|
Prof. Dr. Sinsi
|
Cumhuriyet Tarihi 1923-2009 (Kisa Aciklamali)
İnönü Dönemi ve Savaş Yılları:
Atatürk’ün vefatın-dan sonra Cumhurbaşkanı seçilen İsmet İnönü, başarılı bir denge politikası izleyerek Türkiye’yi 1939 yılında başlayan 2 Dünya Savaşı’nın dışında tutmayı başardı
İsmet İnönü
Bununla birlikte, savaşın bitmesine kısa bir süre kala ABD, İngiltere ve SSCB’nin yanında yer alarak Almanya ve Japon-ya’ya savaş ilan eden Türkiye, 26 Haziran 1945 tarihinde San Francisco Konferansı’na davet edilerek Birleşmiş Milletler Bildirisi’ni imzaladı ve kurucu üyeler arasında yer aldı
Çok Partili Döneme Geçiş:
Fuat Köprülü, Refik Kor-altan, Celal Bayar ve Adnan Menderes, tarihe “Dörtlü Takrir” olarak geçen ünlü önergelerini CHP Meclis Grubu’na vererek iç tüzüğün ve bazı yasaların değiştirilmesini istemişlerdi “Dörtlü Takrir”e imza koyanlar, 7 Ocak 1946 günü, Demok-rat Parti (DP)’yi, kurdular Demokrasinin ve liberal ekonomi anlayışının öncülüğünü yapan DP, 1946 seçimlerinde meclise girmeyi, 1950 seçimlerinde ise tek başına iktidara gelmeyi başardı 1954 seçimlerinde oylarını artırarak iktidarını daha da perçinleyen DP, 1957 seçimlerinde oy kaybına uğrama-sına rağmen 27 Mayıs 1960’a kadar iktidarını sürdürdü
Celal Bayar ve Adnan Menderes
CHP iktidarı döneminde benimsenmeye başlanan Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile yakın iş birliği, DP iktidarı döne-minde dış politikaya yeni boyutlar getirdi Missouri gemisinin İstanbul’a gelişi, Truman Doktrini ve Marshall Planı’nın uy-gulamaya konması ile ABD’den ilk ekonomik ve askerî yardımların gelmeye başlaması, İsmet İnönü’nün bu doğ-rultuda attığı temelleri sağlamlaştırmıştı Türkiye, DP iktidarı döneminde Kore’ye asker gönderdi ve Kuzey Atlantik Paktı Örgütü (NATO)’ne üye oldu (1952)
1954 seçimlerinden sonra ekonominin, halkın ve sivil-asker bürokratların durumu bozulmaya başlamıştı Halktaki hoş-nutsuzluk karşısında muhalefet ve basının da eleştirileri sertleşmişti İktidar ise bu eğilime karşı bazı sert önlemler almaya yönelmişti Ana muhalefet partisi lideri İsmet İnö-nü’nün yurt gezilerinde karşılaştığı engeller, basını kontrol altında tutmak için başvurulan yöntemler ve Mecliste kurulan “Tahkikat Komisyonu” tansiyonu iyice yükseltmiş, rejim tar-tışmalarına yol açmıştı
Orgeneral Cemal Gürsel ve Bakanlar Kurulu
27 Mayıs ve Ara Dönem:
Silahlı Kuvvetlerin çeşitli kademelerindeki bir grup subay, 27 Mayıs 1960 sabahı planlı bir şekilde harekete geçerek, 10 yıllık DP iktidarını de-virdi ve yönetime el koydu İhtilalci subaylar tarafından “Millî Birlik Komitesi (MBK)” adında bir komite kuruldu Kara Kuv-vetleri Komutanı Orgeneral Cemal Gürsel; Devlet, Hükûmet ve Millî Birlik Komitesi başkanlığı görevlerini üstlendi MBK yasama görevini üstlenirken, 17 Haziran 1960’ta çoğu sivil-lerden oluşan bir hükûmet göreve başladı
