Hücre Organelleri Yapı Ve Özellikleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-10-2012

Hücre zarına iki sıra fosfolipit’e ek olarak proteinler, glikolipitler ve glikoproteinler bulunur

Büyük proteinlerden bazıları zarda enine uzanarak dış ortam ve sitoplazma arasında “por” adı verilen geçitler meydana getirirler

Bu porlar madde geçiminde çok önemlidir

Çünkü hücre zarından geçemeyen, suda erimiş küçük maddeler bu geçitler yoluyla hücre içine veya dışına taşınırlar

Diğer zarlardan farklı olarak hücre zarında glikolipitler ve gilikoproteinler zara mozaik benzeri bir görüntü verir

Hücrenin dedektörleri diye bileceğimiz reseptörler de bu maddelerden oluşur

Hücrenin bulunduğu ortamdaki değişiklikleri ve uyarıları sürekli olarak algılar ve tepki gösterilmesini sağlar

Bu yapılar hücre gurupları arasında farklılık gösterdiğinden hücrenin özgünlüğünü sağlarlar

Bu maddelerin tahrip olması,hücre’nin etrafında olup bitenlerden habersiz olmasına, yani kansere sebep olur

Hücre zarı hiçbir zaman sabit bir duvar şeklinde değildir

Bunu sebebi;bazı hücresel faaliyetler sonucu zara yeni parçalar eklenmesi yada çıkartılmasıdır

bundan dolayı hücre zarı sürekli olarak sağlı sollu hareketler yaparlar

Bu durun hücre zarının canlı olduğunun göstergesidir

HÜCRE ÇEPERİ :
Bitki hücrelerine has olan hücre çeperi, plazma zarının etrafında bulunan ve onu koruyan cansız sert bir örtüdür

Bitki dokularının mekanik direncini sağlayan bu yapıların temel maddesi selülozdur

Komşu hücrelerin çeperi birbirlerine pektin maddeleri ile bağlanmıştır

Hücreler arasında pektin den oluşmuş bu tabakaya “orta lamel” denir

Hücre çeperinin oluşumu esnasında çekirdek bölünmesinden hemen sonra iki çekirdek arasında oluşan selülozik yapıya ”fragmoplast” denir

Daha sonra fragmoplast pektin gibi maddelerin eklenmesi ile çeper teşekkül eder

Çeperde madde geçişini sağlayan geçitler bulunur

Bu geçitler tam geçirgendir

GLİKOKALİKS:
Hayvan hücrelerinde zarın dış kısmında glikozdan oluşmuş glikokaliks adı verilen bir tabaka bulunur

Bu tabadaki glikozlar gerçekte protein ve lipitlere bağlı durumdadır

Dolayısıyla glikoprotein ve glikolipitleri meydana getirirler

Glikokaliks tabakası hücrelerin birbirine tutunmasında çok etkilidir

ayrıca glikokaliks hücreye özgün bir yapı meydana getirerek aynı yapıdaki hücrelerin bir birini tanıması ve iş birliği yapmasını sağlar ortamdaki yabancı her hangi bir yapıdan hücreyi haberdar ederler

KAPSÜLLER:
Bazı bakteriler kapsül adı verilen polisakkaritlerden yapılmış bir kılıfla çevrilidir

kapsüllerin bakteriyi olumsuz çevre koşullarına karşı koruma,virüslerin bağlanmasını önleme,bakterilerin fagositoz yapmasını engelleme ve bakterilerin yüzeyde tutunmasını arttırma gibi işlevleri vardır

SİTOPLAZMA:
Sitoplazma;hücre zarı ile çekirdek arasında bulunan,hücre iskeleti,organaller ve sitozol adı verilen sıvıdan oluşan kısımdır

Sitoplazmadaki canlı yapıya organaller, cansız yapıya ise organik ve in organik bileşikler oluşturur

Cansız yapı;katı sıvı arası yarı akışkan bir özellik gösterir

Sitoplazma, ektoplazma ve endoplazmadan oluşur

Hücre zarının hemen altındaki yoğun kısma ektoplazma, ektoplazmayla çekirdek arasındaki daha az yoğun kısma endoplazma denir

