Anlamla İlgili Anlatım Bozuklukları ( Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozukluğu )

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-10-2012

Anlamla İlgili Anlatım Bozuklukları ( Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozukluğu )

Gereksiz Sözcük ve Ek Kullanımı : Bir cümlede yeterli sayıda sözcük kullanılması gerekmektedir

Diğer bir deyişle gereksiz sözcükler olmamalıdır

Çünkü, gereksiz sözcük kullanımı cümlenin duruluğunu bozar ve anlatım bozukluğu meydana getirir

Bu anlatım bozuklukları şu şekillerde olabilir :

Örnekler:

Atatürk’ün yaptığı yenilikçi devrimler, sosyal ve siyasal yaşamımızı kökünden değiştirmiştir

Atatürk’ün yaptığı devrimler, sosyal ve siyasal yaşamımızı kökünden değiştirmiştir

Yatmadan önce dişlerini fırçalamayı unutma

Yatmadan dişlerini fırçalamayı unutma

Giyimlerinde, konuşmalarında ve davranış biçimlerinde bir gariplik yoktu

Giyimlerinde, konuşmalarında ve davranışlarında bir gariplik yoktu

Yardımcı Eylemlerin Gereksiz Kullanılması : “Et, ol” yardımcı eylemlerinin yerini ad ve ad soylu sözcüklere gelen herhangi bir yapım eki tutuyorsa, ya da bunlar cümleden çıkarıldığında, bir anlam değişimi veya daralması olmuyorsa, yardımcı eylemlerin kullanılması gereksizdir

Örnekler:

Kendine iyi bakmadığı için sık sık hasta oluyor

Kendine iyi bakmadığı için sık sık hastalanıyor

Doktorun bütün hastalarını iyi ettiğini duydum

Doktorun bütün hastalarını iyileştirdiğini duydum

Bu işin en kısa sürede biteceğini umut ediyordum

Bu işin en kısa sürede biteceğini umuyorum

Gereksiz Ek Kullanımı : Örnek :

İhaleye birçok yerli ve yabancı firmalar katılmıştı

İhaleye birçok yerli ve yabancı firma katılmıştı

Bu bestesi onun en tanınmış eseridir

Bu beste onun en tanınmış eseridir

Babamın başı ağrıdığında aspirin içerdi

Babam başı ağrıdığında aspirin içerdi

Yanlış Anlamda Kullanılan Sözcükler : Kimi sözcükler aynı kökten türediği için yazılış ve okunuş olarak birbirine benzer; ancak bunların anlamları farklıdır

Bu sözcükler karıştırılıp birbirinin yerine kullanılırsa, anlatım bozuklukları ortaya çıkar

Ayrıca kimi durumlarda cümlenin anlamıyla, o cümlenin içinde yer alan bir sözcük anlamaca uyuşmaz, çelişir

Sözcük yanlış anlamda kullanıldığı için de anlatım bozukluğu ortaya çıkar

Örnek :

Güzelliğinin farkında olduğunu belirten davranışlar sergiliyordu

Güzelliğinin farkında olduğunu gösteren davranışlar sergiliyordu

Bu kadar çekimser olmana gerek yok; aralarına katıl, girişken ol

Bu kadar çekingen olmana gerek yok; aralarına katıl, girişken ol

Kimi uyarıcı ilaçlar, sporculara yarardan çok zarar sağlamaktadır

Kimi uyarıcı ilaçlar, sporculara yarardan çok zarar vermektedir

Yanlış Yerde Kullanılan Sözcükler : Bir cümlede her sözcüğün yerli yerinde, başka bir deyişle her sözcüğün kullanılması gereken yerde olması gerekir

Cümle içindeki bir tek sözcüğün bile yerini değiştirmek farklı anlamlar, farklı yorumlar ve yargılar oluşturur

Kimi zaman da mantıksal tutarsızlıklara yol açar

Örnek :

Ekonomik ve sosyal yönden geri kalmış ülkemizin belli bölgelerine kalkınmada öncelik tanınacak

Ülkemizin ekonomik ve sosyal yönden geri kalmış belli bölgelerine kalkınmada öncelik tanınacak

Ankara’da Kızılay’ın yapılan yeni binası görkemli olacak

Kızılay’ın Ankara’da yapılan yeni binası görkemli olacak

Okulu bitirince doktor olarak doğduğu kasabada çalışmaya başladı

Okulu bitirince doğduğu kasabada doktor olarak çalışmaya başladı

Anlamca Çelişen Sözcükler : Anlamca, cümlenin yargısıyla uyuşmayan, cümlede iletilen yargıyla çelişen ya da karşıtlık yaratan sözlerin bir arada kullanılması önemli bir anlatım kusurudur

Cümlenin anlamında çelişki, genellikle “kesinlik” ve “olabilirlik” anlamı taşıyan sözlerin bir arada kullanılmasından kaynaklanır

Örnek :

