Edebiyat Terimleri 4

p-R

PARAGRAF

Bir fikrin işlendiği yazı bölümü Bir veya birkaç cümleden meydana gelebilir Satırbaşı yapılmış her bölüm bir paragraftır

PASTORAL

Çoban ve kır hayatını, köylerdeki yaşayış şeklini anlatan şiir Grekler’in bukolik dedikleri bu türü Edebiyat-ı Cedide’ciler eş’ar-ırâiyâne (Çoban şiirleri) diye adlandırmışlardır Pastoral şiir, süsten, kelime oyunlarından, yapmacılıktan uzak sade bir dille yazılır Eski Yunan edebiyatında Theokrites ile Latin edebiyatında Vergillius, pastoral şiirin ilk ve en güzel örneklerini verdi

PELTEKNÂME

Kekeleme şiiri Lisan-i pepeği adı da verilir Halk edebiyatı nazım şeklidir Âşık, kelimelerin ilk hecelerini, bazen de kelimelerin çoğunluğunu kekeleyerek söyler Bu tekrarlar ölçüye dahildir Örnek:

Bu bu bugün gö gö gördüm yü yü yüzün dilberâ

Ba ba baktım gö gö gönlüm oluptur ziyaâ

Di di dilim pe pe peltek sö sö söyler zebanımı

Ne ne ne derse de de desin dimesin tek sana

Abdi İmam

PLOT

Roman, hikaye, tiyatro gibi eserlerde, baştan sona devam eden hareketlerin yapısı Bir bakıma eserin planıdır Kahramanların ve olayların meydana getirdiği devamlılığı ifade eder İkinci, üçüncü derecedeki kişi ve olaylar, görünüp kaybolan bir başka zaman, mekan ve olayla ortaya çıkan kişiler, duygusal davranışlar plotu tamamlar ve zenginleştirir Plot, yapısına göre çeşitlere ayrılır Bazı plotlar trajik olayları, bazıları komedi, masal ve hiciv gibi konuları göstermek için kurulur Eser, bu plota göre kimlik kazanır

POETİKA

Şiir üzerine düşüncelerin ve teorilerin bütünü Bu kelime eskiden Fransızca’da yalnız şiirin değil, güzel sanatların teorisini güzelliğin feslefesini, bir bakıma estetiği ifade ederken, bugün şiir sanatı anlamına gelen bir terim olmuştur Batı dillerinde poetika konusuna giren birçok eser var Türkçe’de ise, bazı şiirlerin ve grupların bildiri niteliğindeki, genellikle savunmaya dayalı birkaç önsözü görülür Necip Fazıl Kısakürek’in de bir Poetika’sı var

PROZODİ

Kelimelerin taşıdıkları seslerin değerlerine ve hecelerin taşıması gereken seslere göre söylenmesi Tonlamaya, hecelerin vuruşuna kelimelerin uzunluk ve kısalıklarına dikkat edilerek söylenir

RAKTA

Arap harflerine göre bir harfi noktalı, bir harfi noktasız kelimeleri kullanarak şiir yazma

REKÂKET

Kelime veya cümlelerin düzensiz sıralanmasından ileri gelen okumayı zorlaştırıcı durum Divan edebiyatında yazıda kusur sayılırdı

RİKKAT

Anlatımda söylenişleri kulakta ince, hafif, hoş etki bırakan sözcüklerin kullanılması Sanatçı sevgi, şefkat, muhabbet, güzellik gibi konuları anlatırkenn sözcükleri de uygun düşecek şekilde ince sesle kurulanlardan seçer Bu sözcükler kelimâ-ı rahika, taşıdıkları özellik de rikkatdiye adlandırılır

RİSALE

Küçük kitap, broşür İlim veya sanata dair yazılar Önceleri çokluk dini konuları ele alan küçük hacimli kitaplar bu adla anılırlardı

RİTM

Şiirde, hecelerdeki vurgu, uzunluk, kısalık, kalınlık, incelik, yükseklik gibi ses özelliklerinin ve duraklarının düzenli bir şekilde tekrarlanmasından doğan uyum

RONDELET

Yedi mısralı ek bendden meydana gelen Fransız nazım şekli

RÜCÛ

Divan edebiyatı sanatlarından Bir düşünceyi daha güçlü hale getirmek için, söylenen sözden vazgeçer gibi davranılır Espri, üzüntü, sevinç, dehşet, hayret durumlarında ifadeyi daha güçlü ve canlı kılmak için kullanılır Vazgeçme döngü halinde de yapılabilir

Örnek:

Eder isyanıma gönlümde nedâmegalebe

Neyleyeyim yüz bulamam ye’s ile afvime talebe

Ne dedim? Tövbeler olsun, bu dafi’i şerdir

Benim özrüm günehimden iki kat beterdir

Nûr-i rahmet niye güldürmeye rûy-i siyehim

Tanrı’nın mağfiretinden de büyük mü günehim?

Şinasi