Deyimler'in Açıklaması

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-10-2012

<< İ >>

İbret almak (bir şeyden): Ondan gereken dersi çıkarmak; ders almak

İbreti âlem için: “Herkese ders olsun , herkes ders alsın diye

” anlamında

İbret olmak (bir şey birine): O şey ona ders olmak
İcabına bakmak (bir şeyin, birinin): -1

Gereğini yerine getirmek, gerekeni yapmak

-2

Onu yok etmek, ortadan kaldırmak

İcat çıkarmak: -1

Herkes tarafından yadırganan, garip karşılanan
davranışta bulunmak

-2

Ortaya gereği olmayan bir sorun atmak
İç açmak: Neşelendirin şeylerle sıkıntıları gidermek, ferahlatmak
İçeri atmak (almak, tıkmak) (birini): Onu hapsetmek, tutuklamak; hapse atmak

•
İçeri düşmek: Hapse düşmek, tutuklanmak

İçeri girmek: -1

Zarar uğramak

-2

Hapse girmek

İç etmek (bir şayi) : Başkasına ait bir şeyi kendisine mal etmek, ortadan kaldırmak, saklamak

İç geçirmek : Derin bir soluk alıp vererek üzüntüsünü belirtmek

İç güveysinden hallice : “Nasılsın?” sorusuna karşılık olarak söylenen ve “İyiyim, sıkıntılı birine göre daha iyi durumdayım” anlamına gelen söz

İçi açılmak: İç sıkıntısı ortadan kalkıp neşelenmek, ferahlamak
İçi almamak (bir şeyi) : -1

Onu midesi kaldırmamak, kabul etmemek

-2

Hoşlanmadığı bir şeyi yapmak istememek

İçi bayılmak : -1

Çok acıkmak, -2

Fazla tatlı ya da yağlı bir yiyecek midesinde tuhaflık yaratmak, su içmek isteği duymak

İçi beni yakar dışı eli (yakar): “Beni ilgilendiren bu konu başkalarına çekici görünür, ancak benim için oldukça sıkıntı vericidir

” anlamında

İçi bulanmak : Midesi bulandığı için kusacak gibi olmak

İçi burkulmak : Çok üzülmek

(Kars

Ciğeri sızlamak

)
İçi cız etmek: Çok üzülmek; yüreği cız etmek

İçi çekmek (bir şeyi) : Bir şeye karşı içinde istek duymak

(Kars

Canı çekmek, gönlü çekmek

)
İçi dar : Sıkıntılı, beklemeye tahammülü olmayan (kimse)

İçi daralmak : İçi sıkılmak, sıkıntı nedeniyle bunalmak
İçi dayanmamak: bk

İçi götürmemek

İçi dışı bir: Gizlisi saklısı olmayan, düşündüklerini açıkça söyleyen (kimse)

(Kars

Özü sözü bir

)
İçi dışına çıkmak : -1

Bindiği taşıtın bozuk yoldan geçmesi sırasında ya da çok sallanmasından dolayı vücudu çok sarsılmak

