|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlı Devletinin Balkanlardaki Mimari Eserleri Hanlar Camiler Medreseler
Osmanlı Devleti'nin balkanlarda hakim olmaya başlamasından sonra burada meydana getirdiği mimari eserler : Hanlar Camiler Medreseler Köprüler
Sırbistan'daki Niş Kalesinin resmi
Balkanlardaki deyimi bugünkü Türkiye sınırları dışında, bütün Balkan yarımadası ile şimdiki Romanya ve Macaristan'ı içine almaktadır Osmanlı İmparatorluğumun bu toprakları üzerinde, bugün Macaristan, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Romanya, Arnavutluk ve Yunanistan olarak altı devlet bulunmaktadır Buralardaki Türk eserleri hakkında, yerinde kalan çok azı dışında, elimizdeki yegane kaynak Evliya Çelebi Seyahatnamesidir Evliya Çelebi'nin görmediği, uğramadığı yerler de malesef bunun dışında kalmıştır
Kuzeyden başlanacak olursa, Dobruca gibi, büyük şehirlerin kurulmasına elverişli olmayan alçak ve bataklık arazi üzerinde Sultan II Bayezid'den başlayarak, Osmanlılar, buradaki seyrek nüfusun ihtiyacını karşılayacak ölçüde mimari eserler yapmışlardır Fakat bu eserlerin çoğu, 1828'de Edirne'ye kadar inen Rus orduları tarafından tahrip edildiğinden, daha sonra Sultan II Mahmud, Abdülmecid, Abdülaziz tarafından yaptırılan camiler kalmıştır
Daha önceki devirden kurtulan üç eser, Sokullu'nun hanımı Esma Han Sultan'ın Mangalia'daki cami ve medresesi, Babadağı'nda Gazi Ali Paşa Camii, Medrese ve Türbesi ile, küçük bir yapı olan Sarı Saltuk Türbesi, XVI ve XVII yüzyıl özelliklerini korumuştur
XIX yüzyılın son yarısı içinde Bükreş, Harşova, İbrail, İshaklı, Kalas, Köstence, Maçin, Mahmudiye, Mecidiye, Süne (Sulina) ve Tolca'da bulunan çatı örtülü basit camiler, tavan ve ağaç işlerindeki oymalar ve süslemeler bakımından değer taşır
Kubbeli tek cami, Tuna'nın en kuzey ağzında, Süne (Sulina)'dadır Kalas Camii'ni de 1900 yıllarında Sultan Ab-dülhamid yaptırmıştır Böylece köy camileri ile birlikte, Dobru-ca'da 80 kadar cami ve 2 medrese, mektep vardır
Bükreş'te küçük bir cami ile bir han, Yergöyü (Giurgiu), Kalafat, Orşova gibi kalelerde ve Dobruca - Buğdan sınırında İbrail'de şimdi kilise olan bir cami vardı
Kanunî Sultan Süleyman devrinde fethedilen Banat'ta, hemen savaşın arkasından bütün gerekli Osmanlı müesseseleri yapılmaya başlanmıştır
Sonraları doğu tarafından Avusturyalıların eline geçen birkaç şehri, Köprülü Mehmed Paşa geri almış (1668), daha savaş devam ederken Arad'da cami, mektep, imaret han, zaviye, köprü, hamam yaptırmıştır Varat'ta da Sultan IV Mehmed namına bir cami, bir medrese, bir okul ve Vezirköprüsü denilen köprüyü, Yanova (Boros-yenö)'da Sultan IV Mehmed Camii ile Köprülü Camii'ni yaptırmıştır Daha sonra oğlu Fazıl Ahmed Paşa bir cami, bir okul, ayrı ayrı iki vezir de iki cami, bir saat kulesi ve çeşitli mescitler yaptırmışlardır
