10-10-2012
|
#2
|
|
Prof. Dr. Sinsi
|
20.Yüzyil Türkiye Tarihi Kronolojisi
İlk Cumhuriyet Altını (5 Ekim 1925)
İlk Cumhuriyet Altını İstanbul darphanesinde basıldı
Tekke ve zaviyelerin kapatılması (30 Kasım 1925)
Tekke ve zaviyelerin kapatılması ve türbedarlıktaki birtakım ünvanların yasaklanmasına dair kanun kabul edildi Böylelikle "gericilik merkezleri" olabilecek tekke ve zaviyeler kamu yaşamından uzaklaştırılıyordu
Darülbedayi (1926)
İstanbul şehir tiyatrolarının atası "Darülbedayi" kurumlaştı 1934'te ismi "İstanbul Şehir Tiyatroları" olarak değişti
İskilipli Atıf Hoca'nın idamı (4 Şubat 1926)
"Frenk Mukallitliği ve Şapka" adlı risalenin yazarı İskilipli Atıf Hoca'nın idamı Ankara İstiklal Mahkemesi kararına göre gerçekleştirildi
Medeni Kanunun Kabulü (17 Şubat 1926)
Türk Medeni Kanunu kabul edildi Medeni nikah esası resmen yürürlüğe girdi Bu süreç kadınlar lehine bazı hukuki düzenlemeleri beraberinde getirdi
Tayyare Piyangosu (19 Nisan 1926)
Cumhuriyetin ilk "Tayyare Piyangosu" tertiplendi İkramiye miktarı 7500000 lira idi
Vahidettin öldü (15 Mayıs 1926)
Son Osmanlı padişahı VI Mehmet Vahidettin San Remo'da vefat etti
Musul Sorunu (5 Haziran 1926)
Musul vilayeti Misak-ı Milli'ye göre önceleri Türkiye sınırlarındaydı Ancak Mudanya Mütarekesi imzalandığında Musul halen İngiliz işgalinde görünüyordu Sorun Lozan'da da çözülemeyince sonunda konuyu Milletler Cemiyeti'nin çözmesi kararlaştırıldı Milletler Cemiyeti'nin bağlayıcı kararına göre Musul Irak toprakları içinde bırakıldı Türkiye sadece 25 yıl boyunca Musul Petrolleri'nden %10 pay aldı
İzmir Suikasti (16 Haziran 1926)
Mustafa Kemal'in İzmir'e yapacağı seyahati fırsat bilen eski ittihatçılar Atatürk'e karşı bir suikast hazırladılar Ziya Hurşit ve adamları Atatürk'e Gaffarzade Oteli yakınında silah ve bombalarla saldıracaklardı Ancak suikastçilerin Sakız adasına kaçmasını sağlayacak motorcu Şevki korkuya kapılıp, durumu Vali Kazım Dirik'e bildirecek ve aralırında birçok ünlü ismin de bulunduğu suikastçiler tutuklanıp, yargılanacaklardı Bunların önderleri idam edildi Böylelikle eski İttihat Terakki geleneğinin son kadrolarıyla da hesaplaşılmış oluyordu
Kabotaj Kanunu (1 Temmuz 1926)
Türk deniz taşımacılığındaki hükümranlık haklarını düzenleyen kanun onaylandı
İlk şeker fabrikası (26 Kasım 1926)
Türkiye'nin ilk şeker fabrikası Alpullu faaliyetine başladı
İstiklal Mahkemelerinin Kapatılması(7 Mart 1927)
İstiklal Mahkemeleri kapatıldı
Mustafa Kemal İstanbul'da (1 Temmuz 1927)
Mustafa Kemal Atatürk, 8 yıl sonra İstanbul'a döndü ve Dolmabahçe Sarayı'na yerleşti
Nutuk/Söylev (15-20 Ekim 1927)
Mustafa Kemal Atatürk CHP 2 Büyük Kongre'sinde Büyük Nutkunu (Söylev) okudu Nutuk, Türk Kurtuluş savaşının gün gün değerlendirilmesini ve temel ilkelerini kapsıyordu
Komünist Tevkifatı (25 Ekim 1927)