Hücre organallerinin çoğu endoplazmada yer alır

[IMG]file:///C:/Users/SmL/AppData/Local/Temp/msohtml1/01/clip_image001

jpg[/IMG]HÜCRE İSKELETİ:
Bütün yüksek yapılı organizmalarda olduğu gibi hücrenin de iskeleti vardır

Bu iskelet hücrenin belli bir şekle sahip olmasını ve hücre organallerinin gerekli olduğu bölümlerde bulunmasını sağlar

Aynı zamanda hücrenin değişik şekildeki hareketini,iğ ipliklerinin oluşumu, ve sitoplazma hareketini hücre iskeleti sağlar

Hücre sitoplazması;mikrotübül ve mikroflamentlerden meydana gelmiş ağası bir yapıyla doludur

Bu ağsı yapı hücrenin iskeletini meydana getirir

Aktin miyozin ve tropomiyozin den meydana gelen mikroflamentler kasılıp gevşeyerek hücre hareketini sağlarlar

Hücre iskeletinin arası sitoplazma sıvısı ile doludur

Bu kısım özellikle glikoliz enzimlerini taşır ve protein sentezinin basamakları bu kısımda gerçekleşir

[IMG]file:///C:/Users/SmL/AppData/Local/Temp/msohtml1/01/clip_image002

jpg[/IMG]SİTOZOL (Sitoplazma sıvısı):
Sitozol in %90ını su oluşturur

bu oran bazı canlılarda %98ekadar yükselebileceği gibi sporlarda ve tohumlarda %5 ve %15e kadar düşebilir

sitozolda organik ve inorganik maddelerin oranı %10 %40 arasında değişebilir

Kuru maddelerin %90nı organik %10nu inorganik maddelerden oluşur

Sitozolda en çok bulunan kuru madde protein molekülüdür

bitki hücrelerinde ise en çok bulunan madde karbonhidratlardır, ayrıca sitozolda ;yağ,vitamin,hormon,organik ve inorganik asitler bulunur

Sitozolda bulunan önemli inorganik maddeler Na,Mg ve Fe’dir

Sitoplazma yukarıda söylendiği gibi yarı akışkan yoğun bir maddedir

Hücrenin yoğunluğu yaklaşık 1,25g/cm³ olup,suya konduğunda dibe çöker

ORGANELLER:

MİTOKONDRİ:

Oksijenli solumun yapan tüm ökaryotik hücrelerde görülen

organeldir

Hücrelerdeki görevi enerji üretmektir

Dolayısıyla enerji ihtiyacının fazla olduğu kas hücreleri, aktif taşımanın fazla olduğu hücreler, sinir hücreleri gibi hücrelerde sayı oranı fazladır

Sayıları hücrenin fonksiyonuna bağlı olarak ,hücre başına birkaç taneden 2500’ e kadar çıkabilir

Mitokondri iki katlı zara sahiptir

Zarları yapı olarak hücre zarının yapısına benzerler

Dış zar düz, iç zar ise içeriye doğru oluşan tüp şeklinde krista adı verilen kıvrımlardan oluşur

Krista zarında, elektron taşıma sistemine ait enzimler bulunur

ETS enzimleri enerji ile ilgili enzimler olduğundan fazla enerjiye ihtiyaç duyan hücrelerin mitokondrilerinde çok sayıda bulunur

İç zarın sınırladığı orta kısma matriks denir

Matrikste solunumla ilgili enzimler, ribozom DNA, RNA, protein, su ve mineraller bulunur

Mitokondri DNA’sı,mitokondrinin çekirdekten bağımsız olarak çoğalması ve kendine has bir metabolizmasının olmasını sağlar

Yalnız, solunum enzimleri ve bazı maddeler çekirdek DNA’sında sentezlenir

Mitokondri DNA’sı çekirdek DNA’sına göre daha az bilgi taşır

2RİBOZOM:
Virüsler hariç bütün hücrelerde bulunan ribozom, büyüklüğü 150-200 Å(angström) arasında değişen en küçük organeldir

Ribozomlarda protein sentezi yapılır

Hücreye giren aminoasitler burada protein haline getirilir

Proteinler hücrenin en önemli yapıtaşları olduğu için ribozomlar da hücrenin en önemli organelidirler

