte Havza'da Mustafa Kemal Paşa ile görüşüldü Sonuçta Amasya Müftüsü Hacı Tevfik Efendi'ye son cevap verildi
"… Yakında Amasya'dayız"
4– Milli Mücadele Önderinin Amasya'ya İlk Teşriflerinde Müftü Hacı Tevfik Efendi
Mustafa Kemal Paşa'nın "Yakında Amasya'dayız" haberinin Amasya'ya ulaşması üzerine, birkaç gündür hazırlıkları sürdürülen İzmir'in işgalini tel'in mitinginin çalışmaları, karşılamayı bayram sevincine dönüştürdü
Mustafa Kemal Paşa'nın Erkan-ı Harbiye Binbaşısı Hüsrev Bey (Gerede) karşılamayı şöyle anlatmaktadır:
"12 Haziran 1919 günü karargahımızla beraber Amasya'ya hareket ederken, Ali Fuat Paşa'ya, Refet Bey'e (daha sonra Paşa), Rauf Bey'e Amasya'da randevu verdik Yolculuğumuz, yol boyunca büyük ve gönülden karşılama içinde geçiyordu Âdeta bambaşka bir havaya girmiştik Sonra öğrendik ki, Amasya Müftüsü Hacı Tevfik Efendi, güzergahımızdaki yerlerin müftü, vaiz, imam ve eşrafına lâyıkı gibi karşılanmamızı ve ağırlanmamızı bildirmiş
En gönülden ve coşkun karşılama Amasya'da oldu Başlarında Müftü Efendi olan beldenin mümtaz heyeti, bizi şehrin dışında karşıladı Saraydüzü'ndeki bu merasim Paşa'nın gözlerini yaşarttı Müftü Efendi itimad telkin eden beşuş güleryüzlü ve nurani çehresiyle ilerleyerek Paşa'ya yüksek sedâ ile:
" Paşam! Bütün Amasya emrinizdedir Gazanız mübarek olsun" dedi
Asla beklemediğimiz bu hitap, aynı zamanda istikbalin teşhisi idi Peşinden elini uzatan bu mübarek insanın elini öpmek ister gibi eğildi O, üzerinde üniforması olan Anafartalar Kahramanını muhabbetle kucakladı ve yanındaki zevâtı , birer birer tanıttı
"Milli Mücadele'de ilk defa bütün bir şehir, safhalarını öğrenme ihtiyacını duymadan, çetinliği besbelli vatan kurtuluşu mücadelesinin bayrağını açma kararındaki bir evlâdın safına katılıyor ve bunu mübarek bir din adamının rehberliği, delaleti, öncülüğü ile yerine getiriyordu O gece yanında Miralay Kazım (Rahmetli General Kazım Dirik), başyaveri Cevat Abbas (Bolu Mebusu rahmetli Cevat Abbas Gürer) ile başbaşa kaldığımız zaman, Mustafa Kemal kendisinin İstanbul'a dönmesini isteyen Sadrazamın bir saat evvel aldığımız telgrafını okuyarak:
"Buna en güzel cevabı Müftü Hacı Tevfik Efendi verdi" dedi
Ali Fuat Paşa da Rauf Bey (Orbay) le birlikte Amasya'ya gelişinden ve Müftü Efendi'den şöyle söz etmektedir:
" Başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere Amasyalıların candan tezahüratı ile karşılanmıştır Merasim cidden parlaktı İstikbalimize hemen hemen kasabanın bütün halkı çıkmıştı Arabalardan indiğimiz zaman Paşa:
" Sizleri zahmete soktuk Fakat buluşmamız çok iyi oldu" dedi Hepimizin ellerini hararetle sıktı Yanında elinden tuttuğu bir Hoca vardı Kucaklaşmadan önce şöyle anlattı
" Amasya Müftüsü Hoca Tevfik Efendi Hazretleri Yalnız uhrevi tarikte değil, milli dâvâ yolunda da bizlere rehberlik ediyor Müftü Efendi ve arkadaşlarının yarattığı müspet hava ve imkânlar için tasavvur ettiğimiz mesaiye burada huzur ve emniyetle devam edebiliriz" dedi Bu cümleden hareketle, kucaklaşmamız daha da candan ve muhabbetle oldu"
Ali Fuat Paşa, gece Saraydüzü Kışlası'nda misafir edildiklerini söylerken, Mustafa Kemal Paşa'nın anlattıklarını şöyle nakletmektedir:
" Geldiğimizde sizi karşılayanlar arasında sağ taraftaki Amasya Müftüsü'nü gördünüz Akşam yediğimiz iftar yemeği de evinden geldi Samsun'a çıktığımdan beri mahalli din adamları, düşünce ve gayelerimize kalplerini ve imkânlarını açtılar Halk da onlara inanıyor Bu bizim manevi terkibimiz"
"Ben, Amasya'ya girerken karşılayanların başında bulunan Müftü Hacı Tevfik Efendi, mütereddit mülkî, hatta askerî bir erkân arasında "Paşa Hazretleri, Amasya gaye ve hedeflerinizin istihsali yolunda sizin yanınızdadır Emin ve müsterih olunuz!" dedi ve sözlerinin ispatı için o andan şu ana kadar hiç bir himmeti diriği esirgemedi İstanbul'dakilerin başta Şeyhûlislâm uleması, müstakil bir devlete sahip olma gayretimizin yanında ve önünde olacaktır Elbette istisnalar çıkacaktır Kanaatim odur ki, bizler kendilerine gayelerimizi izah edebildiğimiz ölçüde bu desteğe mazhar olacağız"
"Rauf da ben de bu düşünceye iştirak ettiğimizi söyledik Ben Ankara'da Müftü Börekçizade Mehmet Rifat Efendi'den, Kolordumuzun Ankara'ya geldiğinden beri gördüğümüz yardımları naklettim"
Buraya kadar anlatılanları özetlersek, Amasya halkı Müftü Hacı Tevfik Efendi önderliğinde Mustafa Kemal ve arkadaşlarını parlak törenlerle karşılamış ve bağırlarına basmıştır Bu arada Milli Mücadele önderleri Amasya'da kaldıkları süre içerisinde Mustafa Kemal Paşa'nın ifadesiyle Müftü Efendi, onlardan "hiçbir himmeti esirgemedi"
5– Amasya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Kuruluşu ve Faaliyetlerinde Müftü Hacı Tevfik Efendi
12 Haziran 1919 günü Amasya'ya gelen Mustafa Kemal Paşa, aynı günün akşamı yemekten sonra Hükümet Konağı'nda hazır bulunan Amasyalılara uzun bir konuşma yaptı Paşa, "Aziz Amasyalılar!" hitabıyla başladığı konuşmasına şöyle devam etti:
"Padişah ve Hükümet, İtilaf Devletlerinin elinde esir bir vaziyettedir Memleket elden gitmek üzeredir Bu kötü vaziyete çare bulmak için sizlerle işbirliği yapmaya geldim Hep beraber Aziz Vatanımızı ve İstiklâlimizi kurtarmak için gayretlerimizle çalışacağız
Efendiler!
İzmir'in daha sonra Manisa ve Aydın'ın işgali gelecekteki tehlikeyi daha açık göstermektedir İşgâl ve ilhak gibi hadiseler, asil milletimizin tamamen muhafazası için mitingler yaparak milli heyecanı çok canlı bir şekilde göstermek lâzımdır Tahammülü imkânsız bu acıklı vaziyetin karşısında derhal bir teşkilat kurmak ve büyük devletlerin mümessillerine tesirli telgraflar çekmek lâzımdır
Amasyalılar!
Burası, Havza'dan ötesi Pontus oluyor Sivas'tan doğusu Ermenistan'a katılıyor Memleket İngiliz Mandası altına giriyor Tarihi büyük Türk Milleti böyle esareti kabul etmez, milletimizin tarihi şerefi vardır
Muhterem Amasyalılar!
Memleketin her tarafından ateşli çalışmalar başladı Türk vatanseverlerin gayretleriyle garp memleketlerimizde millî cepheler kuruldu Cenupta (Güneyde) Fransızlarla elbirliği yapan Ermenilere karşı saldırmaya başladılar Erzurum'da Ermeniler'e karşı mücadele başlamıştır Amasyalılar Ne duruyorsunuz, burada da mutlaka her türlü haklarımızı korumak için "MÜDAFAA-İ HUKUK CEMİYETİ" kurmalıyız
Amasyalılar!