Başında Şefik Hüsnü Değmer ve Vedat Nedim Tör'ün bulunduğu gizli TKP örgütlenmesine yönelik tutuklamalar yapıldı
İlk nüfus sayımı (28 Ekim 1927)
Cumhuriyetin ilk nüfus sayımı yapıldı Bu tarihteki nüfusumuz 13648270 olarak saptandı
Süreyya Opereti (15 Haz 1928)
Dönemin en çok tutulan opereti sahneye kondu
Havuz Yavuz Davası (16 Nisan 1928)
Türkiye'nin bilinen ilk yolsuzluk davası başladı Yavuz zırhlısının onarımında yolsuzluk yapıldığı iddiasıyla eski bahriye nazırı İhsan Bey, 2 yıl 2 ay hapse mahkum oldu
"Putları Yıkıyoruz" (1929)
Türk edebiyatında ilk kuşak çatışması Resimli Ay dergisinde Nazım Hikmet tarafından başlatıldı
Ankara Palas Oteli Açıldı (17 Nisan 1928)
Ünlü Cumhuriyet balolarının verildiği ve Ankara'daki Cumhuriyet elitlerinin uğrak yeri Ankara Palas Oteli hizmete açıldı Ankara Palas Cumhuriyetin simgelerinden biri olmuştur
Harf Devrimi (1 Kasım 1928)
Cumhuriyetin en önemli adımlarından biri olan Arap Harflerinin terkedilmesi 1353 sayılı "Türk Harflerinin kabul ve tetkiki hakkındaki kanun"la yürürlüğe girdi 1926'da başlayan çalışmalar böylelikle resmileşiyor, kademeli olarak yeni kuşak ve devlet yazışmaları latin harfleriyle yapılıyordu
Türk Dil Kurumu kuruldu (11 Kasım 1928)
Yeni dil çabalarına paralel Türk Dil Kurumu bizzat Atatürk'ün katkılarıyla kuruldu
İlk Türkiye Güzeli (1929)
Feriha Tevfik Hanım, Cumhuriyet Gazetesi tarafından tertiplenen ilk güzellik yarışmasının birincisi oldu
Troçki İstanbul'da (12 şubat 1929)
Sovyetler Birliği eski Dışişleri Halk Komiseri Leon Troçki, Stalin'in emriyle sürgün edilerek İstanbul'a geldi Troçki Büyükada'ya yerleşti
Bekarlık vergisi (18 Mart 1929)
Yozgat Milletvekili Süleyman Sırrı Bey tarafından "Bekarlık Vergisi" önerildi Amaç evlilik ve çocuk sahibi olmanın özendirilmesiydi
Yerli Malları Haftası (25 Aralık 1929)
Bir kanunla "Milli Tasarruf Günü" kabul edilen bu gün ondan sonra "Yerli Malları Haftası" olarak anılacaktı Uzun yıllar Cumhuriyet kuşaklarınca benimsendi Simgesi "kumbara" oldu
(1930-1940)
Merkez Bankası kuruldu (11 Haziran 1930)
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kuruldu
Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930)
İkinci demokrasi denemesi olarak Fethi Okyar başkanlığında "Serbest Cumhuriyet Fırkası" kuruldu
Ağrı Ayaklanması (7-14 Eylül 1930)
Ağrı'da başlayan ayrılıkçı kürt isyanı bastırıldı
SCF'ini feshi (17 Kasım 1930)
Ömrü 4 ay süren Serbest Cumhuriyet Fırkası ülkede demokrasi için henüz şartların oluşmadığı gözönüne alınarak, kendi kendini feshetti
Menemen Olayı (23 Aralık 1930)
İzmir'in Menemen ilçesinde Nakşibendi tarikatına bağlı Derviş Mehmedi tarafından gerici bir ayaklanma tertiplendi Bir manga askeriyle gericilerin üzerine yürüyen asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay şehit edildi Başı bir kazığa geçirilerek caddelerde dolaştırıldı İsyan, askeri birliklerce hemen bastırıldı Derviş Mehmedi ve arkadaşları öldürüldü Yakalanan diğerleri Orgeneral Mustafa Muğlalı başkanlığındaki mahkemede ayrıca ölüm cezasına çarptırılmıştır