-2

Midesi bulanıp kusmak

İçi erimek: Çok üzülmek, tedirgin olmak

İçi ezilmek: Acıkmaktan dolayı midesi rahatsız olmak; içi kazınmak, kıyılmak

İçi geçmek : -1

Uykuya dalmak

-2

Yaşlılık ve zayıflık nedeniyle gücü azalmak

İçi geniş : Tasasız, gamsız (kimse); yüreği geniş

İçi gitmek : Bir şeyi yapmayı ya da elde etmeyi çok istemek

-2

İshal olmak, sürgün gitmek

İçi götürmemek (dayanmamak) (bir şeyi) : -1

Aaklı bir duruma da-yanamamak; yüreği dayanmamak

-2

Onu kıskanmak

-3

Vicdanı el vermemek

İçi hop etmek : Birdenbire heyecanlanmak; yüreği hop etmek

İçi ısınmak (birine, bir şeye) : Ondan hoşlanmak, onu sevmek

İçi içini yemek : İstedikleri olmuyor diye sürekli üzüntü içinde olmak

İçi kalkmak (kabarmak) : -1

Midesi bulanmak, tiksinmek

-2

Ağlama ihtiyacı duymak

-3

Çok heyecanlanmak

İçi kan ağlamak : Kimseye sezdirmeden üzülmek, çok kederlenmek

İçi kararmak : Hiçbir şeyden zevk almaz duruma gelmek, umutsuzluğa düşmek

İçi kazınmak (kıyılmak) : Çok acıkmak; içi eritmek

İçinden çıkmak : Zor bir işi başarıyla bitirmek

İçinden doğmak: bk

İçinden gelmek

İçinden geçirmek (bir şeyi) : Onu düşünmek, tasarlamak

İçinden gelmek (doğmak): 0 şeyi yapmak isteği duymak

İçinden (içten) pazarlıklı: Sinsi, yapacağı kötülükleri sezdirmeyen (kimse)

İçine atmak (bir şeyi) : -1

Üzüntüsünü kimseye bildirmemek

-2

Kendisine yapılan kötüKiklere belli bir tepki göstermemekle birlikte bunları unutmamak

İçine çekilmek: Kimse ile görüşmez olmak, kendi kendine kalmayı tercin etmek; kabuğuna çekilmek

İçine dert olmak : Yapılabilecek nitelikte olan bir şeyi yapamamış olduğu için üzülmek

İçine doğmak : Bir şeylerin olacağını sezinlemek; gönlüne doğmak

İçine dokunmak : Dertlenmek, kederlenmek, hüzünlenme^
İçine etmek (sıçmak) (bir şeyin) : Onu kötü bir duruma getirmek

İçine işlemek : Bir söz, davranış, durum bir kimseye çok dokunmak, derinden etkilemek; yüreğine işlemek

İçine kapanmak : -1

Çevresiyle sıkı, yakın ilişki kurmamak

-2

Durumunu, duygularını kimseye açmamak

İçine korku düşmek: Kötü bir şeyin olabileceğinden kaygılanmak

İçine kurt düşmek : Kötü bir şey olacağı kuşkusu içinde olmak

İçine oturmak : Çok etkilenmek, çok üzülmek

İçine sinmemek: -1

Yalanlan da bulunmadığı için güzel bir şeyden tat alamamak

-2

Bir şey istediği gibi olmadığı İçin rahatsız olmak, o şeyi beğenmemek

İçini açmak (birine): Derdini, sırrını ona anlatmak

İçini bayıltmak: Fazla şekerli ve yağlı gıdalar yediği jçin artık hiçbir şey yiyemeyecek duruma gelmek

İçini boşaltmak: -1

Kızdığı için bir kimseye içinden geçenleri söyleyip rahatlamak

-2

Derdini anlatmak

İçini çekmek: Üzüntüsünden derin derin nefes almak (Kars

Göğüs girmek, iç geçirmek

)*
İçini kemirmek : Onu sürekli rahatsız, tedirgin etmek

İçini kurt yemek (kemirmek) : Sürekli kaygı içinde olmak

İçinin yağı erimek : Kötü bir şey olacak diye üzüntü çekmek

İçi parçalanmak (paralanmak): Bir kimsenin kötü durumuna aayıp üzülmek; yüreği parçalanmak

İçi rahat etmek: Kötü bir şey olmadığını görerek, öğrenerek ferahlamak

İçi sıkılmak : Bunalmak, sıkıntı duymak

İçi sızlamak : Kötü durumda olan bir şey ya da kimse için üzülmek

İçi tez: Aceleci, sabırsız (kimse)

(Kars

Canı tez, tez canlı

)
İçi titremek: -1

Çok üşümek

-2

Özen göstermek, zarar gelecek diye tasalanmak

İçi yanmak : -1

Çok üzülmek

-2

Susamak

İçler acısı: Çok aaklı, hüzün verici

İçli dışlı olmak (biriyle): Onunla çok samimi ilişkiler içinde bulunmak; senli benli olmak

İçtikleri su ayrı gitmemek: Çok yakın arkadaş olmak İdare etmek (bir şeyi) (birini): -1

Onu yönetmek

-2

Onu tutumlu kullanmak

-3

Yetmek, yetişmek

-4

Onu hoşgörüyle karşılamak

-5

Onu görmezlikten gelmek, örtbas etmek

İdaresini bilmek: Tutumlu davranmak
İddiaya tutuşmakfgirmek, girişmek) : Birbirine karşıt iddialar ile bahse girişmek
İfadesini almak (birinin) : -1

