Türkiye'de Ve Türklerde İlkler

İLK TV YAYINI

Ülkemizde ilk televizyon yayınlarını, İstanbul Teknik Üniversitesi başlattı Yayınlarla ilgili çalışmalara 1950 yılında geçildi Projenin uygulama alanına girmesi, verici cihazlarının gelmesi 1952' de tamamlandı Aynı yıl da yayına geçildi Yayınlar, cihazların yetersiz oluşu ya da tahsisat yokluğu nedenleriyle daha çok stüdyo çalışmalarıydı Ancak, bir keresinde kamera, Taşkışla' daki Teknik Üniversite binasının damına çıkarıldı ve Mithatpaşa Stadyumu' nda oynanan bir futbol maçı, oradan görülebildiği kadarıyla seyircilere iletildi Teknik Üniversite' nin yayınlarını izleyenlerin sayısını kesin olarak söylemek mümkün değildi Zira, TV sahiplerinden hiçbirinin PTT' ye kaydı yoktu
Bununla birlikte, İstanbul' da o yıllarda iki bin televizyon alıcısının bulunduğu tahmin ediliyor Her cihazın en azından 5 kişi tarafından seyredildiği düşünülürse, Teknik Üniversite' nin televizyon yayınlarını on bin kişinin izlediği söylenebilir TV yayınlarının yayın çevresi de kesin olarak bilinmiyordu Ancak, TRT Televizyonu, 1964' te resmen kuruldu İlk kuruluş yeri, Ankara' daki Mithatpaşa Caddesi' nde bulunan stüdyo idi 31 Ocak 1967 akşamı ilk resmi televizyon yayını, Ankara' da yapıldı1968' de Almanya' dan sağlanan 5 KW' lik verici ile kapalı yapılan yayınlar, devreden çıkarıldı 31 Ocak 1968' de ise TV deneme yayınları haftada 3 gün olarak başladı Bu deneme yayınları 3 yıl sürdü
Yayınlar, 31 Ocak 1971' de 4 güne, 21 Haziran 1972' de de 5 güne çıkarıldı 1971 Ekim' inde İstanbul - İzmir - Ankara radyolink sistemi, TV nakline müsait hale geldi TRT, Ankara programlarını 1 Aralık 1971' de Çamlıca' daki PTT radyolink terminali vasıtasıyla İstanbul' a aktardı Bu yayınlar, 26 Ağustos 1972' ye kadar İstanbul seyircisine yine İstanbul Teknik Üniversitesi Televizyonu aracılığıyla seyrettirildi 30 Ağustos 1972' den itibaren ise Çamlıca' daki istasyon, 25 KW güçlü yayına geçti
TV ' nin kendi ürettiği programlar, yayınların yüzde 72' sini, dış kaynaklı yayınlar ise yüzde 28' ini teşkil ediyordu
Mahmut Tali Öngören, TRT' nin ilk Program Dairesi Başkanı ve Ankara Televizyonu' nun ilk müdürü olduİlk müdür olan Naum Efendi, tiyatrosunda ilk kez yabancı tiyatro kumpanyalarının temsillerini oynattı
Beyoğlu yakasında 1862' ye kadar yabancı dilde oyun oynatma yetkisi, Naum Efendi' ye verilmişti Bu süre, beş yıl uzatıldı 1870' te çıkan bir yangında, Naum Tiyatrosu kül olduYerine, ünlü Hristaki Pasajı yapıldı
Naum Tiyatrosu' nun Türk seyircisinden gördüğü büyük ilgi üzerine Güllü Agop, İstanbul Gedikpaşa' da bir tiyatro açtı O da Ermenice oyunlara yer verdi Türkiye' de Türkçe oyun " ilk kez " Güllü Agop' un tiyatrosunda oynandı Bu oyunun adı, " Sezar Borjiya " idi 1868 yılında sahnelendi Namk Kemal ve Âli Bey' in de desteklediği Gedikpaşa Tiyatrosu, bir süre sonra yalnız yerli oyunları sergilemeye başladı

İLK KADIN TV SPİKERİ

Türkiye' de ilk deneme TV yayını başladığı srada, Ankara Üniversitesi Dil - Tarih ve Coğrafya Fakültesi İngiliz Filolojisi' nde okuyan Nuran Emren (Devres), spikerlik için açılan sınava katıldı Sonuçlar açıklandığında, büyük bir hayal kırıklığına uğradı Kazananlar arasında adı yoktu çünkü Ancak, 3 gün sonra sınav iptal edildi ve yeni sınavı kazanmayı başaran, biri erkek, öteki bayan iki kişiden biri oldu Nuran Devres, böylece " İlk kadın TV spikeri " olma unvanını aldı Ancak, 3 yıl sonra evlendi ve mesleğini bıraktı