İlk müstehcen Neşriyat davası (10 Ağustos 1931)
Vala Nurettin'in Akşam Gazetesinde tefrika edilen "Rahipler ve Rahibeler Arasında" romanından dolayı dava açıldı
Vecihi Hürkuş'un çabaları (1931)
Türk tayyareciliğinin babası olarak tayyaresiyle birlikte yurt gezilerine çıkarak havacılığı sevdirmeye çalışmış, konferanslar vermiştir Sivil havacılığa katkılarıyla tarihe geçmiştir
Kadro Hareketi (Ocak 1932)
Türkiye Cumhuriyeti tarihinini en parlak aydın atılımlarından Kadro Dergisi çıktı Kadro Dergisi Cumhuriyetin en güzide aydınlarını çevresine toplamış ve bir "medeniyet" projesi oluşturmaya çalışmıştı Kurucuları arasında Şevket Süreyya Aydemir, Burhan Asaf Belge, Yakup Kadri Karaosanoğlu, Vedat Nedim Tör, Firüzan Hüsrev Tökin gibi aydınlar vardı Ocak 1935'te kapatılmıştır
Halkevleri kuruldu (19 Şubat 1932)
Cumhuriyet kuşaklarının eğitiminde ve kültürel hayatında önemli rol oynayan halkevleri kuruldu
Ezanın Türkçe okunması (18 Temmuz 1932)
Ezanın Türkçe okunmasına başlandı
Türkiye, Milletler Cemiyeti'nde (18 Temmuz 1932)
Türkiye Milletler Cemiyeti'ne kabul edildi
Keriman Halis Dünya Güzeli (31 Temmuz 1932)
Belçika'daki Dünya Güzellik Kraliçesi Yarışmasını bir Türk kızı, Keriman Halis Ece seçildi
Yo Yo çılgınlığı (1932)
Dünyayı etkiliyen "Yo Yo" oyuncağı çılgınlığı Türkiye'yi de sardı Tahtakale dükkanları sadece yoyo imal edip, satmakla meşgul oldu Belediye Kasım ayında bu oyunun satışını yasaklamak zorunda kaldı
Vagon-Li Olayı (22 Şubat 1933)
Fransız Vagon-Li (Yataklı Vagonlar) şirketinde Türkçe konuşan bir memuru müdürün azarlaması üzerine çıkan olaylarda şirketin acentası tahrip edildi
Razgrad Olayları (20 Nisan 1933)
17 Nisan günü Bulgaristan'ın Razgrad şehrindeki Türk mezarlığına yapılan saldırılar üzerine İstanbul'da MTTB büyük bir protesto gösterisi düzenledi
Üniversite reformu (1933)
Almanya'da Nazi teröründen kaçan Alman Bilim adamları Türkiye'ye gelerek birçok fakülte, kürsü ve yeni bilimsel çalışmanın başlangıcına önayak oldular Bu dönemde Türkiye'de bilim büyük bir sıçrama yaptı Bu süreçte "Darülfünun" kapandı ve modern anlamda "üniversite" kanunlaştı
"Lüküs Hayat" Opereti (1933)
Kuşakların hafızasına yer edecek "Lüküs Hayat" opereti İlk defa Ses Tiyatrosu'nda Avni Dilligil tarafından sahneye kondu
Cumhuriyetin 10 Yılı (29 Ekim 1933)
Cumhuriyetin 10 Yılı büyük coşkuyla kutlandı "10 Yıl Marşı" halen söylenmektedir
"Leblebici Horhor" (1934)
Bir Türk filmi ilk defa ödül aldı Muhsin Ertuğrul'un çektiği ve senaryosunu Mümtaz Osman takma adıyla Nazım Hikmet'in yazdığı "Leblebici Horhor" 1934 2Venedik Film Festivali'nde Türkiye'ye ilk uluslararası ödülü getirdi
