|
Prof. Dr. Sinsi
|
Ölçek Nedir ? Ölçek Çeşitleri Nelerdir ?
Zaman ölçekleri
Zamanın hesaplanmasında İngiltere'deki Greenwich meridyeni temel alınır "Sıfır" standart zaman bölgesi Greenwich meridyeninin 7° 30’ doğusu ile 7° 30’ batısı arasını kapsar 15°'lik her bölge bir saatlik zamanı temsil eder Haritada her zaman bölgesi ve farklı alanlardaki zamanlar ile Greenwich ortalama zamanı arasındaki fark saat ve dakika cinsinden gösterilmiştir
Standart zaman, bir bölge ya da ülkenin tümünde geçerli olmak üzere yasalarca belirlenmiş olan zaman
Standart zaman kavramı 19 yüzyıl sonlarında, o dönemde yaygın olarak kullanılan güneş zamanının yol açtığı karışıklıkları önlemek amacıyla ortaya atıldı Demiryolu taşımacılığının yaygınlaşmaya başlaması ve bunun sonucunda farklı toplumlarda kullanılan yerel zamanların (boylama bağlı olarak değişen saat) bazı karışıklıklara neden olması, bu tür bir standart belirlenmesi gereksinimi doğurdu Öte yandan standart zaman gereksinimi, özellikle Kanada ve ABD gibi, sınırları içinde farklı yerel zaman dilimlerinden geçen çok uzun demiryolu hatları bulunan ülkelerde duyuldu
1870'lerin sonlarında Kanadalı bir demiryolu planlayıcısı ve mühendisi olan Sir Sandford Fleming, tüm dünyada kullanılabilecek bir standart zaman planı geliştirdi Bunun üzerine 27 ülkenin temsilcileri 1884'te Washington DC'de toplanarak, günümüzde kullanılana benzeyen bir sistem benimsediler
Günümüzde kullanılan standart zaman sistemine göre yerküre, Greenwich'teki (İngiltere) sıfır meridyeninden başlayarak, aralarında 15'er derecelik açı bulunan 24 standart meridyen dairesine (Ekvator'a dik olarak Kuzey ve Güney Kutbu'nun birleştiren sanal çizgiler) bölünmüştür Bu meridyenler kuramsal olarak 24 standart zaman bölgesinin merkezlerini oluşturur Ama uygulamada bu bölgeler yerel özelliklere göre değişik biçimler almış ya da alt bölgelere ayrılmıştır Her bölge içinde zaman aynıdır ve bu zaman ile Greenwich ortalama zamanı arasında belirli sayıda tam bir saatlik fark vardır Bazı bölgelerde bu fark tam saatlerden 15 ya da 30 dakika farklıdır
Zaman dilimi
Zaman dilimi herbiri yaklaşık 15 derecelik boylama göre dizilmiş, Greenwich, İngiltere'den başlayan (bakınız UTC), insanların (saatin) bulundukları bölgede ve dünyanın başka bir bölgesinde kaç olduğunu öğrenmelerine yardım etmek için oluşturulan coğrafi yer küre dilimleridir
Zaman dilimleri genellikle hükümetler veya bazı astronomi enstitüleri tarafından belirlenirler ve 3 veya 4 harfle gösterilirler Zaman dilimlerini Mısırlılar Nil Nehri'nin ne zaman taştığını anlamak için zaman dilimlerini bulmuşlardır
Eşgüdümlü Evrensel Zaman
UTC (Coordinated Universal Time (İngilizce), Temps universel coordonné (Fransızca)), yani eşgüdümlü evrensel zaman (yahut saat) anlamına gelir Teknik olarak aynı olmasa da, GMT ile aynı anlamda da kullanıldığı olur
İngilizce kısaltma CUT (Coordinated Universal Time) ve Fransızca kısaltma TUC (Temps universel coordonné) arasında seçim yapılamadığından orta yol olarak UTC kısaltması seçilmiştir İngiltere'de Greenwich'ten geçen meridyen referans kabul edilerek hesaplanır
Türkiye Doğu Avrupa Zaman Dilimi'ndedir; bu yüzden Türkiye saati UTC+2, yani UTC'den iki saat ileridedir Yaz saati uygulaması ile saatlerin bir saat ileri alındığı dönemlerde Türkiye saati UTC+3 olmaktadır
24 saatlik zaman
24 saatlik zaman günün geceden geceye akışını belirleyen bir zamanın düzenidir ve 24 saate ayrılır Geceyarısı 0'dan 23'e kadar olan saatlerle ifade edilir Bu sistem bugün dünyada en yaygın kullanılan zaman biçimidir Yine de 12 saatlik zaman hala bazı ülkelerde öncelikli kullanıma sahiptir, Özellikle Avustralya, Kanada (Québec hariç), Hindistan, Filipinler Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerde Birçok ülkede her iki zaman sistemi kullanılıyor Daha çok 12 saatlik zaman, kullanım kolaylığı için sesli iletişimde kullanılırken 24 saatlik zaman ise yazım kolaylığı açısından tercih ediliyor 24 saatlik biçim de askeri saat veya astronomik saat olarak Birleşik Devletler ve Kanada,ayrıca nadirde olsa Avustralya'da yaygındır Dünyanın bazı bölgelerinde demiryolu saati veya kıtasal saat olarak adlandırılır Ayrıca zaman biçiminin Uluslararası standartıdır (ISO 8601)Tıpta herhangi bir olayın ne zaman meydane geldiği ile ilgili karışıklıkları önlemek için genellikle 24 saatlik zaman kullanılır