Düşmanların Samsun'dan yapacağı herhangi bir huruç (çıkartma) hareketine karşı ayaklarımıza çarıklarımızı çekerek, vatanı en son kayasına kadar müdafaa edeceğiz Allah Milletimize mağlubiyeti gösterirse, bütün evlerimizi, mallarımızı ateşe vererek ve vatanı bir harabezâra (virane) çevirerek boş bir çöl halinde düşmana bırakacağız
Amasyalılar, buna hep beraber yemin edelim"
Mustafa Kemal Paşa'nın konuşmasının bitiminde salonda bulunan Amasyalılar, "Emirlerinizi bekliyoruz Paşam" diye bağırdılar
Bu coşku ile bütünleşen Amasyalılara da Mustafa Kemal Paşa:
"Sağolunuz Amasyalılar, elele verip çalışırsak zaferi kazanacağız ve ne olursa olsun, vatanı kurtaracağız" dedi
Mustafa Kemal Paşa'nın Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulması isteği üzerine çalışmalara başlanıldı Bu yöndeki çalışmalarda 13 Haziran 1919 Cuma günü Hoca Kâmil Efendi'nin Sultan Bayezid Camii'nde yaptığı-ileride üzerinde duracağımız–konuşmasının da etkisi olmuştur "Başta Müftü Hacı Tevfik Efendi ve ileri gelenler Cemiyetin kurulabilmesi için önce küçük bir toplantı yaptılar Nüfuzlu ailelerin isim listesi hazırlanıp tek tek evlerinde ziyaret edilerek 14 Haziran'da Atik–i Ali Mektebi'nde toplandılar Kısa bir fikir alış-verişinde bulunup vatanın geleceği ve şu andaki durumu bir kere daha gözden geçirildi
Toplantı devam ederken, okula Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları geldiler Kuracakları cemiyetin ve cemiyette görev alacakların vatan ve milletin saadeti için faydalı çalışmalar vereceğine inandıklarını bildirdiler Paşa da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin çalışma şeklini izah ettikten sonra cemiyet içinde görev alacakların ve reisin seçilmesi işlemini gerçekleştirip, Müdafaa-i Hukuk Cemiyetini Amasya'da fiilen kurmuş oldu
Müftü Tevfik Efendi'nin Başkanlığı'nda çalışmalarına başlayan cemiyette diğer görev alanlar şunlardır:
Hoca Abdurrahman Kâmil Efendi, Hoca Bahaeddin Efendi, Şeyh Cemaleddin Efendi, Harputzade Hasan Efendi, Topçuzade Mustafa Bey (Belediye Reisi), Eytam Müdürü Ali Efendi, Topçuzade Hilmi Bey, Hacim Mahmudzade Mehmet Efendi, Miralayzade Hamdi Bey, Kofzade Mustafa Efendi, Şirinzade Mahmut Efendi, Melekzade Süleyman Efendi, Veysibeyzade Sıtkı Bey, Seyfizade Ragıp Efendi, Yumukosmanzade Hamdi Efendi, Arpacızade Hürrem Bey"
Cemiyet üyelerinin Mustafa Kemal Paşa'ya bağlılıkları, Müftü Hacı Tevfik Efendi'nin "Reislik vazifesini siz aziz muhterem Paşamıza muhabbetleriyle birlikte takdim etmekle şeref duyuyorum Siz bizim ebedi reisimizsiniz" ifadesiyle dile getirildi
Bu bağlılık, Mustafa Kemal Paşa'yı şimdiden mutlu kılmaya yetiyordu Zira karşılaşılacak engeller bu cemiyetin Amasya'da kurulmasıyla beraber ortadan kaldırılıyor ve yapılacak çalışmalar tek yönden huzurlu bir şekilde bilinçli olarak yürütüleceğinden dolayı, rahatlık ve huzurla çalışmalar yerine getirilebilecektir Bu arada cemiyet, Abdurrahman Kâmil Efendi'nin biriktirdiği paraları Mustafa Kemal'e takdim etmesiyle dikkat çekti Milli Mücadele'nin bu ilk yardımına diğer kurucu üyeler de eklemelerde bulundular Bu yardımlar daha sonraki günlerde halkın da katılımıyla daha da arttı Bu arada Maraş Müdafaa-i Milliyesi'ne gönderilmek üzere Amasya halkı ilk etapta 1000 lira teberruda bulundu Bu para Müdafaa-i Hukuk Merkeziyesi Başkanı Hacı Tevfik Efendi tarafından Maraş'a gönderilmek üzere Ziraat Bankası Amasya Şubesine teslim edildiYardımlar daha sonraki günlerde de devam etti Bu cümleden olarak, Havza ve Erbaalılarca, Amasyalıların İzmir için 30000, Maraş için de 20000 kuruşun "Mücahidin ve felâketzedeganına" yardım olmak üzere gönderildiğini görmekteyiz Tesbit edilebilen maddi yardımın dışında o günlerin şartları içerisinde normal zamanlara kıyasla çok daha etkili olan manevi, moral destek bakımından da cemiyetin, Amasya ve çevresinde çalışmaları olmuştur Aşağıda söz edileceği üzere işgalleri tel'in mitingleri, Amasya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin özellikle başkanı Müftü Hacı Tevfik Efendi'nin öncülüğünde tertip edilmiştir
Buraya kadar sunulan bilgileri özetlersek, Müftü Hacı Tevfik Efendi'nin Amasya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin kuruluşu ve faaliyetlerinde üstün hizmetlerini görmekteyiz Onun çalışmalarının da katkısıyla Amasya, Milli Mücadele'nin önemli merkezlerinden birisi olmuştur Bu gelişme, Hüseyin Menç'in de tesbit ettiği gibi "Amasya'nın Anadolu vilayetleriyle daha sıkı haberleşmelere girmesi ve Amasya'nın köprü vazifesi görmesine yol açtı"
|