Kapının önünde tamı tamına üç beş nöbetçi vardı

Kapının önünde üç beş nöbetçi vardı

Eminim ki bunca gürültü patırtı en çok onu üzmüş olsa gerek

Bunca gürültü patırtı en çok onu üzmüş olsa gerek

Kuşkusuz bütün çalışmalarının ödülünü sonunda belki alacaksın

Kuşkusuz bütün çalışmalarının ödülünü sonunda alacaksın

Deyim ve Atasözü Yanlışları : Deyim ve atasözleriyle ilgili iki tür yanlışlık yapılabilir :

§ Deyimler ve atasözleri, kalıplaşmış söz gruplarıdır

Bu kalıpların bozulması ve bir sözün yerine eş anlamlısının getirilmesi anlatım bozukluğu yaratır

§ Bir deyimin ilettiği anlamla, cümlenin taşıdığı anlam arasında bir uyumsuzluğun olması anlatım bozukluğuna neden olur

Örnek :

Bir koyundan iki deri çıkmaz

Bir koyundan iki post çıkmaz

Haydi bakalım seç pirincin taşını

Haydi bakalım ayıkla pirincin taşını

Tüm itirazlara göz yummuştu

Tüm itirazlara kulak tıkamıştı

Mantıksal Tutarsızlık : Bir cümlede, iletilmek istenen anlamın eksiksiz olabilmesi için düşünce ve mantık son derece önemlidir

İyi bir anlatımda sağlam bir düşünme ve mantık yürütme temel koşuldur

Mantıksal hataları ve tutarsızlıkları içeren cümleler, dil bilgisi kurallarına uygun olsalar bile anlamı ve yargıyı eksiksiz iletmezler

Bu tür yanlışlar genellikle dikkatsizlik sonucu ortaya çıkar

Örnek:

Önümüzdeki haftanın önemli programlarından bazılarını sizlere hatırlatmaya çalıştık

Önümüzdeki haftanın önemli programlarından bazılarını sizlere tanıtmaya çalıştık

Önlem alınmazsa bu hastalık ölüme, hatta kısmi felce neden olabilir

Önlem alınmazsa bu hastalık kısmi felce, hatta ölüme neden olabilir

Son turda atlet, arkasındaki yarışçıyı bir hamlede geçti

Son turda atlet, önündeki yarışçıyı bir hamlede geçti

Karşılaştırma Yanlışları : Kimi durumlarda varlıklar, nesneler ve kavramlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları göstermek için yapılan karşılaştırmalar ya ikili bir anlam, iki farklı yorum yaratır ya da mantığa uymaz

Böyle durumlarda cümlede anlatım bozukluğu ortaya çıkar

Örnek :