İzole edilmiş ribozomlar, hücre dışında gerekli ortam hazırlandığında protein sentezi yapılır

10-10-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Hücre Organelleri Yapı Ve Özellikleri Hücre zarına iki sıra fosfolipit’e ek olarak proteinler, glikolipitler ve glikoproteinler bulunurBüyük proteinlerden bazıları zarda enine uzanarak dış ortam ve sitoplazma arasında “por” adı verilen geçitler meydana getirirler Bu porlar madde geçiminde çok önemlidirÇünkü hücre zarından geçemeyen, suda erimiş küçük maddeler bu geçitler yoluyla hücre içine veya dışına taşınırlar Diğer zarlardan farklı olarak hücre zarında glikolipitler ve gilikoproteinler zara mozaik benzeri bir görüntü verirHücrenin dedektörleri diye bileceğimiz reseptörler de bu maddelerden oluşurHücrenin bulunduğu ortamdaki değişiklikleri ve uyarıları sürekli olarak algılar ve tepki gösterilmesini sağlarBu yapılar hücre gurupları arasında farklılık gösterdiğinden hücrenin özgünlüğünü sağlarlarBu maddelerin tahrip olması,hücre’nin etrafında olup bitenlerden habersiz olmasına, yani kansere sebep olur Hücre zarı hiçbir zaman sabit bir duvar şeklinde değildirBunu sebebi;bazı hücresel faaliyetler sonucu zara yeni parçalar eklenmesi yada çıkartılmasıdırbundan dolayı hücre zarı sürekli olarak sağlı sollu hareketler yaparlar Bu durun hücre zarının canlı olduğunun göstergesidir HÜCRE ÇEPERİ : Bitki hücrelerine has olan hücre çeperi, plazma zarının etrafında bulunan ve onu koruyan cansız sert bir örtüdürBitki dokularının mekanik direncini sağlayan bu yapıların temel maddesi selülozdurKomşu hücrelerin çeperi birbirlerine pektin maddeleri ile bağlanmıştırHücreler arasında pektin den oluşmuş bu tabakaya “orta lamel” denirHücre çeperinin oluşumu esnasında çekirdek bölünmesinden hemen sonra iki çekirdek arasında oluşan selülozik yapıya ”fragmoplast” denir Daha sonra fragmoplast pektin gibi maddelerin eklenmesi ile çeper teşekkül eder Çeperde madde geçişini sağlayan geçitler bulunur Bu geçitler tam geçirgendir GLİKOKALİKS: Hayvan hücrelerinde zarın dış kısmında glikozdan oluşmuş glikokaliks adı verilen bir tabaka bulunur Bu tabadaki glikozlar gerçekte protein ve lipitlere bağlı durumdadır Dolayısıyla glikoprotein ve glikolipitleri meydana getirirler Glikokaliks tabakası hücrelerin birbirine tutunmasında çok etkilidirayrıca glikokaliks hücreye özgün bir yapı meydana getirerek aynı yapıdaki hücrelerin bir birini tanıması ve iş birliği yapmasını sağlar ortamdaki yabancı her hangi bir yapıdan hücreyi haberdar ederler KAPSÜLLER: Bazı bakteriler kapsül adı verilen polisakkaritlerden yapılmış bir kılıfla çevrilidirkapsüllerin bakteriyi olumsuz çevre koşullarına karşı koruma,virüslerin bağlanmasını önleme,bakterilerin fagositoz yapmasını engelleme ve bakterilerin yüzeyde tutunmasını arttırma gibi işlevleri vardır SİTOPLAZMA: Sitoplazma;hücre zarı ile çekirdek arasında bulunan,hücre iskeleti,organaller ve sitozol adı verilen sıvıdan oluşan kısımdırSitoplazmadaki canlı yapıya organaller, cansız yapıya ise organik ve in organik bileşikler oluştururCansız yapı;katı sıvı arası yarı akışkan bir özellik gösterir Sitoplazma, ektoplazma ve endoplazmadan oluşurHücre zarının hemen altındaki yoğun kısma ektoplazma, ektoplazmayla çekirdek arasındaki daha