Şah Pehlevi Türkiye'de (10 Haziran-6 Temmuz)
İran şahı Rıza Pehlevi Türkiye'ye geldi
Lakap ve ünvanların kaldırılması (26 Kasım 1934)
Efendi, Bey, Paşa gibi lakapların kullanılamayacağı karar bağlandı Soyadı kanunu düzenlendi
Bazı kisvelerin giyilemeyeceğine dair kanun (3 Aralık 1934)
İbadet durumları hariç bazı kisvelerin giyilemeyeceğine dair kanun karara bağlandı
Türk Kadınına Milletvekilli seçme ve seçilme hakkı (5 Aralık 1934)
İsmet İnönü ve 191 arkadaşının önermesiyle Türk kadına milletvekili seçme ve seçilme hakkı verildi Bu kanun sonrası 8 Şubat 1935'te yapılan seçimlerde ilk olarak 18 kadın milletvekili TBMM'ye girdi
Türk Tarih Kurumunun kurulması (1935)
Türk tarihinin incelenmesinde ilk bilimsel kurum olan Türk Tarih Kurumu kuruldu
"Bataklı Damın Kızı Aysel" (1935)
Türkiye'de ilk köy filmi sayılan "Bataklı Damın Kızı Aysel" çekildi ve gösterime girdi Muhsin Ertuğrul'un yönettiği filmde Cahide Sonku ve Talat Artemel başrolleri oynadılar
Atatürk'e Suikast Planı (21 Ağustos 1935)
Suriye'den Ataürk'e suikast yapmak üzere gizlice giriş yapan 5 kişi yakalandı Olaya Urfa milletvekili Ali Saip Ursavaş'ın da dahil olduğu anlaşıldı Suikasti Çerkez Ethem ve yandaşlarının planladığı ortaya çıktı
Mason Faaliyeti durdu (10 Ekim 1935)
Hükümetten gelen telkinler üzerine Türkiye'de faaliyet gösteren Mason Locaları faliyetlerine ara verdiler
Montrö Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)
Sözleşme Boğazların hukuki statüsünün düzenlenmesine yönelik imzalandı Böylelikle boğazlardan taraf ülke gemilerinin geçişi kurallara bağlandı
CHP'nin Altı Oku (5 Şubat 1937)
Yapılan Anayasa değişikliği ile CHP'nin 6 Oku, Türkiye Cumhuriyeti devletinin nitelikleri haline geldi Böylelikle Parti/Devlet bütünleşmesi anayasal bir hale geldi
Dersim İsyanı (21 Mart-22 Ekim 1937)
Dersim bölgesinde merkezi otoriteye isyan hareketi başladı 6 aydan fazla süren isyan hareketi oldukça kanlı sonuçlara yol açtı Sonunda isyan bastırılırken 58 isyancı yargılandı Bunların 11'i idama mahkum oldu
İlk Travesti (1937)
İzmir'li doktor Kamil Bey'in kadın kılığındaki fotoğrafları basında yeraldı
Harpokulu Davası (29 Mart 1938)
Askeri isyana teşvik ve komünizm propagandası yapmaktan Nazım Hikmet 15 yıl ağır hapse mahkum oldu
150'liklerin affı (29 Mayıs 1938)
150'likler diye bilinen ve vatana ihanetle suçlanmış çeşitli kişilerin affı Cumhuriyetin 15 Yılı dolayısıyla af kanunu kapsamına alındı
Hatay'ın Bağımsızlığı (2 Eylül 1938)
Suriye ve Fransa ile sorun olan Hatay ilinin bağımsızlığı ilan edildi Cumhurbaşkanlığına Tayfur Sökmen seçildi 29 Haziran 1938'de de Hatay Türkiye'ye katılma kararı aldı
Atatürk'ün Ölümü (10 Kasım 1938)
Cumhuriyetin kurucusu ve "Büyük Önder" Mustafa Kemal Atatürk 09:05'te Dolmabahçe Sarayı'nda vefat etti
İsmet İnönü Cumhurbaşkanı (11 Kasım 1938)
