|
Prof. Dr. Sinsi
|
Türkiye Büyük Millet Meclisi (Tbmm) Nedir
Tarihçe
Türk siyasi tarihinde parlamento
Türk siyasi tarihinde ilk parlamento Osmanlı döneminde İstanbul'da Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan törenle 19 Mart 1877'de açıldı Bu meclis Kanuni Esasi'ye göre "Meclis-i umumi" olarak adlandırılmıştı "Ayan meclisi" ve "Meclis-i Mebusan" olmak üzere iki kısımdan oluşan bu meclis, ilk oturumunu 20 Mart 1877 tarihinde Sultanahmet'teki İstanbul Üniversitesi binasında yaptı Kısa süren bu meclis 93 Harbi nedeniyle dağıldı Daha sonra yapılan ikinci genel seçimlerin ardından 18 Aralık 1877'de yeniden açılan meclis, Kanuni Esasi'nin verdiği yetkiyle padişah II Abdülhamit tarafından 14 Şubat 1878'de kapandı
1908'de bir seçim kanunu dikkate alınarak ilk seçim yapıldı Seçme yaşı 25, seçilme yaşı 30 olan bu seçimlerde vergi ödeyenler oy kullanabiliyordu 17 Aralık 1908'de yeniden açılan meclis, İstanbul'un işgali'ne kadar açık kaldı Üç yıl sonra ise İstanbul'da ilk kez bir ara seçim yapıldı Osmanlı Devleti'nin I Dünya Savaşı'ndan yenilgiyle çıkmasından sonra bu meclis Mondros Ateşkes Anlaşması sonrasında İstanbul'un işgali nedeniyle 20 Aralık 1918'de resmen kapandı
TBMM'nin kurulması
Mustafa Kemal Atatürk önceden beri Meclis-i Mebusan'ın İstanbul'da değil, Anadolu'da toplanmasını istemekteydi İşgal altındaki İstanbul'da meclisin tehlikede olduğu savunuyordu Atatürk'ün bu düşüncesine karşın Heyet-i Temsiliye'nin yaptığı toplantılarda meclisin İstanbul'da toplanması fikri ağır bastı Meclisi Mebusan üyelerini belirlemek için Ali Rıza Paşa hükümeti döneminde seçimler yapıldı Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri seçimlerde başarılı oldu ve Heyeti Temsiliye, seçilen milletvekillerinin Meclis-i Mebusan'da "Müdafaa-i Hukuk" adında bir grup oluşturmasını istemekteydi Buna karşın Meclis-i Mebusan'da böyle bir grup kurulamadı
Atatürk, kendisinin Meclis-i Mebusan'ın başkanı seçilmesini ve Anadolu'da süren hareketin yasal olarak tanınmasını istiyordu Ancak 18 Mart 1920'de İngiliz işgal kuvvetleri Meclis-i Mebusan'daki Heyeti Temsiliye milletvekillerini tutukladı ve sürgüne gönderdi Bu tutuklamalardan sonra 18 Mart 1920'de Meclis-i Mebusan kapandı Atatürk, bunun üzerine Heyet-i Temsiliye'yi temsilen meclisi Ankara'da toplanmaya çağırdı ve 21 Nisan 1920'de yayınladığı bir bildiri ile meclisin 23 Nisan 1920'de toplanacağını duyurdu 23 Nisan Cuma günü Hacı Bayram Camii'nde kılınan Cuma namazının ardından dualar ile meclis açıldı Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Meclis-i Mebusan üyelerinden oluşan 324 milletvekili ile kurulan meclis, zorluklar nedeniyle 115 milletvekili ile açıldı Aynı gün gerçekleşen toplantıda meclis adının "Türkiye Büyük Millet Meclisi" olmasına karar verildi
23 Nisan 1920 tarihinde, Parlamento geleneklerine göre, en yaşlı üye olan Sinop Milletvekili Şerif Bey (d 1845), Başkanlık kürsüsüne çıktı ve konuşma yaparak Meclis'in ilk toplantısını açtı
Bu Yüksek Meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla ve Allah'ın yardımıyla milletimizin iç ve dış tam bağımsızlık içinde alın yazısının sorumluluğunu doğrudan doğruya yüklenip, kendi kendisini yönetmeye başladığını bütün dünyaya ilan ederek, Büyük Millet Meclisi'ni açıyorum
