Türkçe Dilbilgisi Konularının Tamamı

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-09-2012

Kelime Ve Kelime çeşitleri

KELİME

Türkçe kelimeleri anlamlarına, yapılarına ve cümlede aldıkları görevlere göre sınıflandırabiliriz

Bu sınıflandırma aşağıdaki ŞEKLİ meydana getirir

1)Anlamları Bakımından

Zıt Anlamlı Kelimeler

Eş Anlamlı Kelimeler

Eş Sesli Kelimeler

Zıt Anlamlı Kelimeler

Mecaz Anlamlı Kelimeler

2)Yapıları Bakımından

Basit Kelimeler

Türemiş kelimeler [Çekim ve yapım ekleri]

Birleşik Kelimeler

3)Görevleri Bakımından

İsim Olan Kelimeler

Sıfat Olan Kelimeler

Zamir Olan Kelimeler

Zarf Olan Kelimeler

Edat Olan Kelimeler

Bağlaç Olan Kelimeler

Ünlem Olan Kelimeler

Fiil Olan Kelimeler

Fiilimsiler

ANLAMLARINA GÖRE KELİMELER

1

Zıt Anlamlı Kelimeler: Anlam yönünden birbirinin karşıtı olan kelimelere ZIT (KARŞIT) ANLAMLI KELİMELER denir

çok - az, akıllı - akılsız, zor - kolay, arka - ön, sağ - sol

2

Eş Sesli Kelimeler: Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan kelimelere EŞ SESLİ (SESTEŞ) KELİMELER denir

Gül, çok sevdiğim bir çiçektir

Gül, sınıfımızın en çalışkan öğrencisidir

Anlatılan fıkraya herkes güldü

3

Eş Anlamlı Kelimeler: YAzılış ve okunuşları ayrı, anlamları aynı olan kelimelere EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) KELİMELER denir

nemli - rutubetli, sor - güç, okul - mektep, öğretmen - muallim

4

Terim Olan Kelimeler: Bilim, sanat, meslek ve teknik konularda bazı kavramları karşılayan kelimelere TERİM denir

Coğrafya terimi

Hukuk terimi

Geometri terimi

Matematik terimi

Edebiyat terimi

Müzik terimi

Ada, dağ, ova, deniz, göl, nehir

Anayasa, kanun, dava, davacı, mahkeme

Açı, kenar, köşegen, kare

Toplama, çıkarma, eksi, artı, kalan, denklem

Raman, piyes, masal, hikaye, denem, makale

Nota, solfej, türkü, şarkı

5

Mecaz Anlamlı Kelimeler: Kelimelerin cümle içinde, sözlük anlamlarından başka anlamlarda kullanılmasına MECAZanlamı denir

Keçi ağaçların baş düşmanıdır

Keçi gibi birisin

Aslan, ormanların kralıdır

Ahmet Ali'yi gösterip: "Aslana bak aslana

" dedi

6

Deyimler, Özdeyişler ve Atasözleri

1

Deyimler : Bir anlamı karşılamak amacıyla, birden çok kelimenin gerçek anlamı dışında kullanılarak oluşturdukları kalıplaşmış sözbirliğine DEYİM denir

Kafası kızmak, Gözünü budaktan esirgememek

2

Özdeyişler: Kim tarafından söylendiği belli olan, kısa ve özlü sözlere ÖZDEYİŞ (VECİZE) denir

Ben sporcunun zeki, çevik, aynı zamanda ahlaklısını severim (Atatürk)

Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim

(Cervantes)

3

Atasözleri: Söyleyeni belli olmayan, toplumumuza mal olmuş, kısa, özlü ve kalıplaşmış sözlere ATASÖZÜ denir

Akacak kan başta durmaz

Boş çuval ayakta durmaz

Bilmemek ayıp değil, sormamak (öğrenmemek) ayıptır

YAPILARI BAKIMINDAN KELİMELER

1

Basit Kelimeler: Kelime kökü ek alsa bile anlamca bir değişikliğe uğramamışsa, bu tip kelimelere BASİT KELİMELER denir

Genellikle kök halindeki (bazen gövde) kelimelerdir

Yurdumuzun denizleri balık yönünden pek zengin sayılmaz

(Burada "deniz" kelimesi -leri ekini almasına rağmen anlamı değişmemiştir

buna göre "deniz" ismi basit bir kelimedir

2

Türemiş Kelimeler: Kök veya gövde halindeki kelimelere yapım ekleri eklenerek meydan gelen yeni kelimelere TÜREMİŞ KELİME denir

Kelimeler, sonlarına bazı ekler alarak değişik biçimlerde cümlede kullanılırlar

Türkçede ekler ikiye ayrılır:

1

Yapım Ekleri: Kelimelerin sonlarına eklenerek yeni anlamda kelimeler türeten eklere YAPIM EKLERİ denir