Açıklama
24 saatlik biçimdeki günlük zaman ss:dd (örneğin, 01:23) veya ss:dd:sn (örneğin, 01 45) biçiminde yazılır Buradaki ss (00 ile 23 arası), geceyarısından beri geçen saatin sayısal gösterimidir dd (00 ile 59 arası), son tam saatten beri geçen dakikaları gösterir sn ise (00 ile 59 arası) ise son tam dakikadan beri geçen saniyeleri gösterir Artık saniye durumunda ss, 60 olabilir Artık sıfır 10'dan küçük sayılar için eklenir Bu sıfır saat için isteğe bağlıdır Fakat, çok nitelik gerektiren bilgisayar uygulamalarında yaygın olarak kullanılır (örneğin, ISO 8601'de) Saniyenin küçük birimleri kullanıldığında, saniyeler ondalık işareti ile ayrılan kesirli kısım 0145678 örneğinde olduğu gibi bir virgül ya da noktadan sonra gelir Saat, dakika ve saniye arasındaki en yaygın kullanılan işaret, ISO 8601'de de sembol olarak kullanılan iki noktadır Eskiden bazı Avrupa ülkeleri işaret olarak nokta kullandı Fakat, zaman gösteriminde ulusal standartların çoğu, uluslararası standart değiştiğinden beri nokta kullanıyor Bilgisayar protokolleri, Linux işletim sistemi çekirdeğinin Ubuntu 1010 sürümünde veya Windows işletim sistemi çekirdeğinin Windows 7 sürümünün 617600 sürüm numarasında ya da Mac OS işletim sisteminin Mac OS X 106 (Snow Leopard) sürümündeki noktalar gibi işletim sistemleri sürümleri ifade ederken nokta kullanılır Bazı yerlerde (örn, 2359 sayısında) ve (18h45) gibi sadece saat ve dakikanın ifade edildiği yerlerde işaret kullanılmaz
Geceyarısı 00:00 ve 24:00
24 saatlik gösterimde, gün geceyarısı 00:00'da ve günün son dakikası da 23:59'da başlar Elverişli olduğunda 24:00 gösterimi geceyarısını ifade etmesi için bazı tarihlerin sonunda kullanılabilir Bazı günlerde 24:00, sonraki günü ifade eden 00:00 ile aynıdır
24:00 gösterimi bir zaman aralığında genellikle tam gün sonunu ifade etmek için kullanılır Tipik kullanımı saatin başlangıcından geceyarısı sonuna kadardır Örneğin, "00:00–24:00", "07:00–24:00" gibi Benzer şekilde bazı demiryolu zaman tabloları kalkış zamanı olarak 00:00 ve varış zamanı olarak 24:00 gösterir Yasal ilişkiler daha çok günün başlangıcı olan 00:00'dan başlar gün sonun 24:00'da biter
24 saatlik gösterim, belli bir tarihteki geceyarısının başlangıcı (00:00) ile bitişi (24:00) arasından kesin bir ayırım yapmaz Çok yaygın kullanımı yoktur
Danimarka'da standart zaman tablosu olmayan yolcu bileti
24:00'dan başka gün zamanı gösterimleri (24:01 veya 25:59), ne yaygın kullanılır ne de herhangi bir standartla ilişkilidir Yine de Japonya ve Hong Kong'da, televizyon yayıncılığı çalışma saatler geceyarısını aştığında ve özel içerikler ifade etmek için kullanılır Kopenhag gibi bazı Avrupa Kamu taşıma sistemlerinde, örneğin 03:45 yerine 27:45 olarak gösterilir
Çoğu dijital saatler 00:00 ile 23:59 arasındakileri gösterir Bir gösterim istisnası olarak, örneğin Bosch, Siemens gibi mutfak gereçleri üreten Avrupa şirketlerin mikrodalga aletler gibi ürünleri standart 00:00 yerine 24:00 gösterir
Bilgisayar desteği
Çoğu ülkede bilgisayarlar öntanımlı olarak zamanı 24 saatlik gösterir Örneğin Windows öntanımlı olarak, eğer bilgisayar dili ve bölge ayarları şu gibi ülkelerde öntanımlı olarak 12 saatlik gösterir:
Arnavutça
Çince, Tayca
İngilizce (sadece Avustralya, Belize, Kanada, Karayip, Jamaika, Yeni Zelanda, Trinidad ve Tobago, Filipinler, Güney Afrika, Amerika Birleşik Devletleri ve Zimbabve'de)
Yunanca