Bu açış konuşmasında, millî egemenliğe dayalı yeni Türk parlamentosunun adı da "Büyük Millet Meclisi" olarak konulmuştu Bu ad herkesçe benimsedi Daha sonra Atatürk'ün tüm konuşmalarında yer aldığı şekliyle ve ilk kez 8 Şubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesinde de yazılı olarak, "Türkiye Büyük Millet Meclisi" (TBMM) adı kalıcılık kazandı
TBMM, 24 Nisan 1920 günü yaptığı ikinci toplantısında Mustafa Kemal Atatürk'ü meclis başkanlığına seçti Atatürk, kendi öncülüğünde kurulan TBMM'nin başkanlığını Cumhurbaşkanı seçildiği gün olan 29 Ekim 1923 tarihine kadar sürdürdü
Erken yıllar
1934'te kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı ve 1935 genel seçimleri'nde 18 kadın milletvekili seçildi 1993'te ise Tansu Çiller ülkenin ilk kadın başbakanı oldu
1945 - günümüz
Merkez teşkilatı
Genel sekreterlik
Özel kalem müdürlüğü
TBMM muhafız tabur komutanlığı: Türkiye Büyük Millet Meclisini korumakla görevli askeri muhafız birliğidir Bu birlik sadece meclis başkanından emir alabilir
TBMM ve milli saraylar koruma müdürlüğü
TBMM'nin yapısı
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün Milleti temsil ederler
Millet Meclisi üyeleri, göreve başlarken aşağıdaki şekilde and içerler :
"Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; hukukun üstünlüğüne, demokratik ve lâik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı kalacağıma; toplumun huzur ve refahı, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanması ülküsünden ve Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma; büyük Türk Milleti önünde namusum ve şerefim üzerine andiçerim"
Daha önce 5 yılda bir yapılan milletvekili genel seçimlerinin 2007 anayasa değişikliği referandumu ile 4 yılda bir yapılması benimsendi Her 4 yılda bir yapılması öngörülen Milletvekilliği Genel Seçimleri ile her ilden yasalarda belirtilen miktarda üye Yüksek Seçim Kurulu kararı ile mazbata alarak Meclis üyeliğine hak kazanırlar
Siyasi partiler mecliste elde ettikleri koltuk sayısına göre Hükûmet, ana muhalefet ve muhalefet olarak görev alırlar
Başkan
Başkanlık Divanı
Bir Başkan; dört başkanvekili; yedi kâtip üye; üç idare amirinden kurulur Siyasi partiler sahip oldukları milletvekili sayısı oranında Başkanlık Divanı'nda temsil edilir
Danışma Kurulu
Komisyonlar
Her yeni yasama döneminde Başkanlık seçimi yapılıncaya değin en yaşlı üye Başkan, en yaşlı ikinci üye Başkanvekilliği yapar Bir yasama döneminde 2 defa başkanlık seçimi yapılır İlkinde 2 ikincisinde seçim döneminin bitimine kadar görev yapar TBMM Başkanı Cumhurbaşkanı'na gerekli hallerde vekalet eder
Milletvekilliği statüsü
Milletvekilleri bir dönem için seçilirler Dönem sonunda milletvekili olarak devam etmeleri için tekrar seçilmeleri gerekir Milletvekilleri belirli bir ilden aday olup seçilirler, ancak sadece o ili değil bütün Türk milletini temsil ederler Devlet memurları, kamuda çalışan görevliler milletvekili adayı olabilmek için bu görevlerinden istifa etmeleri gerekmektedir