İLK TELEFON

Yurdumuzda ilk telefon, Meşrutiyet' in ilanından sonra girdi İlk telefon santralını da, İstanbul' da 1911' de İngilizler kurdu İkinci telefon santralı İzmir' de, üçüncüsü de 1926' da Ankara' da açıldı Ankara santralı, ülkemizin ilk " otomatik " telefon santralıdır

İLK SİNEMA GÖSTERİSİ

İstanbul Galatasaray' da, ünlü Sponek birahanesinde Polonyalı Vaynberg tarafından düzenlendi Bu olayı, Ercüment Ekrem Talu, " Perde - Sahne " dergisine yazdığı " İstanbul' da ilk sinema ve ilk gromofon " başlıklı yazısında şöyle anlatır:
"Çocuktum, sekiz - dokuz yaşlarında vardım Tam tarihini söyleyemeyeceğim ama, sanırım 1896 - 97 yıllarıydı Bir cumartesi günü, rahmetli ağabeyim Nejat' la birlikte okuldan çıktık Cihangir' deki evimize gidecektik Yatılı olmayan arkadaşlarımızdan birisi, ' Duydunuz mu? ' dedi ' Şurada Sponek' in salonunda bugün sinematograf (sinema sözcüğünün kısaltılmamışı) göstereceklermiş İlginç bir şeymiş diyorlar, yeni bulunmuş Fotoğrafın canlısı gibi bir şey imiş ' Ağabeyimle ben, çocuk, bizimle alay ediyor sandık, ama o içtenlikle konuşuyordu ' Saa t 4' te başlıyormuş, ben gideceğim ' diye sözünü tamamladı "
Ercüment Ekrem Talu, ilk sinema gösterisini, yukarıdaki cümlelerle anlattıktan sonra, şöyle tamamlar:
" Bütün gösteri, yarım saat sürdü Seans, geceye de birkaç kez yinelenecekti Çıktık Fennin bu buluşunu birbirimize anlatmaya, çözümlemeye çalışıyorduk Aklımız bir türlü eriniyordu İstanbul halkının çoğunluğu da bu konuyu konuşuyordu Kimi, bu sihirli buluşu günah sayıyor; kimi, gidip gördüğünden ötürü tövbe edip, Tanrı' ya bağışlanmasını yakarıyordu İşte ilk sinema, sinematograf adıyla İstanbul' a böyle geldi "

İLK SİNEMA SALONU

1908' de açıldı İstanbul' da, Tepebaşı Şehir Tiyatrosu' nun eski komedi binasında Pate şirketinin Türkiye temsilcisi Vaynberg tarafından yaptırıldı " Pate " adlı bu ilk sinema salonunun mimarı, Kampanaki idi Sinemanın adı sırasıyla Pate, Anfi, Asri ve Ses olarak değişti 1912 yılında İzmir Kordon' da açılan ikinci sinemadan sonra, 1914 başlarında İstanbul Beyoğlu' nda " Palas " sineması kuruldu Onu, Taksim Alanı' nda şimdiki Devlet Tiyatrosu salonunun yanındaki yerde bulunan " Majik " sineması izledi İlk Türk sinema salonu ise, 19 Mart 1914 günü " Milli Sinema " adıyla İstanbul' da Fevziye Kıraathanesi' nde açıldı

SESLENDİRİLEN İLK FİLM

Senaryosunu Nazif Tepedelenlioğlu' nun yazdığı " Bir Millet Uyanıyor " adlı filmdir 1932 yılında çevrilen film, Türkiye' de seslendirildiği ve Muhsin Ertuğrul' un en önemli yapıtlarından birisi olduğu için ilginçtir Filmin belli başlı oyuncuları Ferdi Tayfur, Atıf Kaptan, Naşit Özcan, Emel Rıza ve Kevser' di Mustafa Kemal Atatürk' ün Söylev' inden derlenmiş olaylardan esinlenerek yazılmış senaryonun, sağlam bir yapısı olmadığı için bu film, beklenen başarıyı elde edemedi

İLK RENKLİ FİLM

1953 yılında Muhsin Ertuğrul' un yönettiği " Halıcı Kız " dır Fotoğraf yönetmenliğini Ahmet Cezmi Ar yapmıştı İçinde renkli bir parça bulunan ilk Türk filmi de, 1949' da çevrilen '' Çıldıran Kadın" dır Filmdeki renkli parçada, İstanbul' daki Kızkulesi' nin çok az süren bir görüntüsü yer almıştı