Atatürk'ün ölümü üzerine "İkinci Adam" İsmet İnönü oybirliğiyle Cumhurbaşkanlığına seçildi
İnönü "Milli Şef" (26 Aralık 1938)
CHP Olağanüstü Kurultayı'nda İsmet İnönü'ye "Değişmez Genel Başkan" ünvanı verildi Ayrıca "Milli Şef" olarak anıldı
Ekrem Köning Olayı (Ocak 1939)
Türkiye Cumhuriyeti'nin adını sahte belgeler kullanarak zora sokan Ekrem Köning'in dolaplarını ortaya çıkaran mahkemedir Köning Kanada'dan Türkiye için 50 uçak alınacakmış gibi gösterip, bu uçakları İspanyol milliyetçilerine satmıştı
Hatay Türkiye'de (7 Temmuz 1939)
Daha önce Türkiye'ye katılma kararı alan Hatay Devleti, fiilen Türkiye'nin ili oldu
Erzincan Depremi (27 Aralık 1939)
Erzincan ve çevresinde meydana gelen 8 şiddetindeki depremde binlerce ev yıkılırken, 33000 kişi öldü
(1940-1950)
Türk-Alman Paktı (18 Haziran 1941)
Türk-Alman saldırmazlık paktı imzalandı
Refah Faciası (23 Haziran 1941)
2 Dünya Savaşı başlamadan İngiltere'ye sipariş edilen 4 denizaltı ve 4 muhripi teslim almak için yola çıkan Refah Şilebi batırıldı Mersin Limanından Mısır'ın İskenderiye Limanına giderken gece vakti atılan bir torpido sonucu gemi sulara gömüldü Gemide yaklaşık 150 kadar mürettebat bulunmaktaydı
Varlık Vergisi (11 Kasım 1941)
Özellikle gayrimüslüm ticaret erbabını hedefleyen "varlık vergisi" kanunu çıkartıldı Uygulama 1,5 yıl sürdü Ödeme yapmayanlar çalışma kamplarına gönderildi
Von Papen'e Suikast(1942)
Almanya'nın Türkiye Büyükelçisi Von Papen'e Ankara'da bir suikast girişiminde bulunuldu
Atılay Denizaltısı (14 Temmuz 1942)
Atılay denizaltımız battı 90 denizciyi kaybettik
Roosevelt-İnönü-Churchill buluşması (7 Aralık 1943)
Amerikan başkanı Roosevelt, İngiltere başbakanı Churchill ve Türkiye'yi temsilen İsmet İnönü Kahire'de buluştular 2 Dünya Savaşının gidişatı üzerine konuştular
Irkçı-Turancı Davası (7 Eylül 1944)
Aralarında Reha Oğuz Türkkan, Fethi Tevetoğlu, Nihal Atsız, Zeki Velidi Togan ve Alpaslan Türkeş gibi isimlerin bulunduğu "Irkçı-Turancılar Davası" başladı
Almanya'ya savaş (23 Şubat 1945)
Türkiye Almanya'ya kağıt üzerinde savaş ilan etti
Tan Olayı (4 Aralık 1945)
Dönemin en tanınmış ve sol eğilimli gazetelerinden "Tan" gazetesi ve matbaası kışkırtma sonucu öğrencilerce basıldı Gazete ve matbaa tahrip edildi
Demokrat Parti kuruldu (7 Ocak 1946)
Celal Bayar ve Adnan Menderes gibi isimlerden oluşan bir grup CHP'den ayrılarak, Demokrat Parti'yi kurdular
Missouri İstanbul'da (5 Nisan 1946)
ABD Donanmasına ait Missouri savaş gemisi İstanbul'a geldi Gemi, Amerika'da ölen elçimiz Münir Ertegün'ün tabutunu taşıyordu Bu ziyaret basit bir ziyaret olmayıp, Türk-ABD ilişkileri için jest olarak algılandı
Varto Depremi (31 Mayıs 1946)
Varto'da meydana gelen depremde 3000 bina çöktü, 839 kişi öldü
İlk Çok Partili Seçimler (21 Temmuz 1946)
Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partili seçimi yapıldı CHP 396, DP 61 milletvekili çıkardı