Kurucu Meclis, 5 Ocak 1961 tarihinde toplandı Kurucu Mecli-sin son şeklini verdiği Anayasa, 9 Temmuz 1961 tarihinde yapılan referandumla kabul edilerek yürürlüğe girdi 1961 Anayasası’nın getirdiği en önemli yenilik; parlamentonun, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olmak üzere iki ka-nattan oluşmasıydı MBK, 15 Ekim 1961 tarihinde yapılan seçimlerle iktidarı sivillere teslim etti Anayasa gereği MBK’nin 22 üyesi “Tabii Senatör” olarak parlamentoya girer-ken, Cemal Gürsel Cumhurbaşkanı seçildi
Süleyman Demirel Adalet Partisi Kongresi’nde
Devrik Cumhurbaşkanı, Başbakan, Bakanlar Kurulu üyeleri, milletvekilleri ve bazı bürokratlar 27 Mayıs 1960 sabahı Harp Okulu’nda gözetim altına alınmışlardı Yassıada’da kurulan “Yüksek Adalet Divanı”, “Anayasa’yı ihlal” ile suçladığı DP iktidar mensuplarından 15’ine idam cezası verdi Bunlardan 12’si MBK tarafından müebbet hapse çevrildi Dışişleri Baka-nı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan 16 Eylül 1961, DP iktidarının Başbakanı Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961’de İmralı Adası’nda idam edildi Diğer tutukluların tümü 1964 yılına kadar çeşitli aflarla serbest bırakıldı
Hareketli Yıllar ve AP Dönemi:
15 Ekim 1961’de yapılan ilk seçimlerde, emekli Orgeneral Ragıp Gümüşpala liderliğindeki Adalet Partisi ile ihtilal hükûmetinin Maliye Bakanlığını yapan Ekrem Alican’ın liderliğindeki Yeni Türkiye Partisi’nin oy toplamı, DP’nin 1957 yılında aldığından daha fazlaydı CHP’nin oyları ise % 41’den % 37’ye gerilemişti
Seçimlerden sonra CHP Genel Başkanı İsmet İnönü’nün başkanlığında kurulan CHP-AP koalisyon hükûmeti, sivil rejime dönüşü kolaylaştırmakla birlikte iç uyumsuzluklar ne-deniyle uzun ömürlü olamadı Onu, yine İsmet İnönü’nün başkanlığında kurulan 2 ve 3 koalisyonlarla, Suat Hayri Ür-güplü’nün başkanlığında kurulan koalisyon hükûmeti izledi
Ragıp Gümüşpala’nın 1964’te vefatıyla boşalan AP Genel Başkanlığı’na, Devlet Su İşleri eski Genel Müdürü Süleyman Demirel seçildi AP, 1965 seçimlerinde oyların % 53’ünü alarak tek başına iktidara geldi Bu seçimlerin bir özelliği de Türkiye’de ilk kez bir sosyalist partinin -Türkiye İşçi Partisi- seçimlere katılması ve 14 milletvekilliği kazanmasıydı
12 Mart ve Ara Rejim:
1968 yılında başlayan öğren-ci eylemleri giderek siyasi ve ideolojik bir içerik kazanarak teröre dönüşmüştü Bu terörü durdurmak gerekçesiyle ko-mutanlar 12 Mart 1971’de muhtıra verdiler Yeni ara rejimin ilk hükûmeti, CHP’den istifa eden Prof Nihat Erim tarafından kuruldu Sıkıyönetim ilan edildi ve bazı özgürlükler kısıtlandı 1 ve 2 Erim hükûmetlerinin sert önlemlerine rağmen terö-rün tırmanışa geçmesi önlenemeyince Ferit Melen’in kurduğu hükûmet iktidara geldi Onu izleyen Naim Talu hükûmeti ise bir çeşit demokrasiye geçiş sürecini başlattı 1973 yılında TBMM’de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini 12 Martçıların adayı Faruk Gürler kaybetti, AP ve CHP’nin ortak adayı Fahri Korutürk kazandı
Bu arada İsmet İnönü, milletvekilliğinden, CHP Genel Baş-kanlığı ve üyeliğinden istifa etti Hemen toplanan kurultayda Bülent Ecevit, Genel Başkan seçildi
|