XVIII yüzyıla kadar Osmanlılar elinde kalmış olan Tamşuvar, yirmi altı eserle imar edilmiş ise de, bugün eski belediye binasının kapısına, duvara yerleştirilen Sultan İbrahim Hamamı kitabesinden başka iz kalmamıştır
Macaristan'ın durumu biraz daha belirlidir Merkez Budin (Buda Pest) için Evliya Çelebi, yalnız varoşlarda 3500 ev, 24 mahalle göstermiştir Yukarıhisar'dakiler bunun dışında kalmaktadır
Budin'deki eserler, 25 cami, 47 mescit, 12 medrese, 16 mektep, 10 tekke ve türbe, 8 kaplıca, 2 hamam, 9 han, 75 sebilhane, 10 çeşme, 1 baruthane, 1 saat kulesi, 1 bedesten olarak 217'yi bulmaktadır Cami, mescit ve medreseler tamamen kaybolduğundan bunların şekli bilinmiyor Yalnız Toygun Paşa Camii'nin mihrap duvarlarının bir kısmı ile bir köşesinin yerine göre yapılan restitüsyonu, Saraçhanebaşı'ndaki Dül-gerzade ve Fındıklı Molla Çelebi camilerinin bir eşini vermektedir Yalnız kubbe biraz daha büyük olup, son cemaat yeri de yanlara doğru taşmaktadır Bu cami önce Fransisken Manastırı olmuş, sonra yıktırılarak şimdiki kilise yapılmıştır Bu arada camiden kalan duvar ve köşe, Macarlarca temizlenerek meydana çıkarılmıştır Sinan'ın Sokullu Mehmed Paşa Camii ve iki medresesi hakkında da bilgi yoktur, yalnız gravürlerden bunun kubbeli bir cami olduğu anlaşılmaktadır Sinan'ın imparatorluk sınırlarının en kuzeyinde ve Macaristan'da yaptığı tek cami bu olmuştur Kuzeyde, bundan sonraki eseri Drina Köprüsü, 350 km güneyde kalır Sinan'ın, Macaristan'da başka eserler yaptığı hakkında bilgiler gerçeğe dayanmaz
Budin'de yerinde kalan en önemli eserler, dört kaplıcadan ibaret olup, onların da soğukluk kısımları yıkılmış, yalnız birisinin tek duvarı, pencere ve hücreleri
bırakılmıştır Aşı-kî'nin yazmasından soğuklukların büyük kubbeli olduğu anla
şılmakta, kalan duvar da, bunu doğrulamaktadır Kaplıcaların havuz kısmında da pencereler açılıp, halvetler bozularak değişiklik yapılmıştır
Kaplıcalar, imparator tarafından subaylara hediye edilmiş, onlar da istedikleri
değişikliği yapmışlardır Horozkapısı Kaplıcası, Kırali ailesine verilmiş olup, aynı
isimdeki apartmanın kapısından girişi vardır Kalan soğukluk duvarı görülmektedir
Bundan başka Budin'de kalan diğer bir eser, çok tanınmış Gül Baba Türbesi'dir Önceleri şapel haline getirilen türbe, son yıllarda tamir edilip etrafı açılarak güzel bir bahçe içerisine alınmıştır Böylece Budapeşte'deki 217 eserden, bir türbe ile dört kaplıcadan başka bir şey kalmamıştır
Fakat Pecs şehrinde kalan camiler, bize iyi bir fikir vermektedir Sigetvar'da da iki cami vardır Macaristan'da kalan en büyük ve güzel cami Pecs'de-ca 1579 tarihli Gazi Kasım Paşa Camii'dir 1635 m çapındaki kubbesi ile Üsküp ve Saraybosna camilerinden biraz daha büyüktür Binada, kilise haline getirilirken yapılan barok değişiklikler ve ilâveler temizlenerek, muhteşem eser ortaya çıkmış ve şehir meydanına hayat vermiştir Yalnız minaresi ve son cemaat revakı yıkılarak, yerine kilisenin narteksi gelmiştir