İLK RENKLİ BELGESEL FİLM

1953 yılında Ali İpar' la, İlhan G Arakon' un hazırladıkları " Bir Şehrin Doğuşu " adlı filmdir İstanbul' u anlatan film, Berlin Uluslararası Film Şenlikleri' ne katıldı, ancak derece alamadı Gerçek anlamda ilk belgesel Türk fimi ise, Mazhar Şevket İpşiroğlu ile Sabahattin Eyüboğlu' nun birlikte düzenledikleri " Hitit Güneşi " dir Bu film, 1956 yılında Berlin Film Şenlikleri' nde ikinci gelerek " Gümüş
Ayı " armağanını aldı Siyah - beyaz olarak çekilen film, Anadolu' da arkeolojik kazılarda ortaya çıkan eserleri konu almıştı

İLK RADYO YAYINI

Ankara ve İstanbul' da PTT 'nin posta görevlerinde yararlanmak amacıyla kurduğu 5' er kilovat gücündeki verici istasyonlarından, 1927' yılında yapıldı Deneme niteliğindeki bu yayınları, 1936' ya kadar Türk Telsiz Telefon Kuruluşu yönetti
İlk radyo istasyonu da, Ankara' da kuruldu 28 Ekim 1938 günü sürekli yayınlara başlayan bu yeni radyo, uzun dalga " Türkiye Radyosu " ve kısa dalga " Ankara Radyosu " adıyla görev yapıyordu İstanbul Radyosu' nun sürekli yayına başlayışı ise 1 Eylül 1949 günü gerçekleşti

İLK SESLİ FİLM STÜDYOSU

1932 yılında İpek Film Şirketi kuruldu İstanbul' da Nişantaşı' ndaki bir büyük fırın, yeni baştan düzenlenerek " stüdyo " durumuna getirildi Bu sesli film stüdyosunun ilk eseri, Muhsin Ertuğrul' un yönetmenliğini yaptığı, " Bir Millet Uyanıyor " adlı filmdi Sesli film stüdyosunun yönetmeni ise, Morhen adlı bir Alman ses mühendisiydi

İLK KADIN SİNEMA OYUNCUMUZ

" Ateşten Gömlek " te oynayan Bedia Muvahhit ile Neyyire Neyir (Ertuğrul)'dir Sahnede olduğu gibi beyazperdede de o zamanlar, Müslüman kadınların çalışması yasaktı 1918' de bazı Türk kızları, öğrenci olarak " Darülbedayi "ye alınmışlarsa da, bunlar sahneye çıkamamışlardı İçlerinde Afife Hanım, 1920' de Kadıköy' deki Apollon (Hale ) Tiyatrosu ' nda " Jale " takma adıyla sahneye çıkınca, işe polis karışmıştı 1921' de Darülbedayi' de Müslüman kadınların çalıştırılmaması, resmi yoldan bildirildi, ancak aynı yıl Afife ile Şaziye Moral hanımlar, bir başka temsilde oynadılar İki sanatçı da, bu yüzden mahkemelik oldular
Muhsin Ertuğrul, " Ateşten Gömlek " i çevirirken, filmin ulusal konusundan cesaret alarak, başlıca kadın kahramanlar olan Ayşe ile Kezban' ı, Türk oyuncularının canlandırmasına çalıştı Ayşe için Darülbedayi oyuncularından Muvahhit' in eşi Bedia Muvahhit seçildi İkinci rol için gerekli kimse bulunamayınca, gazetelere ilan verildi Vasfi Rıza Zobu, bir anısındaki ikinci rol için, " nasıl kız oyuncu " bulunduğunu şöyle anlatır:
"İkinci rol için genç bir Türk kızı bulunamamıştı Gazetelere ilan ettiler Ertesi gün tek bir Türk kızı başvurdu Kemal Film' in bürosu, Sirkeci' de, Ali Efendi Sineması' nın üstündeki iki küçük odanın içinde idi O gün, büroya uğradığımda, Neyyire' yi gördüm Kolejde öğrenciymiş ' Film için müracaat etti Muhsin' i bekliyor ' dediler"