ABD Yardımı (12 Mart 1947)
Cumhuriyet tarihi içinde ilk ABD yardımı gündeme geldi Böylelikle daha sonra ABD ile gelişecek ilişkilerin temeli o günlerde atıldı
Kazım Karabekir öldü (25 Ocak 1948)
Kurtuluş Savaşı komutanlarından Kazım Karabekir öldü
Türkiye OECD'de (3 Nisan 1948)
Türkiye Avrupa Ekonomik İşbirliği'ne katıldı
Türkiye Avrupa Konseyinde (5 Mayıs 1949)
Türkiye Avrupa Konseyine katıldı
(1950-1960)
Muğlalı Davası (2 Mart 1950)
Orgeneral Mustafa Muğlalı idama mahkum oldu Cezası sonra müebbete çevrildi Karara gerekçe olan olay Van'ın Özalp ilçesinde 33 köylünün öldürülmesiydi
Mareşal Çakmak öldü (10 Nisan 1950)
Kurtuluş Savaşı komutanlarından Mareşal Fevzi Çakmak öldü
DP İktidarı ve Seçimler (14 Mayıs 1950)
O güne kadarki CHP'nin tek parti iktidarına seçimler yoluyla son verildi "Yeter, söz milletindir!" şiarıyla yola çıkan Demokrat Parti 14 Mayıs'taki seçimlerde 396 milletvekili çıkartarak tek başına iktidar oldu CHP 68 milletvekili çıkartabildi Celal Bayar Cmhurbaşkanı, Adnan Menderes Başbakan oldu Böylelikle yeni bir dönem başlıyordu
Arapça Ezan okunması (16 Haziran 1950)
DP iktidarının ilk icraatlarından birisi Türkçe okunan ezanın tekrar Arapça okunmasını sağlamak oldu
İlk Dördüzler (22 Temmuz 1950)
Türkiye'nin ilk dördüzleri İzmir'de doğdu Adları Hürriyet, Adalet, Uhuvvat ve Müsavat kondu
Türk Tugayı Kore'de (17 Ekim 1950)
Meclise danışılmadan ABD ile kurulan ilişkiler neticesi ilk Türk Tugayı Kore'ye gönderildi
Halkevleri kapatıldı (8 Ağustos 1951)
Cumhuriyetin en önemli sosyal kurumlarından halk evleri DP iktidarı tarafından kapatıldı
TKP Tevkifatı (26 Ekim 1951)
İllegal TKP'ye yönelik büyük çapta tevkifat yapıldı Tutuklananlar arasında Zeki Baştımar, Mihri Belli, gibi tanınmış isimler vardı
Din Dersleri (4 Kasım 1951)
İlkokulların ders programlarına din dersi alındı
"Kanun Namına" (1952)
Ömer Lütfü Akad'ın "Kanun Namına" filmi Türk sinemasının en başarılı filmi sayıldı Gerçek bir cinayetten yola çıkan film'de Ayhan Işık devleşmişti
NATO üyeliği (18 Şubat 1952)
Türkiye Kuzey Atlantik Assamblesi'ne (NATO) üye oldu Bunun neticesi olarak topraklarımıza ABD askeri üsleri kurulmaya başlandı
Günseli Başar Avrupa Güzeli (20 Ağustos 1952)
Avrupa güzellik yarışmasını bir Türk kızı Günseli Başar kazandı
İlk renkli film "Halıcı Kız" (1953)
Türk sinema tarihinin ilk renkli filmi "Halıcı Kız" gösterime girdi Film Yapı Kredi ve Doğan Kardeş desteğiyle, Muhsin Ertuğrul tarafından çekildi Vedat Nedim Tör senaryosunu yazdı
Dumlupınar Faciası (4 Nisan 1953)
Deniz Kuvvetlerimizin Dumlupınar denizaltısı, Çanakkkale Boğazı'nda Naboland isimli İsveç şilebiyle çarpıştı 88 denizci diri diri sulara gömüldü
İnsan Hakları Sözleşmesi (20 Mart 1954)
Türkiye Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine imza attı
|
|
|
|