Entomoloji Ders Notları

Abdomen (karın) : Abdomendeki halkalar genel olarak belirgin olup, halka sayısı değişmekle beraber genellikle 11 halkadan oluşmuştur Bu segmentlerin bazıları birbiriyle kaynaşmışlardır, Abdomenin arka tarafında türlere göre değişmek üzere anüs ve cinselorganlar bulunur

Erkeklerde çiftleşmeye yarayan genital organlar hypopygium adını alır ve bazenda kılıfıyla birlikte penis bulunur Dişilerde ise yumurtlamaya hizmet eden ovipozitor bulunur İnsectlerde sindirim sistemi ağızIa başlar ve birçok kör keselerden oluşan mide ve bağırsaklarla devam eder ve anüsle sona erer Bağırsaklar ön, orta (mideye tekabül eder) ve son bağırsaktan ibarettir Midenin bağırsağa geçtiği yerde birçok kanalcık yani malpighi kanalları vardır Bu kanallar böceğin ekskresyon aygıtları olup, artık maddeleri toplar ve son bağırsağa dökerler

Böceklerde kaslar çeşitli halkalar içerisinde uzunlamasına ve enlilemesine şeritler meydana getirirler Bunlar çizgili kaslardandır Kaslar çeşitli organları özellikle de ayak ve kanatları hareket ettirirler Örneğin uçan bir sineğin kanadı dakikada 300 kez çırpma yapar İnsectlerde sinir sistemi merdiven şeklinde olup, vücudun dorsalinde arkaya doğru uzanır Bu sinir ipcikleri birbirlerine sinir ipleriyle bağlıdır Merkezi sinir sistemi, başta bulunan cervical ganglion (gelişmemiş ilksel bir beyin) ve bunların oesophagus etrafında birleşmeleri ile oluşur Karın sinirleri ise başta beyin görevini yapan baş sinir ganglionundan çıkarlar Böceklerde duyu organları,antenlerde, palplerde, başın çeşitli girinti ve çıkıntı yapan bölgelerinde, coxae ve trochanter üzerinde bulunurlar

Böceklerde solunum sistemleri karın halkalarının yan taraflarında bulunan ve stigma (solunum deliği) adını alan organellerde sonuçlanan, vücut içinde bir yumak halinde bulunan borucuklardan ibarettir Solunum sistemi genel olarak trachea sistemiyle yapılır Dallı ve budaklı borucuklar şeklinde olan bu trachealar stigmalarla dışarı açılır Stigmalar abdomendeki segmentlerin yan taraflarından dışarı açılır Her segmentde birer çift olabilir Baş ve thoraxda genelde stigma olmaz Stigmalar yalnız abdomen halkalarının iki yanında bulunurlar Stigmaların etrafı kalın bir kitin tabakasıyla çevrilmiş ve kaslarla idare edilen bir kapağa sahitirBöcek istediği zaman burayı kapatır Solunum hareketleri kas kontraksiyonları ve vücut duvarının genişlemesiyle olur Dolaşım sistemi yönünden böceklerde kapalı bir durum görülmemektedir Böceklerde gerçek bir karın boşluğu yoktur Bunların iç organlarının üzerini bir yağ tabakası örter ve aralarında boşluklar bulunur Kalp dorsalde ve arkada yer alır ve genişlemiş bir damardan ibarettir İnsectlerde kan dolaşımları açıktır ve vücudun dorsalinde üzerinde delikler bulunan, iç kısmında vücudun ön tarafına doğru açılıp arka tarafına doğru kapanan kapakcıkları taşıyan bir damardan ibarettir Vücut boşluğunda serbest olarak dolaşan kan hemolenftir Bu hemolenf kalp adı verilen damar içine girer ve bunun sıkışması ile de ön tarafa doğru hareket eder Bunun sonucunda üzerindeki deliklerden vücut boşluğuna hemolenfi iter

İnsectlerde üreme sistemleri erkek ve dişi bireylerde farklıdır Böceklerde erkek ve dişi ayrılmışlardır Erkek üreme organları, genellikle ikiadet testis, ve sırası ile vasa defferens (boşaltı kanalı), vesicula seminalis (tohum kesesi), ductus ejaculatorius (boşaltım borusu) ve eklenti bezlerinden oluşur Dişilerde ise iki tane yumurtalık vardır Bu ovaryumların her biri bileşik borucuklardan yani ovarial tüplerden oluşmuştur Her iki ovaryum oviducta (yumurta yolu) açılır Oviduct vajinaya bağlıdır Ayrıca çiftleşme esnasında spermatozoitleri toplayan receptaculum seminis (tohum torbası) yada spermatheca adı verilen bir torba bulunur Bu torba vajinaya açılır