Dilimizde çeşitli yapım ekleri vardır: -lik, -li, -ci, -cik, -sız, -şer, -cık, -im, -ma, -iş, -si, -gen, -tı, -giç, -gın

Bu ekler ses uyumuna göre kelimelere eklenirler

mimar - mimar_lık, göz - göz_lük, duvar - duvar_cı

2

Çekim Ekleri: Eklendikleri kelimeleri çekimli hale getiren, yani yeni anlamda kelime türetmeyen eklere ÇEKİM EKLERİ denir

Çekim ekleri kelimelerden yeni kelime türetmezler

ders + ler + i + miz + de __ derslerimizde

kaldır + dı __ kaldırdı

3

Birleşik Kelimeler: Dilimizde iki veya daha fazla kelime birleşerek başka anlamda yeni bir kelime meydana getirirler

Böyle kelimelere BİRLEŞİK KELİME denir

Beşiktaş, Çanakkale, devekuşu

DİĞER KELİME ÇEŞİTLERİ

Edatlar: kendi başlarına anlamı olmayan, ancak cümlede beraber kullanıldığı kelimeler arasında ilgi kuran kelimelere EDAT denir

İçerde bulunan birkaç çalı çırpı ile ateş yaktık

Aslan gibi delikanlı diye seni tanıttı

Ahmet'e göre sen daha çlışkansın

Yaşamak için çalışmak l3azım

Dilimizde kullanılan edatların büyük bölümü tümleç olarak kullanıldığında zarf tümleci gibi görev yaparlar

Unutulmaması gereken şudur: Edat olan kelimeler yalnızca kelimeler arasında ilgi kurarlar

Başka edat olan kelimeler: dek, deği, üzere, karşı, beri, yana, bile, öte, iken,ötürü

Bağlaçlar: Cümleler arasında ilgi kuran, birbirine bağlayan kelimelerdir

Tek başlarına anlamsızdırlar

Ancak cümle içinde anlam bulurlar

ki, ya da, ama, lakin, veya, veyahut, fakat, meğer, zira, madem, ile

Açlık ve yorgunluktan gözleri kapandı

Hem gel diyorsun, hem de beni beklemiyorsun

Ünlemler: Sevinme, kızma, korku, acıma, şaşma gibi ansızın beliren duyguları, bazı sesleri belirtmeye yarayan kelimelerdir

Ünlemelr, ünlem cümleciklerinde kullanılır ve bu çeşit cümlelerin sonuna ünlem işaredi konur

Mükemmel! Harika! Şahane!

Yaşa, varol!

Eyvah, yanıyoruz!

Vur kardeşim vur, hayın düşman yurdumuu almaya!