Onu sorguya çekmek

-2

Onu dövmek, hırpalamak

-3

Onu yenmek, ona üstün gelmek

İflahım kesmek : İş yapamaz duruma getirmek

İflas bayrağını çekmek: İflas etmek, her şeyini yitirmek, batmak

İfrata kaçmak: Düşüncelerinde, davranışlarında çok ileri, aşırı gitmek

İfrata vardırmak (bir şeyi): Onu aşırı ölçüye vardırmak
İfrit etmek (bîrini) : Onu ç$k öfkelendirmek, kızdırmak (Kars

Çileden çıkarmak

)
İfrit olmak (kesilmek) (birine, bir şeye): Ona çok kızmak, öfkelenmek

(Kars

Çileden çıkmak

)
İftihara geçmek : Derslerinde başarılı, davranışlarında beğenilir olup üstün öğrenci seçilmek

İftira atmak (etmek) (birine): On asılsız ve kasıtlı bir suç yüklemek (Kars

Kara çalmak

)
İftiraya uğramak : Kendisine asılsız bir iftira yüklenmiş olmak

İğne atsan yere düşmez: Bir yerin çok kalabalık olduğunu belirtmek İÇtn kullandır

İğne ile kuyu kazmak : Zor bir işi yetersiz araç ve gereçlerle büyük bir çaba harcayarak başarmaya çalışmak

İğne ipliğe dönmek (iğne İplik kalmak): Çok zayıflamak

İhtilafa düşmek: Bozuşmak, uyuşamamak; aralarında anlaşmazlık doğmak

İhtimal vermemek (bir şeye) : Onun gerçekleşebileceğini düşünmemek, sanmamak

İhtimam göstermek (birine, bir şeye): Onajyi bakmak, onunla yakından ilgilenmek; özen göstermek

İhtiyaç duymak (hissetmek) (bir şeye, birine): Ona gereksinme duymak

İki ahbap çavuş(lar): Birbirlerinden hiç ayrılmayan, hep beraber dolaşan iki arkadaş

İki arada bir derede : Sıkışık durumda bile bir fırsat bularak, olanak yaratarak

-
İki arada bir derede kalmak: Çok güç bir durumla karşı karşıya gelmek

İki ateş arasında kalmak: Tehlikeli bir durum karşısında ne yapacağını şaşırmak, bir türiü karar verememek

İki ayağını bir pabuca sokmak: Bir kimseyi bir işi hemen yapıp bitirmesi için sıkıştırmak, zorlamak
İki çift laf etmek : Bir İki söz söylemek, biraz konuşmak

İkide bir, ikide birde : Sık sık

İki dirhem bir çekirdek: özenli giyinmiş (kimse)

İki eli yakasında olmak: Ondan hesap sormak

İki eli kanda olsa : “Hangi işi yaparsa yapsın, hangi durumda olursa olsun

” anlamında

İki gözü iki çeşme : Durmadan ağlayarak, gözyaşı dökerek

İki gözüm : Sevilen, değer verilen kimse için söylenen sevgi sözü

İki gözüm önüme aksın : Birini bir şeye inandırmak için ‘Dediklerim doğru değilse, kör olayım” anlamında yemin sözü

İki lafı bir araya getirememek : bk

İki sözü bir araya getirememek

İkili oynamak : Birbirine karşıt olan her iki yanı destekler bir tavır takınmak
İkindi üstü (üzeri) : İkindi vaktinde

İki paralık etmek (birin) : Söz ya da davranışlarıyla bir kimsenin değerini, itibarını düşürmek
İki paralık olmak : kibarı azalmak, utanılacak bir duruma düşmek

İki rahmetten biri: (Çok ağır hastalar için) “Ya sağlığına kavuşsun, ya da ölüp kurtulsun’ anlamında söylenir

İki seksen uzanmak : -1

Boylu boyunca yere serilmek -2

Keyiflenmek, neşelenmek

İki seksen uzatmak (birini) : Onu sert bir vuruşla yere sermek
İkisi de bir (aynı) kapıya çıkar: (Söz ve davranışlar için) “Her ikisi de aynı sonuca varır