az yoğun kısma endoplazma denirHücre organallerinin çoğu endoplazmada yer alır [IMG]file:///C:/Users/SmL/AppData/Local/Temp/msohtml1/01/clip_image001jpg[/IMG]HÜCRE İSKELETİ: Bütün yüksek yapılı organizmalarda olduğu gibi hücrenin de iskeleti vardırBu iskelet hücrenin belli bir şekle sahip olmasını ve hücre organallerinin gerekli olduğu bölümlerde bulunmasını sağlarAynı zamanda hücrenin değişik şekildeki hareketini,iğ ipliklerinin oluşumu, ve sitoplazma hareketini hücre iskeleti sağlar Hücre sitoplazması;mikrotübül ve mikroflamentlerden meydana gelmiş ağası bir yapıyla doludurBu ağsı yapı hücrenin iskeletini meydana getirirAktin miyozin ve tropomiyozin den meydana gelen mikroflamentler kasılıp gevşeyerek hücre hareketini sağlarlar Hücre iskeletinin arası sitoplazma sıvısı ile doludur Bu kısım özellikle glikoliz enzimlerini taşır ve protein sentezinin basamakları bu kısımda gerçekleşir [IMG]file:///C:/Users/SmL/AppData/Local/Temp/msohtml1/01/clip_image002jpg[/IMG]SİTOZOL (Sitoplazma sıvısı): Sitozol in %90ını su oluştururbu oran bazı canlılarda %98ekadar yükselebileceği gibi sporlarda ve tohumlarda %5 ve %15e kadar düşebilirsitozolda organik ve inorganik maddelerin oranı %10 %40 arasında değişebilirKuru maddelerin %90nı organik %10nu inorganik maddelerden oluşurSitozolda en çok bulunan kuru madde protein molekülüdürbitki hücrelerinde ise en çok bulunan madde karbonhidratlardır, ayrıca sitozolda ;yağ,vitamin,hormon,organik ve inorganik asitler bulunur Sitozolda bulunan önemli inorganik maddeler Na,Mg ve Fe’dir Sitoplazma yukarıda söylendiği gibi yarı akışkan yoğun bir maddedirHücrenin yoğunluğu yaklaşık 1,25g/cm³ olup,suya konduğunda dibe çöker ORGANELLER: MİTOKONDRİ: Oksijenli solumun yapan tüm ökaryotik hücrelerde görülen organeldirHücrelerdeki görevi enerji üretmektir Dolayısıyla enerji ihtiyacının fazla olduğu kas hücreleri, aktif taşımanın fazla olduğu hücreler, sinir hücreleri gibi hücrelerde sayı oranı fazladır Sayıları hücrenin fonksiyonuna bağlı olarak ,hücre başına birkaç taneden 2500’ e kadar çıkabilir Mitokondri iki katlı zara sahiptir Zarları yapı olarak hücre zarının yapısına benzerler Dış zar düz, iç zar ise içeriye doğru oluşan tüp şeklinde krista adı verilen kıvrımlardan oluşur Krista zarında, elektron taşıma sistemine ait enzimler bulunur ETS enzimleri enerji ile ilgili enzimler olduğundan fazla enerjiye ihtiyaç duyan hücrelerin mitokondrilerinde çok sayıda bulunur İç zarın sınırladığı orta kısma matriks denir Matrikste solunumla ilgili enzimler, ribozom DNA, RNA, protein, su ve mineraller bulunur Mitokondri DNA’sı,mitokondrinin çekirdekten bağımsız olarak çoğalması ve kendine has bir metabolizmasının olmasını sağlarYalnız, solunum enzimleri ve bazı maddeler çekirdek DNA’sında sentezlenir Mitokondri DNA’sı çekirdek DNA’sına göre daha az bilgi taşır 2RİBOZOM: Virüsler hariç bütün hücrelerde bulunan ribozom, büyüklüğü 150-200 Å(angström) arasında değişen en küçük organeldir Ribozomlarda protein sentezi yapılır Hücreye giren aminoasitler burada protein haline getirilir Proteinler hücrenin en önemli yapıtaşları olduğu için ribozomlar da hücrenin en önemli organelidirlerİzole edilmiş ribozomlar, hücre dışında gerekli ortam hazırlandığında protein sentezi yapılır