Kardeşim annemi babamdan çok sever

Sen futboldan benden daha çok hoşlanırsın

Sırma gibi siyah saçlarını toplayıp topuz yaptı

10-10-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Anlamla İlgili Anlatım Bozuklukları ( Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozukluğu ) Anlamla İlgili Anlatım Bozuklukları ( Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozukluğu ) Gereksiz Sözcük ve Ek Kullanımı : Bir cümlede yeterli sayıda sözcük kullanılması gerekmektedir Diğer bir deyişle gereksiz sözcükler olmamalıdır Çünkü, gereksiz sözcük kullanımı cümlenin duruluğunu bozar ve anlatım bozukluğu meydana getirir Bu anlatım bozuklukları şu şekillerde olabilir : Örnekler: Atatürk’ün yaptığı yenilikçi devrimler, sosyal ve siyasal yaşamımızı kökünden değiştirmiştir Atatürk’ün yaptığı devrimler, sosyal ve siyasal yaşamımızı kökünden değiştirmiştir Yatmadan önce dişlerini fırçalamayı unutma Yatmadan dişlerini fırçalamayı unutma Giyimlerinde, konuşmalarında ve davranış biçimlerinde bir gariplik yoktu Giyimlerinde, konuşmalarında ve davranışlarında bir gariplik yoktu Yardımcı Eylemlerin Gereksiz Kullanılması : “Et, ol” yardımcı eylemlerinin yerini ad ve ad soylu sözcüklere gelen herhangi bir yapım eki tutuyorsa, ya da bunlar cümleden çıkarıldığında, bir anlam değişimi veya daralması olmuyorsa, yardımcı eylemlerin kullanılması gereksizdir Örnekler: Kendine iyi bakmadığı için sık sık hasta oluyor Kendine iyi bakmadığı için sık sık hastalanıyor Doktorun bütün hastalarını iyi ettiğini duydum Doktorun bütün hastalarını iyileştirdiğini duydum Bu işin en kısa sürede biteceğini umut ediyordum Bu işin en kısa sürede biteceğini umuyorum Gereksiz Ek Kullanımı : Örnek : İhaleye birçok yerli ve yabancı firmalar katılmıştı İhaleye birçok yerli ve yabancı firma katılmıştı Bu bestesi onun en tanınmış eseridir Bu beste onun en tanınmış eseridir Babamın başı ağrıdığında aspirin içerdi Babam başı ağrıdığında aspirin içerdi Yanlış Anlamda Kullanılan Sözcükler : Kimi sözcükler aynı kökten türediği için yazılış ve okunuş olarak birbirine benzer; ancak bunların anlamları farklıdır Bu sözcükler karıştırılıp birbirinin yerine kullanılırsa, anlatım bozuklukları ortaya çıkar Ayrıca kimi durumlarda cümlenin anlamıyla, o cümlenin içinde yer alan bir sözcük anlamaca uyuşmaz, çelişir Sözcük yanlış anlamda kullanıldığı için de anlatım bozukluğu ortaya çıkar Örnek : Güzelliğinin farkında olduğunu belirten davranışlar sergiliyordu Güzelliğinin farkında olduğunu gösteren davranışlar sergiliyordu Bu kadar çekimser olmana gerek yok; aralarına katıl, girişken ol Bu kadar çekingen olmana gerek yok; aralarına katıl, girişken ol Kimi uyarıcı ilaçlar, sporculara yarardan çok zarar sağlamaktadır Kimi uyarıcı ilaçlar, sporculara yarardan çok zarar vermektedir Yanlış Yerde Kullanılan Sözcükler : Bir cümlede her sözcüğün yerli yerinde, başka bir deyişle her sözcüğün kullanılması gereken yerde olması gerekir Cümle içindeki bir tek sözcüğün bile yerini değiştirmek farklı anlamlar, farklı yorumlar ve yargılar oluşturur Kimi zaman da mantıksal tutarsızlıklara yol açar Örnek : Ekonomik ve sosyal yönden geri kalmış ülkemizin belli bölgelerine kalkınmada öncelik tanınacak Ülkemizin ekonomik ve sosyal yönden geri kalmış belli bölgelerine kalkınmada öncelik tanınacak Ankara’da Kızılay’ın yapılan yeni binası görkemli olacak Kızılay’ın Ankara’da yapılan yeni binası görkemli olacak Okulu bitirince doktor olarak doğduğu kasabada çalışmaya başladı Okulu bitirince doğduğu kasabada doktor olarak çalışmaya başladı Anlamca Çelişen Sözcükler : Anlamca, cümlenin yargısıyla uyuşmayan, cümlede iletilen yargıyla çelişen ya da karşıtlık yaratan sözlerin bir arada kullanılması önemli bir anlatım kusurudur Cümlenin anlamında çelişki, genellikle “kesinlik” ve “olabilirlik” anlamı taşıyan sözlerin bir arada kullanılmasından kaynaklanır Örnek : Kapının önünde tamı tamına üç beş nöbetçi vardı Kapının önünde üç beş nöbetçi vardı Eminim ki bunca gürültü patırtı en çok onu üzmüş olsa gerek Bunca gürültü patırtı en çok onu üzmüş olsa gerek Kuşkusuz bütün çalışmalarının ödülünü sonunda belki alacaksın Kuşkusuz bütün çalışmalarının ödülünü sonunda alacaksın Deyim ve Atasözü Yanlışları : Deyim ve atasözleriyle ilgili iki tür yanlışlık yapılabilir : § Deyimler ve atasözleri, kalıplaşmış söz gruplarıdır Bu kalıpların bozulması ve bir sözün yerine eş anlamlısının getirilmesi anlatım bozukluğu yaratır § Bir deyimin ilettiği anlamla, cümlenin taşıdığı anlam arasında bir uyumsuzluğun olması anlatım bozukluğuna neden olur Örnek : Bir koyundan iki deri çıkmaz Bir koyundan iki post çıkmaz Haydi bakalım seç pirincin taşını Haydi bakalım ayıkla pirincin taşını Tüm itirazlara göz yummuştu Tüm itirazlara kulak tıkamıştı Mantıksal Tutarsızlık : Bir cümlede, iletilmek istenen anlamın eksiksiz olabilmesi için düşünce ve mantık son derece önemlidir İyi bir anlatımda sağlam bir düşünme ve mantık yürütme temel koşuldur Mantıksal hataları ve tutarsızlıkları içeren cümleler, dil bilgisi kurallarına uygun olsalar bile anlamı ve yargıyı eksiksiz iletmezler Bu tür yanlışlar genellikle dikkatsizlik sonucu ortaya çıkar Örnek: Önümüzdeki haftanın önemli programlarından bazılarını sizlere hatırlatmaya çalıştık Önümüzdeki haftanın önemli programlarından bazılarını sizlere tanıtmaya çalıştık Önlem alınmazsa bu hastalık ölüme, hatta kısmi felce neden olabilir Önlem alınmazsa bu hastalık kısmi felce, hatta ölüme neden olabilir Son turda atlet, arkasındaki yarışçıyı bir hamlede geçti Son turda atlet, önündeki yarışçıyı bir hamlede geçti Karşılaştırma Yanlışları : Kimi durumlarda varlıklar, nesneler ve kavramlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları göstermek için yapılan karşılaştırmalar ya ikili bir anlam, iki farklı yorum yaratır ya da mantığa uymaz Böyle durumlarda cümlede anlatım bozukluğu ortaya çıkar Örnek : Kardeşim annemi babamdan çok sever Sen futboldan benden daha çok hoşlanırsın Sırma gibi siyah saçlarını toplayıp topuz yaptı