25 yaşını aşan her Türk vatandaşı milletvekili seçilebilir, ancak aşağıdaki özelliklere sahip olanlar milletvekili seçilemez:
İlkokul mezunu olmayanlar
Hırsızlık dolandırıcılık gibi yüz kızartıcı suçlardan mahkum olanlar
Muaf olmadıkça askerlik hizmetini tamamlamayanlar
Taksirli suçlar hariç olmak üzere en az 1 yıl ağır hapis cezası nedeniyle hüküm giyenler
Terör eylemi nedeniyle hüküm giyenler
Yasama sorumsuzluğu: Milletvekili görevi süresince meclis içinde veya dışında belirttiği oy, söz ve düşünceleri ile ilgili yasama sorumsuzluğuna sahiptir Bu hak görev süresi sona erse bile devam eder
Yasama dokunulmazlığı: Milletvekili görevi süresince sorgulanmama, tutuklanmama ve yargılanmama hakkına yani yasama dokunulmazlığına sahiptir Bu hak görev süresi ile sınırlıdır
Hukuki işleyiş
TBMM doğrudan seçimle oluşur ve Türk milleti adına görev yapar Meclis'in öncelikli görevi ve yetkisi yasama yetkisidir Bunun yanında diğer yetkisi yürütme yetkisidir Türkiye cumhuriyeti hükümetlerinin güvenoylaması ve gensoru oylaması TBMM tarafından yapılır TBMM'nin çıkardığı yasalar Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin çalışmasında şunlar gözetilir: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, TBMM içtüzüğü, Türkiye Cumhuriyeti kanunları, Başkanlık Divanı kararları, mahkeme kararları ve teamüller
Meclis İçtüzüğü
TBMM'nin çalışma esasları Meclis İçtüzüğünde belirlenmiştir Bu içtüzük kurallarını yine meclisin kendisi belirler 1961'de Millet meclisi ve Cumhuriyet Senatosu'nun uyguladığı 2 farklı içtüzük yürürlüğe girdi 1973'te her iki meclisin ortak oturumlarında geçerli olan yeni bir içtüzük kabul edildi 1982 anayasası ile çift meclis uygulaması kaldırıldı ve sadece 1973'te kabul edilen içtüzük uygulanır oldu Günümüzde de bu 1973 tarihli içtüzük yürürlüktedir
Siyasi partilerin temsili
Türkiye'nin en eski partisi ise 21 Mayıs 1889'da İttihad-ı Osmani adı altında padişah II Abdülhamit'i tahttan indirmek amacıyla kurulan dernektir Sonradan İttihat ve Terakki Cemiyeti adını alan bu örgüt II Meşrutiyet'in ilanının ardından 18 Ekim-8 Kasım 1908 tarihleri arasında toplanan kongresinde siyasi fırka (parti) haline geldiğini ilan etti
TBMM'de en az yirmi milletvekili ile temsil edilen siyasî partiler grup kurma hakkına sahiptir Her parti grubunun kendi disiplin kurulu bulunur Parti başkanı eğer milletvekili ise doğrudan grup başkanıdır, parti başkanı milletvekili değil ise bir grup üyesi grup içi seçimle grup başkanı seçilir
Genel seçimlerde Milletvekili çıkartan ancak grup kurmak için yeter sayıya sahip olmayan siyasi partiler TBMM Başkanlık Divanı, TBMM Danışma Kurulu ve komisyonlarda temsil edilemezler
Meclis binaları
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, yanında İsmet İnönü, Fevzi Çakmak ve kadrosunun diğer üyeleriyle birlikte TBMM'den çıkıyor (29 Ekim 1930)
1924-1960 yılları arasındaki yasama çalışmalarına ev sahipliği yapan Cumhuriyet Müzesi
Günümüze kadar üç meclis binası kullanıldı Günümüzde kullanılan meclis binası 1961'de açıldı ve 1998'de bir yenileme çalışması gerçekleştirildi
İlk meclis binası