10-09-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Türkçe Dilbilgisi Konularının Tamamı Kelime Ve Kelime çeşitleri KELİME Türkçe kelimeleri anlamlarına, yapılarına ve cümlede aldıkları görevlere göre sınıflandırabiliriz Bu sınıflandırma aşağıdaki ŞEKLİ meydana getirir 1)Anlamları Bakımından Zıt Anlamlı Kelimeler Eş Anlamlı Kelimeler Eş Sesli Kelimeler Zıt Anlamlı Kelimeler Mecaz Anlamlı Kelimeler 2)Yapıları Bakımından Basit Kelimeler Türemiş kelimeler [Çekim ve yapım ekleri] Birleşik Kelimeler 3)Görevleri Bakımından İsim Olan Kelimeler Sıfat Olan Kelimeler Zamir Olan Kelimeler Zarf Olan Kelimeler Edat Olan Kelimeler Bağlaç Olan Kelimeler Ünlem Olan Kelimeler Fiil Olan Kelimeler Fiilimsiler ANLAMLARINA GÖRE KELİMELER 1 Zıt Anlamlı Kelimeler: Anlam yönünden birbirinin karşıtı olan kelimelere ZIT (KARŞIT) ANLAMLI KELİMELER denir çok - az, akıllı - akılsız, zor - kolay, arka - ön, sağ - sol 2 Eş Sesli Kelimeler: Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan kelimelere EŞ SESLİ (SESTEŞ) KELİMELER denir Gül, çok sevdiğim bir çiçektir Gül, sınıfımızın en çalışkan öğrencisidir Anlatılan fıkraya herkes güldü 3 Eş Anlamlı Kelimeler: YAzılış ve okunuşları ayrı, anlamları aynı olan kelimelere EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) KELİMELER denir nemli - rutubetli, sor - güç, okul - mektep, öğretmen - muallim 4 Terim Olan Kelimeler: Bilim, sanat, meslek ve teknik konularda bazı kavramları karşılayan kelimelere TERİM denir Coğrafya terimi Hukuk terimi Geometri terimi Matematik terimi Edebiyat terimi Müzik terimi Ada, dağ, ova, deniz, göl, nehir Anayasa, kanun, dava, davacı, mahkeme Açı, kenar, köşegen, kare Toplama, çıkarma, eksi, artı, kalan, denklem Raman, piyes, masal, hikaye, denem, makale Nota, solfej, türkü, şarkı 5 Mecaz Anlamlı Kelimeler: Kelimelerin cümle içinde, sözlük anlamlarından başka anlamlarda kullanılmasına MECAZanlamı denir Keçi ağaçların baş düşmanıdır Keçi gibi birisin Aslan, ormanların kralıdır Ahmet Ali'yi gösterip: "Aslana bak aslana" dedi 6 Deyimler, Özdeyişler ve Atasözleri 1 Deyimler : Bir anlamı karşılamak amacıyla, birden çok kelimenin gerçek anlamı dışında kullanılarak oluşturdukları kalıplaşmış sözbirliğine DEYİM denir Kafası kızmak, Gözünü budaktan esirgememek 2 Özdeyişler: Kim tarafından söylendiği belli olan, kısa ve özlü sözlere ÖZDEYİŞ (VECİZE) denir Ben sporcunun zeki, çevik, aynı zamanda ahlaklısını severim (Atatürk) Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim (Cervantes) 3 Atasözleri: Söyleyeni belli olmayan, toplumumuza mal olmuş, kısa, özlü ve kalıplaşmış sözlere ATASÖZÜ denir Akacak kan başta durmaz Boş çuval ayakta durmaz Bilmemek ayıp değil, sormamak (öğrenmemek) ayıptır YAPILARI BAKIMINDAN KELİMELER 1 Basit Kelimeler: Kelime kökü ek alsa bile anlamca bir değişikliğe uğramamışsa, bu tip kelimelere BASİT KELİMELER denir Genellikle kök halindeki (bazen gövde) kelimelerdir Yurdumuzun denizleri balık yönünden pek zengin sayılmaz (Burada "deniz" kelimesi -leri ekini almasına rağmen anlamı değişmemiştir buna göre "deniz" ismi basit bir kelimedir 2 Türemiş Kelimeler: Kök veya gövde halindeki kelimelere yapım ekleri eklenerek meydan gelen yeni kelimelere TÜREMİŞ KELİME denir Kelimeler, sonlarına bazı ekler alarak değişik biçimlerde cümlede kullanılırlar Türkçede ekler ikiye ayrılır: 1 Yapım Ekleri: Kelimelerin sonlarına eklenerek yeni anlamda kelimeler türeten eklere YAPIM EKLERİ denir Dilimizde çeşitli yapım ekleri vardır: -lik, -li, -ci, -cik, -sız, -şer, -cık, -im, -ma, -iş, -si, -gen, -tı, -giç, -gın Bu ekler ses uyumuna göre kelimelere eklenirler mimar - mimar_lık, göz - göz_lük, duvar - duvar_cı 2 Çekim Ekleri: Eklendikleri kelimeleri çekimli hale getiren, yani yeni anlamda kelime türetmeyen eklere ÇEKİM EKLERİ denir Çekim ekleri kelimelerden yeni kelime türetmezler ders + ler + i + miz + de __ derslerimizde kaldır + dı __ kaldırdı 3 Birleşik Kelimeler: Dilimizde iki veya daha fazla kelime birleşerek başka anlamda yeni bir kelime meydana getirirler Böyle kelimelere BİRLEŞİK KELİME denir Beşiktaş, Çanakkale, devekuşu DİĞER KELİME ÇEŞİTLERİ Edatlar: kendi başlarına anlamı olmayan, ancak cümlede beraber kullanıldığı kelimeler arasında ilgi kuran kelimelere EDAT denir İçerde bulunan birkaç çalı çırpı ile ateş yaktık Aslan gibi delikanlı diye seni tanıttı Ahmet'e göre sen daha çlışkansın Yaşamak için çalışmak l3azım Dilimizde kullanılan edatların büyük bölümü tümleç olarak kullanıldığında zarf tümleci gibi görev yaparlar Unutulmaması gereken şudur: Edat olan kelimeler yalnızca kelimeler arasında ilgi kurarlar Başka edat olan kelimeler: dek, deği, üzere, karşı, beri, yana, bile, öte, iken,ötürü Bağlaçlar: Cümleler arasında ilgi kuran, birbirine bağlayan kelimelerdir Tek başlarına anlamsızdırlar Ancak cümle içinde anlam bulurlar ki, ya da, ama, lakin, veya, veyahut, fakat, meğer, zira, madem, ile Açlık ve yorgunluktan gözleri kapandı Hem gel diyorsun, hem de beni beklemiyorsun Ünlemler: Sevinme, kızma, korku, acıma, şaşma gibi ansızın beliren duyguları, bazı sesleri belirtmeye yarayan kelimelerdir Ünlemelr, ünlem cümleciklerinde kullanılır ve bu çeşit cümlelerin sonuna ünlem işaredi konur Mükemmel! Harika! Şahane! Yaşa, varol! Eyvah, yanıyoruz! Vur kardeşim vur, hayın düşman yurdumuu almaya!