” anlamında

İki sözü (lafı) bir araya getirememek: Söylemek istediklerini düzenli bir biçimde dile getirememek
İki ucu boklu deynek: “Bir sorunun çözülmesi için hangi yolu denersen dene hepsi sakıncalı

11 anlamında

10-10-2012	#18
Prof. Dr. Sinsi	Deyimler'in Açıklaması << İ >> İbret almak (bir şeyden): Ondan gereken dersi çıkarmak; ders almak İbreti âlem için: “Herkese ders olsun , herkes ders alsın diye” anlamında İbret olmak (bir şey birine): O şey ona ders olmak İcabına bakmak (bir şeyin, birinin): -1 Gereğini yerine getirmek, gerekeni yapmak -2 Onu yok etmek, ortadan kaldırmak İcat çıkarmak: -1 Herkes tarafından yadırganan, garip karşılanan davranışta bulunmak -2 Ortaya gereği olmayan bir sorun atmak İç açmak: Neşelendirin şeylerle sıkıntıları gidermek, ferahlatmak İçeri atmak (almak, tıkmak) (birini): Onu hapsetmek, tutuklamak; hapse atmak • İçeri düşmek: Hapse düşmek, tutuklanmak İçeri girmek: -1 Zarar uğramak -2 Hapse girmek İç etmek (bir şayi) : Başkasına ait bir şeyi kendisine mal etmek, ortadan kaldırmak, saklamak İç geçirmek : Derin bir soluk alıp vererek üzüntüsünü belirtmek İç güveysinden hallice : “Nasılsın?” sorusuna karşılık olarak söylenen ve “İyiyim, sıkıntılı birine göre daha iyi durumdayım” anlamına gelen söz İçi açılmak: İç sıkıntısı ortadan kalkıp neşelenmek, ferahlamak İçi almamak (bir şeyi) : -1 Onu midesi kaldırmamak, kabul etmemek -2 Hoşlanmadığı bir şeyi yapmak istememek İçi bayılmak : -1 Çok acıkmak, -2 Fazla tatlı ya da yağlı bir yiyecek midesinde tuhaflık yaratmak, su içmek isteği duymak İçi beni yakar dışı eli (yakar): “Beni ilgilendiren bu konu başkalarına çekici görünür, ancak benim için oldukça sıkıntı vericidir” anlamında İçi bulanmak : Midesi bulandığı için kusacak gibi olmak İçi burkulmak : Çok üzülmek (Kars Ciğeri sızlamak) İçi cız etmek: Çok üzülmek; yüreği cız etmek İçi çekmek (bir şeyi) : Bir şeye karşı içinde istek duymak (Kars Canı çekmek, gönlü çekmek) İçi dar : Sıkıntılı, beklemeye tahammülü olmayan (kimse) İçi daralmak : İçi sıkılmak, sıkıntı nedeniyle bunalmak İçi dayanmamak: bk İçi götürmemek İçi dışı bir: Gizlisi saklısı olmayan, düşündüklerini açıkça söyleyen (kimse) (Kars Özü sözü bir) İçi dışına çıkmak : -1 Bindiği taşıtın bozuk yoldan geçmesi sırasında ya da çok sallanmasından dolayı vücudu çok sarsılmak -2 Midesi bulanıp kusmak İçi erimek: Çok üzülmek, tedirgin olmak İçi ezilmek: Acıkmaktan dolayı midesi rahatsız olmak; içi kazınmak, kıyılmak İçi geçmek : -1 Uykuya dalmak -2 Yaşlılık ve zayıflık nedeniyle gücü azalmak İçi geniş : Tasasız, gamsız (kimse); yüreği geniş İçi gitmek : Bir şeyi yapmayı ya da elde etmeyi çok istemek -2 İshal olmak, sürgün gitmek İçi götürmemek (dayanmamak) (bir şeyi) : -1 Aaklı bir duruma da-yanamamak; yüreği dayanmamak -2 Onu kıskanmak -3 Vicdanı el vermemek İçi hop etmek : Birdenbire heyecanlanmak; yüreği hop etmek İçi ısınmak (birine, bir şeye) : Ondan hoşlanmak, onu sevmek İçi içini yemek : İstedikleri olmuyor diye sürekli üzüntü içinde olmak İçi kalkmak (kabarmak) : -1 Midesi bulanmak, tiksinmek -2 Ağlama ihtiyacı