İlk Meclis binası, bir bodrum katı üzerinde yer alan tek katlı 22x43 metre ölçülerine sahip, farklı ölçülere sahip dokuz oda ve bir büyük salondan oluşan bir yapıydı Ön yüzündeki geniş saçakları ve iki balkonu binaya belli bir görkem ve şıklık veriyordu Kurtuluş Savaşı sırasında bütün askeri ve politik kararların verildiği bu küçük ve fazla kullanışlı olmayan yapı 18 Ekim 1924 tarihine dek kullanıldı Bina günümüzde Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak hizmet vermektedir
İkinci meclis binası
TBMM'nin ikinci binasının yapımına Mimar Vedat Bey'in projesiyle 1923'de başlandı Bina çok kısa bir sürede tamamlandı ve 18 Ekim 1924'de hizmete açıldı İlk binadan aşağı yukarı 50 metre uzağa yapılan yeni bina 36 yıl boyunca kullanıldı ve siyasi tarihimizde birçok önemli karara tanıklık etti Binanın içi, bir bodrum katı üzerinde yer alan iki kattan oluşuyordu Merkezde Genel Kurul salonu yer alıyordu Üst katın tavanı, Osmanlı motifleriyle dekore edilmişti Genel Kurul salonunda dinleyiciler için balkonlar ve yıldız motifleriyle süslü duvar panelleri yer alıyordu Dış cephesi büyük bir giriş, köprü kemerleri ve saçaklarla süslenmişti Cumhuriyetin ilk yıllarına tanıklık eden ikinci Meclis binası önemli tarihsel bir dönemde Meclis binası olarak kullanılmıştı Günümüzde Cumhuriyet Müzesi olarak hizmet vermektedir
Bugünkü meclis binası
1961'den beri kullanılmakta olan III TBMM (1938'de Clemens Holzmeister tarafından tasarlandı)
Günümüzde de kullanılmakta olan TBMM'nin üçüncü binasının mimarı Avusturyalı mimar Prof Clemens Holzmeister (1886-1983)'dir Ankara'da başka birçok önemli devlet yapısının da mimarı olan Prof Hozmeister 1938 yılında yapılan TBMM Yeni Meclis Binası yarışmasında birincilik elde etti 11 Ocak 1937'de TBMM tarafından "anıtsal bir değer taşıyan, Türkiye Cumhuriyeti'nin devamlılığına ve yirminci yüzyılın mimari karakteristiklerine uygun" yeni bir meclis binasının yapımı için bir yarışma düzenlenmesine karar verildi 14 projenin katıldığı yarışmada jüri üç projeyi birincilik ödülüne layık gördü Ancak yapımı için Atatürk'ün de beğenisini kazanan Clemens Holzmeister'in projesinde karar kılındı Binanın yapımına 26 Ekim 1939'da, görkemli bir törenle başlandı İkinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesi binanın yapımı için finansal sıkıntılar yaşanmasına neden oldu ve inşaatına belli dönemlerde ara verildi 1957 yılından sonra inşaata tekrar hız verildi ve bina Ocak 1961'de kullanılmaya başlandı Yeni Meclis toplamında 475,521 metre karelik bir arazi üzerine kuruldu Ana bina 19372 metre kareyi kaplıyordu Fonksiyonel iç mekân olarak toplam alan 56,775 metre kareydi Beş katlı binanın ön cephesi 248 metredir
TBMM binası, Türkiye Cumhuriyeti'nin gücü ve kalıcılığını da temsil edebilecek şekilde, ciddi, kalıcı ve sağlamlığın ön planda tutulduğu mimari bir dışavuruma sahiptir Büyüklüğü açısından, dünyanın en büyük parlemento yapılarından biridir
Yasama dönemleri
TBMM'nin tarihçesi, kurulduğu 23 Nisan 1920 tarihinden 2007 yılına kadar 23 yasama dönemine ayrılır 15 Ekim 1961-12 Eylül 1980 tarihleri arasında "Millet Meclisi" ve "Cumhuriyet Senatosu" olmak üzere iki bölüm halinde çalışmıştır
|