Türkiyede İlk Anayasa(Osmali Ve Cumhuriyet Dönemi)

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-10-2012

20 Ocak 1921 Anayasası (Teşkilatı Esasiye Kanunu)

20 Ocak 1921'de, TBMM tarafından kabul edilen ilk Anayasa (Teşkilatı Esasiye Kanunu), TBMM'nin dokuz aylık çalışmasından ve uzun görüşmelerden sonra kabul edilmiştir

Bu Anayasa, dağılan ve yok olan Osmanlı İmparatorluğu yerine yeni bir devletin kuruluşunu hukuki yönden belirten ve varlığını sağlayan bir eserdir

Yeni Anayasa aynı zamanda milli egemenliği hakim kılan ve vatanın kaderine milli egemenliğin temsilcisi Büyük Millet Meclisi'nin el koymasını mümkün kılan ve onun meşruluğunu da tanıtan, hukuki ve siyasi değeri olan bir belgedir

20 Ocak 1921'de kabul edilen Anayasa, 23 asıl, bir de ayrı madde halinde iki kısım olarak düzenlenmiştir

Genel esasları kapsamaktadır

Anayasanın kısa oluşu, o devrin özelliğinden ileri gelmekteydi

Sadece olağanüstü şartları ve acil ihtiyaçları karşılamak için, kısa ve özel bir anayasa hazırlanmıştı

20 Ocak 1921 Anayasası bir geçiş dönemi anayasası olarak, Milli Mücadelenin çok dinamik olağanüstü şartlarına uymakta ve demokratik niteliğinin yanı sıra ihtilalci karakterini de korumaktaydı

Anayasanın ruhunda ve mantığında kuvvetler birliği sistemi hakimdi

Milli iradeyi millet namına temsil eden tek yetkili organın, Türkiye Büyük Millet Meclisi olduğunu belirtmektedir

Başkansız bir Cumhuriyet kuran bu Anayasa ile milli irade Meclis tarafından tescil edilmekte ve yürütülmekte, böylece kuvvetler birliği esası, kuvvetlerin şuurlu bir merkezde toplanmasını ve tek bir iradeye bağlanmasını da şart

TEŞKİLÂTI ESASİYE KANUNU

Kanun Numarası : 85

Kabul Tarihi : 20/1/1337 (1921)

Madde 1

- (Özgün hali) Hâkimiyet bilâ kaydü şart milletindir

İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir

Madde 1

- (Değişik : 29

10

1339 (1923) – 364 S

Kanun) Hâkimiyet, bilâ kaydü şart Milletindir

İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir

Türkiye Devletinin şekli Hükümeti, Cumhuriyettir

Madde 2

- (Özgün hali) İcra kudreti ve teşri salâhiyeti milletin yegâne ve hakikî mümessili olan Büyük Millet Meclisinde tecelli ve temerküz eder

Madde 2

- (Değişik : 29

10

1339 (1923) – 364 S

Kanun) Türkiye Devletinin dini, Dini İslâmdır

Resmi lisanı Türkçedir

Madde 3

- Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur ve hükümeti << Büyük Millet Meclisi Hükümeti >> unvanını taşır

Madde 4

- (Özgün hali) Büyük Millet Meclisi vilâyetler halkınca müntahap âzadan mürekkeptir

Madde 4

- (Değişik : 29

10

1339 (1923) – 364 S

Kanun) Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur

Meclis, Hükümetin inkısam ettiği şuabatı idareyi İcra Vekilleri vasıtasiyle idare eder

Madde 5

- Büyük Millet Meclisinin intihabı iki senede bir kere icra olunur

İntihap olunan âzanın âzalık müddeti iki seneden ibaret olup fakat tekrar intihap olunmak caizdir

Sabık heyet lâhik heyetin içtimaına kadar vazifeye devam eder

Yeni intihabat icrasına imkân görülmediği takdirde içtima devresinin yalnız bir sene temdidi caizdir

Büyük Millet Meclisi âzasının her biri kendini intihap eden vilâyetin ayrıca vekili olmayıp umum milletin vekilidir

Madde 6

- Büyük Millet Meclisinin heyeti umumiyesi Teşrinisani iptidasında davetsiz içtima eder