Pecs'de kalan diğer bir eser, Yakovalı (Dakovica) Hasan Paşa Camii'dir Kilise haline getirilmiş olan yapıda, son tamirde değişiklikler ve ilâveler kaldırılarak üslûba uygun şekilde restore edilmiş, duvarlar temizlenerek kalem işleri ve yazılar meydana çıkarılmış, minarede çan takmak için bozulan petek yeniden yapılmıştır En iyi korunan ve içinde namaz kılınabilecek durumda bir camidir Yalnız bir sütunu açıkta bırakarak son cemaat revakını kapatan ve kubbeden yukarıya yükselen bitişik manastır binası (şimdiki dispanser) yapıyı gölgelemektedir Bir de cami içine konulan, torna işi, çirkinlik numunesi minber, kanser yarası gibi camiin ahenkli güzel mekânı içerisinde göze batmaktadır
Aynı şehirde sekizgen İdris Baba Türbesi, kiremit örtülü kubbesi ile sade bir yapıdır Yuvarlak pencereler sonradan, kilise haline getirilirken açılmış, kubbenin şekli de biraz değiştirilerek bozulmuştur Son tamirde yeniden sanduka konularak türbe haline getirilmiştir
Sigetvar'da Ali Paşa Camii kilise haline getirilirken, re-vak yerine bir koro ve org bölümü yapılmış, kubbe incil, Ahd-i atîk tasvirleri ile süslenmiş, pencereler örülerek loşluk içine sokulmuştur Böyle büyük değişikliklere uğrayan camii, son zamanlarda eski haline koyma teşebbüsleri vardır Sigetvar'da kale içinde çatı örtülü Sultan Süleyman Camii de, kilise iken sonra müzeye çevrilmiştir Yan taraftaki ilâve dışında, camide fazla bir değişiklik yoktur Kanunî Sultan Süleyman'ın ahşasının bulunduğu türbe yıkılmış, yerinde bir kilise yapılmıştır
Evliya Çelebi'nin bildirdiğine göre Romanya ve Macaristan'da toplam 873 eser vardı Bunlardan dört kaplıca, iki türbe, Pecs ve Sigetvar'da kiliseye çevrilmiş dört cami kalıntısı Sikloş'da ev haline sokulan pek harap kubbeli bir cami, Eğri (Eğer, Erlau)'de ve Hamza Bey Palankası (Eresi)'nda ve Bu-din'in 20 km güneyinde (Erd)'de çıplak birer minare olarak ancak 13 eser kalmıştır ki, nispeti yüzde bir buçuktan bile azdır
Diğer Balkan devletleri, Yugoslavya, Bulgaristan, kısmen Yunanistan ve Arnavutluktaki eserler için, Evliya Çelebi Seyahatname'sinden başka kaynaklar vardır XVIII yüzyıldan başlayan vakıf, tapu tahrir defterleri, salnamelerden başka, Yugoslavya için zengin, diğer yerler için perakende yayınlar vardır Ekrem Hakkı Ayverdi, zahmetli çalışmaları ile iki cilt halinde toplayıp baskıya hazırladığı Yugoslavya'daki eserlerin sayısını, 7-8 bin olarak tahmin etmektedir Bu Romanya ve Macaristan'daki eserlerin 9-10 misline varacaktır Bulgaristan, Yunanistan ve Arnavutluk'taki eserlerin toplamı 5-6 bin olarak alınırsa, imparatorluğun Avrupa kısmında 13-14 bin eser yapıldığı tahmin edilebilir Roma imparatorluğumdan çok daha zengin bir mimari tablo, imparatorluğun manevi birliğini sağlamakta önemli rol oynamıştır