duymak -3 Çok heyecanlanmak İçi kan ağlamak : Kimseye sezdirmeden üzülmek, çok kederlenmek İçi kararmak : Hiçbir şeyden zevk almaz duruma gelmek, umutsuzluğa düşmek İçi kazınmak (kıyılmak) : Çok acıkmak; içi eritmek İçinden çıkmak : Zor bir işi başarıyla bitirmek İçinden doğmak: bk İçinden gelmek İçinden geçirmek (bir şeyi) : Onu düşünmek, tasarlamak İçinden gelmek (doğmak): 0 şeyi yapmak isteği duymak İçinden (içten) pazarlıklı: Sinsi, yapacağı kötülükleri sezdirmeyen (kimse) İçine atmak (bir şeyi) : -1 Üzüntüsünü kimseye bildirmemek -2 Kendisine yapılan kötüKiklere belli bir tepki göstermemekle birlikte bunları unutmamak İçine çekilmek: Kimse ile görüşmez olmak, kendi kendine kalmayı tercin etmek; kabuğuna çekilmek İçine dert olmak : Yapılabilecek nitelikte olan bir şeyi yapamamış olduğu için üzülmek İçine doğmak : Bir şeylerin olacağını sezinlemek; gönlüne doğmak İçine dokunmak : Dertlenmek, kederlenmek, hüzünlenme^ İçine etmek (sıçmak) (bir şeyin) : Onu kötü bir duruma getirmek İçine işlemek : Bir söz, davranış, durum bir kimseye çok dokunmak, derinden etkilemek; yüreğine işlemek İçine kapanmak : -1 Çevresiyle sıkı, yakın ilişki kurmamak -2 Durumunu, duygularını kimseye açmamak İçine korku düşmek: Kötü bir şeyin olabileceğinden kaygılanmak İçine kurt düşmek : Kötü bir şey olacağı kuşkusu içinde olmak İçine oturmak : Çok etkilenmek, çok üzülmek İçine sinmemek: -1 Yalanlan da bulunmadığı için güzel bir şeyden tat alamamak -2 Bir şey istediği gibi olmadığı İçin rahatsız olmak, o şeyi beğenmemek İçini açmak (birine): Derdini, sırrını ona anlatmak İçini bayıltmak: Fazla şekerli ve yağlı gıdalar yediği jçin artık hiçbir şey yiyemeyecek duruma gelmek İçini boşaltmak: -1 Kızdığı için bir kimseye içinden geçenleri söyleyip rahatlamak -2 Derdini anlatmak İçini çekmek: Üzüntüsünden derin derin nefes almak (Kars Göğüs girmek, iç geçirmek)* İçini kemirmek : Onu sürekli rahatsız, tedirgin etmek İçini kurt yemek (kemirmek) : Sürekli kaygı içinde olmak İçinin yağı erimek : Kötü bir şey olacak diye üzüntü çekmek İçi parçalanmak (paralanmak): Bir kimsenin kötü durumuna aayıp üzülmek; yüreği parçalanmak İçi rahat etmek: Kötü bir şey olmadığını görerek, öğrenerek ferahlamak İçi sıkılmak : Bunalmak, sıkıntı duymak İçi sızlamak : Kötü durumda olan bir şey ya da kimse için üzülmek İçi tez: Aceleci, sabırsız (kimse) (Kars Canı tez, tez canlı) İçi titremek: -1 Çok üşümek -2 Özen göstermek, zarar gelecek diye tasalanmak İçi yanmak : -1 Çok üzülmek -2 Susamak İçler acısı: Çok aaklı, hüzün verici İçli dışlı olmak (biriyle): Onunla çok samimi ilişkiler içinde bulunmak; senli benli olmak İçtikleri su ayrı gitmemek: Çok yakın arkadaş olmak İdare etmek (bir şeyi) (birini): -1 Onu yönetmek -2 Onu tutumlu kullanmak -3 Yetmek, yetişmek -4 Onu hoşgörüyle karşılamak -5 Onu görmezlikten gelmek, örtbas etmek İdaresini bilmek: Tutumlu davranmak İddiaya tutuşmakfgirmek, girişmek) : Birbirine karşıt iddialar ile bahse girişmek İfadesini almak (birinin) : -1 Onu sorguya çekmek -2 Onu dövmek, hırpalamak -3 Onu yenmek, ona üstün gelmek İflahım