Madde 7

- Ahkâmı şer'iyenin tenfizi, umum kavaninin vâz'ı, tadili, feshi ve muahede ve sulh akti ve vatan müdafaası ilânı gibi hukuku esasiye Büyük Millet Meclisine aittir

Kavanin ve nizamat tanziminde muamelâtı nâsa erfak ve ihtiyacatı zamana evfak ahkâmı Fıkhiye ve hukukiye ile âdap ve muamelât esas ittihaz kılınır

Heyeti Vekilenin vazife ve mesuliyeti kanunu mahsus ile tâyin edilir

Madde 8

- Büyük Millet Meclisi hükümetinin inkısam eylediği devairi kanunu mahsus mucibince intihap kerdesi olan vekiller vasıtasiyle idare eder

Meclisi icraî hususat için vekillere veche tâyin ve ledelhace bunları tebdil eyler

Madde 9

- Büyük Millet Meclisi Heyeti Umumiyesi tarafından intihap olunan reis bir intihap devresi zarfında Büyük Millet Meclisi Reisidir

Bu sıfatla Meclis namına imza vaz'ına ve Heyeti Vekile mukarreratını tasdika salâhiyettardır

İcra Vekilleri Heyeti içlerinden birini kendilerine reis intihap ederler

Ancak Büyük Millet Meclisi Reisi Vekiller Heyetinin de reisi tabiisidir

İDARE

Madde 10

- (Özgün hali) Türkiye coğrafi vaziyet ve iktisadi münasebet noktai nazaran vilâyetlere; vilâyetler kazalara münkasem olup kazalar da nahiyelerden terekküp eder

Madde 10

- (Değişik : 29

10

1339 (1923) – 364 S

Kanun) Türkiye Reisicumhuru, Türkiye Büyük Millet Meclisi Heyeti Umumiyesi tarafından ve kendi âzası meyanından bir intihap devresi için intihap olunur

Vazifei Riyaset yeni Reisicumhurun intihabına kadar devam eder

Tekrar intihap olunmak caizdir

VİLÂYET

Madde 11

- (Özgün hali) Vilâyet, mahallî umurda mânevi şahsiyeti ve muhtariyeti haizdir

Harici ve dahili siyaset, şer'i, adlî ve askerî umur, beynelmilel iktisadî münasebat ve hükümetin umumi tekâlifi ve menafii birden ziyade vilâyata şâmil hususat müstesna olmak üzere Büyük Millet Meclisince vazedilecek kavanin mucibınce Evkaf, Medaris, Maarif, Sıhhiye, İktisat, Ziraat, Nafıa ve Muaveneti İçtimaiye işlerinin tanzim ve idaresi vilâyet şûralarının salâhiyeti dâhilindedir

Madde 11

- (Değişik : 29

10

1339 (1923) – 364 S

Kanun) Türkiye Reisicumhuru Devletin Reisidir

Bu sıfatla lüzum gördükçe Meclise ve Heyeti Vekileye riyaset eder

Madde 12

- (Özgün hali) Vilâyet şûraları vilâyetler halkınca müntahap âzadan mürekkeptir

Vilâyet şûralarının içtima devresi iki senedir

İçtima müddeti senede iki aydır

Madde 12

- (Değişik : 29

10

1339 (1923) – 364 S

Kanun) Başvekil Reisicumhur tarafından ve Meclis âzası meyanından intihap olunur

Diğer vekiller Başvekil tarafından gene Meclis âzası arasından intihap olunduktan sonra heyeti umumiyesi Reisicumhur tarafından Meclisin tasvibine arzolunur

Meclis hali içtimada değil ise keyfiyeti tasvip Meclisin içtimaına talik olunur

Madde 13

- Vilâyet şûrası, azâsı meyanında icrâ âmiri olacak bir reis ile muhtelif şuabatı idareye memur azadan teşekkül etmek üzere bir idare heyeti intihap eder

İcra selâhiyeti daimi olan bu heyete aittir

Madde 14

- Vilâyete Büyük Millet Meclisinin vekili ve mümessili olmak üzere vali bulunur

Vali, Büyük Millet Meclisi Hükümeti tarafından tâyin olunup vazifesi devletin umumi ve müşterek vazaifini rüyet etmektir

Vali yalnız devletin umumi vazaifiyle mahallî vazaif arasında tearuz vukuunda müdahale eder