Gazi Hünkâr Murad Hüdavendigâr'ın 1364'te fethettiği Filibe'de, fetihten hemen sonra yaptırdığı Hüdavendigâr Camii, en erken tarihli eserlerden biridir 850 m çapında, üç kubbeli geniş orta nef, 6 m genişliğinde üçer çapraz tonozlu dar yan netlerle aynı yıllardan Bursa Şehadet Camii plânının uzatılmasından meydana gelen çok kubbeli bir camidir Filibe'de Evliya Çelebi'nin adını verdiği 53 camiden yalnız bu cami ile Şehabeddin Paşa Camii kalmıştır
Kaynak: Osmanlı Mimarisi Prof Dr Oktay ASLANAPA TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI
Gazi Mehmed Paşa Hamamı
Balkanlardaki Türk Mimari Eserlerinden Bazıları :
ARNAVUTLUK : Tiran: Kaplan Paşa Türbesi Korça: Mirahor Camii ve Mirahor Türbesi İşkodra: Buşatlı Mehmet Paşa Camii Vlora: Muradiye Camii Berat: Bekârlar Camii Elbasan: Çarşı Hamamı
BOSNA HERSEK : Sarayevo: Ferhat Bey Camii Bursa Bedesteni Travnik: Süleyman Paşa Camii Banyaluka: Ferhat Bey Camii Mostar: Saruca İbrahim Paşa Camii Kladanj: Hacı Bali Bey Camii Odzak: Çarşı Camii Visoko: Tekke Tuzla: Cami
BULGARİSTAN : Filibe(Plovdiv): Perşembe Pazarı Camii Razgrad: İbrahim Paşa Camii Köstendil: Fatih Camii Provadija: Abdulaziz Camii Selvievo: Malkoç Bey Türbesi Karlovo: Karlı İli Mehmed Bey Camii
HIRVATİSTAN : Zadar: Valpovo Han Dırniş: Cami Osijek: Kaleiçi Mustafa Paşa Camii
KARADAĞ : Podgoriça: Hasan Ağa Camii ve Türbesi Bar: Starigrad Camii minaresi Çetinje: Türk Konsolosluğu binası
KOSOVA : Priştine: Yaşar Paşa Camii Prizren: Gazi Mehmed Paşa Hamamı Prizren KalesiPrizren Rüştiyesi Cakova: Büyük Tekke
MACARİSTAN : Eger: Valide Sultan Hamamı Peç: İdriz Baba Türbesi Yakovalı Hasan Paşa Camii Zigetvar: Kanuni Sultan Süleyman Camii Erd Camii
MAKEDONYA - Ustrumca: Banitsa Köyü Camii Hünkâr Camii İştip: Hüsamettin Bey Camii Pirlepe: Çarşı Camii Manastır: Haydar Kadı Camii İshakiye Camii Radoviş: Cami minaresi Pirlepe: Çarşı Camii Debre: Fatih Camii
ROMANYA - Köstence: Hünkar Camii Hırşova: Sultan Mahmut Camii İshakça: Mahmut Yazıcı Camii
SIRBİSTAN - Belgrad: Şeyh Mustafa Paşa Türbesi Niş: İslam Ağa Camii Novi Pazar: Altın Âlem Camii İsa Bey Hamamı
YUNANİSTAN - Selanik: II Murad Hamamı Hamza Bey(Hafse Hatun) Camii Serez: Mehmet Bey Camii İskeçe: Sünne Camii Gümülcine(Komotini): Eski Cami Yenitsa (Yenice Vardar): Evrenos Bey Türbesi Yanya: Mimar Sinan Camii Tırkala: Osman Şah Camii
Kaynak: Balkanlarda Türk Eserlerinin Durumu Doç Mehmet İbrahimgil
osmanlı, devletinin, balkanlardaki, mimari, eserleri, balkanlara, hakim, olmaya, başlamasından, sonra, meydana, getirdiği, mimari, eserler, medreseler, hanlar, camiler, köprüler, köprüleri
"Osmanlı Devleti'nin balkanlarda hakim olmaya başlamasından sonra burada meydana getirdiği mimari eserler :" adlı konuyu okudunuz Katkı ve yorumlarınızı bekliyoruz
|