Dişilerde en son organ olarak da yumurtlamaya yardımcı olan ovipositor adını alan organ vardır

Böceklerin çoğunda yaşamları boyunca bir kez kopulasyon olur Döllenmeden sonra erkek ölür, spermatozoitler dişinin yaşamı boyunca spermatekada canlı kalırlar ve gelişen yumurtayı döllerler

Dişi ve erkek böcek çiftleştikten sonra türlere göre değişrnek üzere yumurta, larva yada pupa bırakırlar Bu duruma göre bazı insectler ovipar (Dişileri yumurta bırakır), bazıları vivipar (Dişileri canlı, hareketli larvaları bırakır, buna larvipar da denir) ve hatta bazılarıda pupipar (Dişilerin doğrudan pupa bırakması) 'dır

İnsectlerin üzerleri kitin tabakasından oluşan bir kılıfla örtülüdür Böceklerin biyolojik gelişmeleri sırasında erişkin hale yani olgun (matur) hale gelebilmesi için, böceğin büyüyüp gelişebilmesi için üzerindeki bu kılıfı atması olayına gömlek değiştirme adı verilir Bu gömlek değiştirme olayı böceğin gelişmesi sırasında tüm dönemlerde meydana gelir Böceklerde sırası ile erişkin -yumurta -larva -pupa ve erişkin dönemleri görülür Ancak bazı türlerde bu biyolojik gelişme evrelerinde değişiklikler olur Yani erşkin-yumurta-nymph-erişkin böcek dönemleri görülür Böceklerin gelişmesi sırasında iki tip larva şekli görülür Bunlar;

Magot Larva: Başları küçük ve ayakları bulunmayan larvalara magot larva adı verilir

Dipteralarda ve pirelerde görülür

Oligopod Larva: Bu tip larvaların başları belirgindir ve thoraxda üç çift bacak bulunur

Coleopteralarda görülür

Pupa: Tam metamorfoz geçiren böceklerin biyolojilerini tamamlarken girmiş oldukları hareketsiz safhaya pupa adı verilir Pupayı çevreleyen ve onu koruyan yapıya ise kokon adı verilir İki çeşit pupa vardır Bunlar, Obtek pupa: Pupa ince bir zarla örtülüdür ve pupa serbestçe hareket eder Örn : Nematocera ve Brachycera 'larda, Koarktat pupa ise pupa içinde böcek görülmez ve pupa hareketsizdir Örn : Cyclorrhapha 'larda görülen pupa şeklidir

İnsectlerde Gelişme (Metamorfosis-Metamorphosis-Metamorfoz -Başkalaşım) :

İnsectlerin gelişmesinde yumurtadan çıkan genç artropod az çok erginlerine benzeyebileceği gibi bazı türlerde ise yumurtadan çıkan genç artropodlar erginlere hiç benzemezler Yumurtadan çıkan ve erişkine hiç benzemeyen artropodun erişkine benzeyinceye kadar geçirdiği değişiklikler olayının tümüne metamorfosis adı verilir Yani metamorfoz gelişme döneminde bir böcekte meydana gelen yapısal ve şekilsel değişikliklerdir Metamorfoz yönünden insectler üç grupta toplanırlar

a) Metamorfosis göstermeyen yada ilkel bir metamorfosis gösteren insectler : Bu gruptaki insectler direk gelişirler Yumurtadan çıkan genç formlar büyüklükleri dışında erişkinlere tamamen benzerler Bu formlar kısa sürede gelişip erişkinlerin büyüklüklerine erişirler Apterygota alt sınıfındaki insectler bu gruptandır Bu gruptaki insectlerin bu tip gelişmelerine ametabola adı da verilir

b) Yarım metamorfosis veya basit metamorfosis (Bemimetabola) gösteren insectler : Bu gruptaki insectlerin gelişmesinde yumurta -nymph -erişkin (imago) dönemleri sırası ile görülür Yani yumurtadan çıkan genç formlar erginlere bazı eksiklikler dışında (kanatlannın olmayışı gibi) tamamen benzerler Bu döneme nymph dönemi adı verilir Nymph'ler türlere göre değişrnek üzere birkaç kez gömlek değiştirdikten sonra erişkin yani imago haline geçerler Bu tip gelişme Pterygota alt sınıfına bağlı Exopterygota bölümündeki insectlerde görülür Bunlardan bazılan Orthoptera, Mallophaga, Anoplura ve Hemiptera 'lardır

c) Tam veya komplex metamorfosis (Bolometabola) gösteren insectler :