KAZA

Madde 15

- Kaza, yalnız idari ve inzıbati cüz'ü olup mânevi şahsiyeti haiz değildir

İdaresi Büyük Millet Meclisi Hükümeti tarafından mansup ve valinin emri altında bir kaymakama mevdudur

NAHİYE

Madde 16

- Nahiye, hususi hayatında muhtariyeti haiz bir mânevi şahsiyettir

Madde 17

- Nahiyenin bir şûrası, bir idare heyeti ve bir de müdürü vardır

Madde 18

- Nahiye şûrası, nahiye halkınca doğrudan doğruya müntahap âzadan terekküp eder

Madde 19

- İdare heyeti ve nahiye müdürü, nahiye şûrası tarafından intihap olunur

Madde 20

- Nahiye şûrası ve idare heyeti kazaî, iktisadi ve malî salâhiyeti haiz olup bunların derecatı kavanini mahsusa ile tâyin olunur

Madde 21

- Nahiye bir veya birkaç köyden mürekkep olduğu gibi bir kasaba da bir nahiyedir

UMUMİ MÜFETTİŞLİK

Madde 22

- Vilâyetler, iktisadi ve içtimai münasebetleri itibariyle birleştirilerek, umumi müfettişlik kıtaları vücuda getirilir

Madde 23

- Umumi Müfettişlik mıntakalarının umumi surette asayişinin temini ve umum devair muamelâtının teftişi, Umumi Müfettişlik mıntakasındaki vilâyetlerin müşterek işlerinde ahengin tanzimi vazifesi umumi müfettişlere mevdudur

Umumi müfettişler Devletin umumi vazaifiyle mahallî idarelere ait vazaif ve mukarreratı daimî surette murakaba ederler

MADDEİ MÜNFERİDE

İşbu kanun tarihi neşrinden itibaren mer'i olur

Ancak elyevm münakit Büyük Millet Meclisi 5 Eylül 1336 tarihli Nisabı Müzakere Kanununun birinci maddesinde gösterildiği üzere gayesinin husulüne kadar müstemirren müçtemi bulunacağı cihetle işbu Teşkilâtı Esasiye Kanunundaki; 4 üncü, 5 inci, 6 ncı maddeler gayenin husulüne elyevm mevcut Büyük Millet Meclisi adedi mürettebinin sülüsanı ekseriyetle karar verildiği takdirde ancak yeni intihaptan itibaren mer'iyülicra olacaktır