kesmek : İş yapamaz duruma getirmek İflas bayrağını çekmek: İflas etmek, her şeyini yitirmek, batmak İfrata kaçmak: Düşüncelerinde, davranışlarında çok ileri, aşırı gitmek İfrata vardırmak (bir şeyi): Onu aşırı ölçüye vardırmak İfrit etmek (bîrini) : Onu ç$k öfkelendirmek, kızdırmak (Kars Çileden çıkarmak) İfrit olmak (kesilmek) (birine, bir şeye): Ona çok kızmak, öfkelenmek (Kars Çileden çıkmak) İftihara geçmek : Derslerinde başarılı, davranışlarında beğenilir olup üstün öğrenci seçilmek İftira atmak (etmek) (birine): On asılsız ve kasıtlı bir suç yüklemek (Kars Kara çalmak) İftiraya uğramak : Kendisine asılsız bir iftira yüklenmiş olmak İğne atsan yere düşmez: Bir yerin çok kalabalık olduğunu belirtmek İÇtn kullandır İğne ile kuyu kazmak : Zor bir işi yetersiz araç ve gereçlerle büyük bir çaba harcayarak başarmaya çalışmak İğne ipliğe dönmek (iğne İplik kalmak): Çok zayıflamak İhtilafa düşmek: Bozuşmak, uyuşamamak; aralarında anlaşmazlık doğmak İhtimal vermemek (bir şeye) : Onun gerçekleşebileceğini düşünmemek, sanmamak İhtimam göstermek (birine, bir şeye): Onajyi bakmak, onunla yakından ilgilenmek; özen göstermek İhtiyaç duymak (hissetmek) (bir şeye, birine): Ona gereksinme duymak İki ahbap çavuş(lar): Birbirlerinden hiç ayrılmayan, hep beraber dolaşan iki arkadaş İki arada bir derede : Sıkışık durumda bile bir fırsat bularak, olanak yaratarak - İki arada bir derede kalmak: Çok güç bir durumla karşı karşıya gelmek İki ateş arasında kalmak: Tehlikeli bir durum karşısında ne yapacağını şaşırmak, bir türiü karar verememek İki ayağını bir pabuca sokmak: Bir kimseyi bir işi hemen yapıp bitirmesi için sıkıştırmak, zorlamak İki çift laf etmek : Bir İki söz söylemek, biraz konuşmak İkide bir, ikide birde : Sık sık İki dirhem bir çekirdek: özenli giyinmiş (kimse) İki eli yakasında olmak: Ondan hesap sormak İki eli kanda olsa : “Hangi işi yaparsa yapsın, hangi durumda olursa olsun” anlamında İki gözü iki çeşme : Durmadan ağlayarak, gözyaşı dökerek İki gözüm : Sevilen, değer verilen kimse için söylenen sevgi sözü İki gözüm önüme aksın : Birini bir şeye inandırmak için ‘Dediklerim doğru değilse, kör olayım” anlamında yemin sözü İki lafı bir araya getirememek : bk İki sözü bir araya getirememek İkili oynamak : Birbirine karşıt olan her iki yanı destekler bir tavır takınmak İkindi üstü (üzeri) : İkindi vaktinde İki paralık etmek (birin) : Söz ya da davranışlarıyla bir kimsenin değerini, itibarını düşürmek İki paralık olmak : kibarı azalmak, utanılacak bir duruma düşmek İki rahmetten biri: (Çok ağır hastalar için) “Ya sağlığına kavuşsun, ya da ölüp kurtulsun’ anlamında söylenir İki seksen uzanmak : -1 Boylu boyunca yere serilmek -2 Keyiflenmek, neşelenmek İki seksen uzatmak (birini) : Onu sert bir vuruşla yere sermek İkisi de bir (aynı) kapıya çıkar: (Söz ve davranışlar için) “Her ikisi de aynı sonuca varır” anlamında İki sözü (lafı) bir araya getirememek: Söylemek istediklerini düzenli bir biçimde dile getirememek İki ucu boklu deynek: “Bir sorunun çözülmesi için hangi yolu denersen dene hepsi sakıncalı11 anlamında