Mani Ve Mani Çeşitleri

MANİ VE MANİ ÇEŞİTLERİ

Türk halk edebiyatında yaratıcısı adsız halk sanatçıları olan dörtlük biçimindeki şiir türüMani atmak ya da mani düzmek ya da yakmak,bir mani meydana getirerek özel ezgisiyle okumakÇoğunlukla yedi heceli ve dört dizeli tek kıtadan oluşurBirinci,ikinci ve dördüncü dizeler birbiriyle uyaklı,üçüncü dize bağımsızdırBuna göre uyak düzeni şöyledir:a a x aTek dörtlükten oluşan maniler dışında 5,6,7,8,10,14 dizeli maniler olduğu gibi uyak düzeni a x a x biçiminde olan maniler de vardırMani terimi az çok değişik biçimlerde Anadolu’da,Rumeli’de,Kırım’da,Azerbaycan’da kullanılırDoğu Anadolu’da bayatı sözcüğüde yaygındırUrfa’da,Kerkük’te hoyrat denir11 heceli olan en tipik manilere Eğin’de alagözlü de denirManilerin ilk iki dizesi,uyağı doldurmak ya da temel düşünceye bir giriş yapmak için söylenirİlk iki dize ile son iki dize arasında anlam bakımından bağlantı yokturAsıl anlatılmak istenen duygu ve düşünceler son iki dizede söylenirİlk iki dizede genellikle doğa ile ilgili görüntüler,köyün günlük yaşamından gözlemler vb anlatılırSonra asıl amaca geçilir;hiç umulmadık bir sürprizle karşılaşma,dinleyicileri etkiler
Dörtlüğün anlam yükünü üçüncü ve dördüncü dizeler taşıdığı için mani söyleyen bütün ustalığını son iki dizede göstermek zorundadırHemen her yörede maniler,kadınlar tarafından söylenirKarşılıklı söylemelerde,atışmalarda kadınlarla birlikte erkekler de mani söylerlerKarşılıklı mani söyleme Anadolu’da özellikle Doğu Karadeniz,Kars yörelerinde yaygındırİki kişinin karşılıklı söylediği manilere deyiş adı verilirBu tür deyişler söyleme (deyişme) kızlar arasında,delikanlı ile kız,ana ile kız,ana ile oğul vb arasında olurAşıkların karşılaşmalarında manilerle deyiştikleri görülürKimi tekke şairleri de mani söylemişlerdirBu tür manilerin birinci dizesinde,şairin adı ya da mahlası geçerKonularına göre;niyet,atışma,askerlik,iş,bekçi ve davulcu manileri;İstanbul’da sokak satıcılarının söylediği maniler;semai kahvelerinde cinaslı maniler;aşık hikayecilerin söylediği maniler;mektup ve düğün manileri;ayrılık ve gurbet manileri gibi türlere ayrılabilirHıdrellez eğlencelerinde,bayramlarda,gezme yerlerinde vbkarşılıklı mani söyleme geleneği vardırGeleneksel halk edebiyatında manicilerin piri olarak Ferhat ile Şirin kabul edilirManiler öteki anonim şiirlerinin çoğu gibi,kendilerine özgü bir ezgiyle bestelenerek okunurGünümüzde mani söylemenin en canlı biçimde sürdüğü bölgeler Kerkük,Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile Kars yöresidir