10-10-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Türkiyede İlk Anayasa(Osmali Ve Cumhuriyet Dönemi) 20 Ocak 1921 Anayasası (Teşkilatı Esasiye Kanunu) 20 Ocak 1921'de, TBMM tarafından kabul edilen ilk Anayasa (Teşkilatı Esasiye Kanunu), TBMM'nin dokuz aylık çalışmasından ve uzun görüşmelerden sonra kabul edilmiştir Bu Anayasa, dağılan ve yok olan Osmanlı İmparatorluğu yerine yeni bir devletin kuruluşunu hukuki yönden belirten ve varlığını sağlayan bir eserdir Yeni Anayasa aynı zamanda milli egemenliği hakim kılan ve vatanın kaderine milli egemenliğin temsilcisi Büyük Millet Meclisi'nin el koymasını mümkün kılan ve onun meşruluğunu da tanıtan, hukuki ve siyasi değeri olan bir belgedir 20 Ocak 1921'de kabul edilen Anayasa, 23 asıl, bir de ayrı madde halinde iki kısım olarak düzenlenmiştir Genel esasları kapsamaktadır Anayasanın kısa oluşu, o devrin özelliğinden ileri gelmekteydi Sadece olağanüstü şartları ve acil ihtiyaçları karşılamak için, kısa ve özel bir anayasa hazırlanmıştı 20 Ocak 1921 Anayasası bir geçiş dönemi anayasası olarak, Milli Mücadelenin çok dinamik olağanüstü şartlarına uymakta ve demokratik niteliğinin yanı sıra ihtilalci karakterini de korumaktaydı Anayasanın ruhunda ve mantığında kuvvetler birliği sistemi hakimdi Milli iradeyi millet namına temsil eden tek yetkili organın, Türkiye Büyük Millet Meclisi olduğunu belirtmektedir Başkansız bir Cumhuriyet kuran bu Anayasa ile milli irade Meclis tarafından tescil edilmekte ve yürütülmekte, böylece kuvvetler birliği esası, kuvvetlerin şuurlu bir merkezde toplanmasını ve tek bir iradeye bağlanmasını da şart TEŞKİLÂTI ESASİYE KANUNU Kanun Numarası : 85 Kabul Tarihi : 20/1/1337 (1921) Madde 1- (Özgün hali) Hâkimiyet bilâ kaydü şart milletindir İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir Madde 1- (Değişik : 29101339 (1923) – 364 S Kanun) Hâkimiyet, bilâ kaydü şart Milletindir İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir Türkiye Devletinin şekli Hükümeti, Cumhuriyettir Madde 2- (Özgün hali) İcra kudreti ve teşri salâhiyeti milletin yegâne ve hakikî mümessili olan Büyük Millet Meclisinde tecelli ve temerküz eder Madde 2- (Değişik : 29101339 (1923) – 364 S Kanun) Türkiye Devletinin dini, Dini İslâmdır Resmi lisanı Türkçedir Madde 3- Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur ve hükümeti << Büyük Millet Meclisi Hükümeti >> unvanını taşır Madde 4- (Özgün hali) Büyük Millet Meclisi vilâyetler halkınca müntahap âzadan mürekkeptir Madde 4- (Değişik : 29101339 (1923) – 364 S Kanun) Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur Meclis, Hükümetin inkısam ettiği şuabatı idareyi İcra Vekilleri vasıtasiyle idare eder Madde 5- Büyük Millet Meclisinin intihabı iki senede bir kere icra olunur İntihap olunan âzanın âzalık müddeti iki seneden ibaret olup fakat tekrar intihap olunmak caizdir Sabık heyet lâhik heyetin içtimaına kadar vazifeye devam eder Yeni intihabat icrasına imkân görülmediği takdirde içtima devresinin yalnız bir sene temdidi caizdir Büyük Millet Meclisi âzasının her biri kendini intihap eden vilâyetin ayrıca vekili olmayıp umum milletin vekilidir Madde 6- Büyük Millet Meclisinin heyeti umumiyesi Teşrinisani iptidasında davetsiz içtima eder Madde 7- Ahkâmı şer'iyenin tenfizi, umum kavaninin vâz'ı, tadili, feshi ve muahede ve sulh akti ve vatan müdafaası ilânı gibi hukuku esasiye Büyük Millet Meclisine aittir Kavanin ve nizamat tanziminde muamelâtı nâsa erfak ve ihtiyacatı zamana evfak ahkâmı Fıkhiye ve hukukiye ile âdap ve muamelât esas ittihaz kılınır Heyeti Vekilenin vazife ve mesuliyeti kanunu mahsus ile tâyin edilir Madde 8- Büyük Millet Meclisi hükümetinin inkısam eylediği devairi kanunu mahsus mucibince intihap kerdesi olan vekiller vasıtasiyle idare eder Meclisi icraî hususat için vekillere veche tâyin ve ledelhace bunları tebdil eyler Madde 9- Büyük Millet Meclisi Heyeti Umumiyesi tarafından intihap olunan reis bir intihap devresi zarfında Büyük Millet Meclisi Reisidir Bu sıfatla Meclis namına imza vaz'ına ve Heyeti Vekile mukarreratını tasdika