İspanyolca (sadece Meksika ve Güney Amerika kısımları)
Svahili
Askeri saat
Kanada ve Birlişik Devletler'de "askeri saat" (military time) terimi, 24 saatlik zamanla eşanlamlıdır[4] Bu bölgelerde gün saatinde, 12 saatlik zaman gösterimi kullanılır 12, 1, , 11 gibi gün saatlerini 'öö' ('am') ve 'ös' ('pm') önekleriyle günün iki arasını ayırarak hesaplamak için kullanılır Buralarda 24 saatlik zaman sadece, (askeri, havacılık, seyir, meteoroloji, astronomi, bilgisayar, lojistik, belirme hizmetleri, hastaneler) gibi birkaç belirli alanda yaygın olarak bilinir,
Tarihçe
Paolo Uccello'nun resmettiği ve Floransa Katedralinde bulunan "Dört İncil Yazarının Yüzleri (1443)
Venedik'deki 24 zaman dilimli saat kulesi saatleri 1'den 12'ye kadar iki kez listeliyor
24 saatlik zaman sistemi yüzyıllardan beri, özellikle bilimciler, astronotlar, seyyahlar ve saatçiler tarafından kullanılıyor 24 saatlik sistemin kullanıldığı birçok görünür yapıt örnekler vardır Türkiye'nin İzmir ilindeki İzmir saat kulesi bunlara bir örnektir
Britanya ve Kanada askeriyesi 24 saatlik zamanı ilk kez 1917'de kullanmaya başladıBundan önce askeriye "am" (öö) ve "pm" (ös) eklerini kullanıyordu
Britanya'da 24 saatlik zamanın günlük yaşamda kullanımı 20 yüzyılın başlarında düzenli olarak büyümeye başladı 1934'de, BBC'nin radyo programı olan Radio Times, program dinlemek için 24 saatlik zamanı kullandı
Eleştiri ve işlek problemler
24 saatlik zamanın bazı gösterimsel nitelikleri eksiktir:
Elektronik saatlerle uygun değildir Bunların çoğu sadece 12 saat gösterir
Birleşik Krallık gibi bazı diğer ülkeler, genellikle 12 saatlik gösterimi telaffuz ediyor Hatta 24 saatlik gösterimde bile
Gonglu saatler 24 saatlik zamanda bazen çalmazlar (ses çıkarmazlar)
Her ne kadar dünyadaki çoğu ülkede var olmasa da, yaz saati uygulaması yüksek enlemlerde sık rastlanan bir uygulamadır
██ YSU kullanılıyor
██ YSU artık kullanılmıyor
██ YSU hiç kullanılmadı
Yaz saati uygulaması (YSU)
Yaz saati uygulaması (YSU) bir yerde sabahları daha az, öğlenleri daha çok gün ışığından yararlanmak üzere saatin geniş çapta değiştirilmesi uygulamasıdır Genel olarak, bu uygulama kapsamında saatler bahar başlangıcında bir saat ileri, sonbaharda ise bir saat geri alınır Çağdaş YSU uygulaması ilk defa 1895 yılında Yeni Zelandalı bir böcekbilimci olan George Vernon Hudson tarafından önerildi O günden sonra birçok ülke bu uygulamayı benimseyerek kullanmaya başladı Yine de, ayrıntılar zaman zaman çeşitlilik ve farklılık gösterebilmektedir
Uygulama tartışmalıdır Gün ışığının öğle saatlerine eklenmesi satış, spor gibi iş saatlerine bağlı etkinlikleri olumlu yönde etkilerken tarım, gece eğlenceleri gibi güneş ışığıyla beraber başlayıp biten etkinliklere olumsuz yönde etki etmektedir Öte yandan, öğle saatlerine bir saat daha eklemek, trafik kazalarından kaynaklanan ölüm oranlarını da azaltmaktadır Ne var ki, uygulamanın sağlık ve suç oranları üzerindeki etkisi daha az belirgindir Her ne kadar uygulamanın ilk hedeflerinden biri akşam saatlerindeki aydınlatma enerjisini kısmak olsa da, günümüzde çağdaş ısıtıcı ve serinletici cihazların kullanılmasıyla beraber bu amacından sapmaya başladı Öyle ki, 20 yüzyıl başlarında elektrik temel olarak aydınlatmada kullanılıyordu Teknolojik gelişmeler yeni elektrik kullanım alanları yaratınca buradan elde edilen tasarruf azaldı Bu bakımdan bu uygulamanın kullanılması çelişkili ve tutarsız bir hâl almaya başladı
YSU'da ara sıra meydana gelen kaymalar başka zorlukları da beraberinde getirir Bundan dolayı, zaman kaydetmede ve görüşmelerle yolculukların ayarlanmasında, faturalandırma, arşivcilik gibi işlerde, tıbbi cihazların ve iş makinelerinin kullanımı ile uyku düzeninde sorunlar meydana gelir Yazılımlar genellikle bilgisayarların saatlerini otomatik olarak ayarlar Ne var ki, bunun sınırları vardır ve özellikle YSU kuralları değiştiğinde hata olasılığı artar
|