TÜRK TARİHİNDE İLK SANSÜR

Türk tarihinde basına " ilk sansür ", 11 Mayıs 1876 'da " Âli Kararnamesi " ile konuldu Gazetelerin, yayınlanmadan önce denetlenmesini emreden bu kararname üzerine, " Basiret "
gazetesi şöyle bir ilanla çıkmıştı: " Matbaamızın makinesii bozulduğundan, gazetemiz birkaç gün yayınlanmayacaktır "
" Sabah " gazsetesi ise ilk gün " sansür " ün yasakladığı yazıların yerini " boş " bırakarak yayınlandı Ancak, tüm bu direnişler, tarih boyunca hemen her dönemde, sansürün basının üzerinde " Demokles' in Kılıcı " gibi sallanmasını önleyemedi

TÜRK TARİHİNDE İLK SEÇİM

II Abdülhamit' in tahta geçmesinden kısa bir zaman sonra, Kanun-ı Esasi kabul edilerek Osmanlı Devleti' nde meşruti bir idare başladı Kanun- ı Esasi' de seçim yapılarak bir meclisin kurulması öngörülmüştü Bu nedenle, Türk tarihinde ilk seçim 1877' de yapıldı Ancak, bu seçimler bir seçim yasasına göre gerçekleştirilmedi İllere, önemlerine göre kaç milletvekili çıkarabilecekleri bildirildi İlk seçimlerde halk, oy kullanmadı İl meclisleri seçim yaptı Bu seçimler sonunda seçilen temsilciler, padişahın tayin ettiği Âyân Meclisi üyelerinden meydana geldi İlk Milli Meclis de 19 Mart 1877' de Dolmabahçe Sarayı' nda ilk toplantısını yaptı Daha sonra Sultanahmet' teki Darülfünun binasında çalışmalarına başlayan bu meclisin ilk görevi, bir seçim kanunu hazırlamaktı Ancak, 1877-78 Osmanlı - Rus Savaşı' nın başlaması üzerine, Meclis 20 Haziran' da dağıldı Aynı yıl içinde yine seçim kanunu olmadan, birinci seçimde olduğu gibi yeni bir seçim daha yapıldı Türk tarihinde ilk " Seçim Kanunu " da, bu ikinci meclis tarafından yapılmıştır Ama, bunun ömrü de uzun sürmedi ve II Abdülhamit tarafından feshedildi

SATRANÇ ŞAMPİYONASI

Satranç oyununun ülkemizdeki geçmişi oldukça eskidir Bu gerçeği, günümüzden 450 - 500 yıl önce yazılmış yapıtlardan öğreniyoruz Bunlardan ilki, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Seferihisarlı İsmail Şaban' ın derlediği elyazmasıdır Bu kitap, satrancın yararları ve geçmişini anlatmaktadır İkinci kitap da, 1680 yılında Kahire Mevlevihanesi Şeyhi Vanlı Dede' nin Mısır Valisi Abdurrahman Paşa' ya gönderdiği kitaptır Bu kitapta, oyunun ilk kez Hindistan' dan çıkıp, İran' a, oradan da Anadolu' ya geçtiği anlatılmaktadır Türkiye' de ilk ferdi satranç yarışması ise, 1965' te yapıldı Bu ilk yarışmayı, Seracettin Bilyap kazanmıştı

İLK RESİMLİ MİZAH GAZETESİ

Tarihimizde ilk resimli mizah gazetesi, " Diyojen" dir 19 yüzyılda mizah ve oyun yazarlarından Kayserili Teodor Kasap tarafından yayınlandı

İLK RESİMLİ POSTA PULU

Edirne' nin düşman işgalinden kurtarılışının anısına çıkarıldı 1913 yılına gelinceye kadar Türk pullarında resim kullanılmadı Bu ilk resimli posta pulumuz, Londra' da bastırılmıştı Edirne' deki Selimiye Camii' nin resmiyle süslüdür

TARİHİMİZDE İLK RASATHANE

1575 yılında, III Murat tarafından İstanbul' da Tophane Tepesi' nde yaptırıldı " İstanbul Rasathanesi " adıyla anılan bu kuruluşun başında, Takiyüttin Mehmet bulunuyordu 15 bilginin katıldığı çalışmalarda, gözlemler ve yıldızların belirli zamanlardaki yerlerini gösteren çizelgeler yapıldı 1580 yılında Şeyhülislam, padişaha sert bir mektup gönderdi Bunun üzerine; III Murat, rasathaneyi, Kılıç Ali Paşa' ya verdiği buyrukla yıktırdı Türkiye' de çağdaş anlamda ilk rasathane,1911 yılında İstanbul 'da, Kandilli sırtlarında Eatin Hoca diye anılan Fatin Gökmen tara fından kuruldu Günümüzde de hizmet veren bu rasathane, Türkiye' nin en büyük gözlemevidir