salâhiyettardır İcra Vekilleri Heyeti içlerinden birini kendilerine reis intihap ederler Ancak Büyük Millet Meclisi Reisi Vekiller Heyetinin de reisi tabiisidir İDARE Madde 10- (Özgün hali) Türkiye coğrafi vaziyet ve iktisadi münasebet noktai nazaran vilâyetlere; vilâyetler kazalara münkasem olup kazalar da nahiyelerden terekküp eder Madde 10- (Değişik : 29101339 (1923) – 364 S Kanun) Türkiye Reisicumhuru, Türkiye Büyük Millet Meclisi Heyeti Umumiyesi tarafından ve kendi âzası meyanından bir intihap devresi için intihap olunur Vazifei Riyaset yeni Reisicumhurun intihabına kadar devam eder Tekrar intihap olunmak caizdir VİLÂYET Madde 11- (Özgün hali) Vilâyet, mahallî umurda mânevi şahsiyeti ve muhtariyeti haizdir Harici ve dahili siyaset, şer'i, adlî ve askerî umur, beynelmilel iktisadî münasebat ve hükümetin umumi tekâlifi ve menafii birden ziyade vilâyata şâmil hususat müstesna olmak üzere Büyük Millet Meclisince vazedilecek kavanin mucibınce Evkaf, Medaris, Maarif, Sıhhiye, İktisat, Ziraat, Nafıa ve Muaveneti İçtimaiye işlerinin tanzim ve idaresi vilâyet şûralarının salâhiyeti dâhilindedir Madde 11- (Değişik : 29101339 (1923) – 364 S Kanun) Türkiye Reisicumhuru Devletin Reisidir Bu sıfatla lüzum gördükçe Meclise ve Heyeti Vekileye riyaset eder Madde 12- (Özgün hali) Vilâyet şûraları vilâyetler halkınca müntahap âzadan mürekkeptir Vilâyet şûralarının içtima devresi iki senedir İçtima müddeti senede iki aydır Madde 12- (Değişik : 29101339 (1923) – 364 S Kanun) Başvekil Reisicumhur tarafından ve Meclis âzası meyanından intihap olunur Diğer vekiller Başvekil tarafından gene Meclis âzası arasından intihap olunduktan sonra heyeti umumiyesi Reisicumhur tarafından Meclisin tasvibine arzolunur Meclis hali içtimada değil ise keyfiyeti tasvip Meclisin içtimaına talik olunur Madde 13- Vilâyet şûrası, azâsı meyanında icrâ âmiri olacak bir reis ile muhtelif şuabatı idareye memur azadan teşekkül etmek üzere bir idare heyeti intihap eder İcra selâhiyeti daimi olan bu heyete aittir Madde 14- Vilâyete Büyük Millet Meclisinin vekili ve mümessili olmak üzere vali bulunur Vali, Büyük Millet Meclisi Hükümeti tarafından tâyin olunup vazifesi devletin umumi ve müşterek vazaifini rüyet etmektir Vali yalnız devletin umumi vazaifiyle mahallî vazaif arasında tearuz vukuunda müdahale eder KAZA Madde 15- Kaza, yalnız idari ve inzıbati cüz'ü olup mânevi şahsiyeti haiz değildir İdaresi Büyük Millet Meclisi Hükümeti tarafından mansup ve valinin emri altında bir kaymakama mevdudur NAHİYE Madde 16- Nahiye, hususi hayatında muhtariyeti haiz bir mânevi şahsiyettir Madde 17- Nahiyenin bir şûrası, bir idare heyeti ve bir de müdürü vardır Madde 18- Nahiye şûrası, nahiye halkınca doğrudan doğruya müntahap âzadan terekküp eder Madde 19- İdare heyeti ve nahiye müdürü, nahiye şûrası tarafından intihap olunur Madde 20- Nahiye şûrası ve idare heyeti kazaî, iktisadi ve malî salâhiyeti haiz olup bunların derecatı kavanini mahsusa ile tâyin olunur Madde 21- Nahiye bir veya birkaç köyden mürekkep olduğu gibi bir kasaba da bir nahiyedir UMUMİ MÜFETTİŞLİK Madde 22- Vilâyetler, iktisadi ve içtimai münasebetleri itibariyle birleştirilerek, umumi müfettişlik kıtaları vücuda getirilir Madde 23- Umumi Müfettişlik mıntakalarının umumi surette asayişinin temini ve umum devair muamelâtının teftişi, Umumi Müfettişlik mıntakasındaki vilâyetlerin müşterek işlerinde ahengin tanzimi vazifesi umumi müfettişlere mevdudur Umumi müfettişler Devletin umumi vazaifiyle mahallî idarelere ait vazaif ve mukarreratı daimî surette murakaba ederler MADDEİ MÜNFERİDE İşbu kanun tarihi neşrinden itibaren mer'i olur Ancak elyevm münakit Büyük Millet Meclisi 5 Eylül 1336 tarihli Nisabı Müzakere Kanununun birinci maddesinde gösterildiği üzere gayesinin husulüne kadar müstemirren müçtemi bulunacağı cihetle işbu Teşkilâtı Esasiye Kanunundaki; 4 üncü, 5 inci, 6 ncı maddeler gayenin husulüne elyevm mevcut Büyük Millet Meclisi adedi mürettebinin sülüsanı ekseriyetle karar verildiği takdirde ancak yeni intihaptan itibaren mer'iyülicra olacaktır