Tam başkalaşım geçiren böceklerin biyolojilerinde sırası ile Yumurta -Larva -Pupa -Erişkin böcek dönemleri görülür Yani yumurtadan çıkan genç formlar erişkinlere hiç benzemezler ve kurtcuk biçimindedirler Bu döneme larva adı verilir Larvalar birkaç gömlek değiştirdikten sonra hareketsiz ve sakin bir devreye girerler Bu esnada artropodun etrafında koruyucu bir kılıf veya kabuk meydana gelir Bu koruyucu kılıfa kokon ve kokon içerisindeki döneme ise pupa yada bazı insect türlerinde krizalit adı verilir Daha sonra kokon açılarak erişkin böcekler dışarı çıkarlarYani bu tür insectlerin gelişmesinde görülen dönemler arasında hiç bir morfolojik fark yönünden benzerlik yoktur Bunun içİn de bu gruptaki böceklerde tam metamorfosis görülür Örneğin Pterygota alt sınıfındaki Endopterygota bölümünde bulunan insectlerde bu tip bir gelişme yani holometabola görülür Örn: Lepidoptera, Siphonaptera ve Diptera takımlarında tam başkalaşım görülür

İnsecta Sınıfının Sınıflandırılması (Classificationu) İnsecta sınıfında iki alt sınıf vardır

1- Subclasis (Alt sınıf) : Apterygota

Bunlar kanatsız insectlerdir Gelişmelerinde metamorfoz göstermezler Bu alt sınıftaki türlerin Veteriner Hekimlik yönünden bir önemleri yoktur Bu alt sınıfa bağlı;

Thysanura

Diplura

Collembala

Protura takımları bulunur

2- Subclasis : Pterygota

Bu alt sınıftakiler erişkin dönemlerinde kanatları olan veya kanatlı formlardan köken almış yada evoluasyon sonucu sonradan kanatsız olmuş insectlerdir Pteryagota 'lar tam veya yarım metamorfoz geçirirler Bunlar iki alt bölüme (division) aynlırlar

2a- Exopterygota bölümü (Hemimetabola bölümü) :

Bu bölümdeki böceklerin kanatları dışa doğru bir sürgün veya tomurcuk gibi gelişir Biyolojilerinde yarım metamorfosis gösterirler ve bunun içinde hernimetabola bölümü olarakta adlandınlırlar Bu insectlerin erişkin olmayan yani genç dönemleri (immature) yapıları ve yaşadıkları yerler bakımından erginlerine benzerler Exopterygota bölümünde bulunan önemli takımlar şunlardır:

Takım (Order) : Orthoptera (Blattaria, Hamam böcekleri, Çekirge)

Takım: Mallophaga (Isıran bitler)

Takım: Anoplura (Siphunculata, Sokucu bitler)

Takım: Herniptera (Tahta kurulan)

Takım: Odonata (Kız böceği)

Takım: Thysanoptera (Ekin -Fidan bitleri)

Takım: Dermaptera (Kulağa kaçanlar)

Takım: Plecoptera (Taş sinekleri)

Takım: Isoptera (Termitler beyaz kanncalar)

Takım: Psocoptera (Kitap bitleri)

2b- Endopterygota bölümü (Holometabola bölümü) :

Bu bölümdeki insectlerin gelişmelerinde tam metamorfoz görülür Kanatları internal olarak yani bir kokan içinde veya koza içinde gelişir Bu bölümde bulunan önemli takımlar şunlardır

Takım: Coleoptera (Kın kanatlılar)

Takım: Hymenoptera (Zar kanatlılar, bal arıları, normal karıncalar ve eşek arıları)

Takım: Lepidoptera (Kelebek ve güveler)

Takım: Neuroptera (Sinir kanatlılar)

Takım: Siphonaptera (Aphaniptera, Pireler)

Takım: Diptera (Gerçek sinekler, çift kanatlılar)

Exopterygota Bölümü

Bu bölüm içerisinde çok sayıda takım varsa da bunlar içerisinde Veteriner Hekimlik yönünden önemli olanlar üzerinde durulacaktır Yani insan ve hayvan sağlığı yönünden önemli olan, hastalıklar oluşturan ve vektörlük yapan türlerden bahsedilecektir