Entomoloji Ders Notları

OrthopteraTakım; (Syn: Blattaria)

Bu takım; hamam böcekleri yanında, ağustos böcekleri ve çekirgeleri kapsar Bunlar veteriner ve insan hekimliği yönünden parazitlik etkileri olmamalarına karşılık bazı hastalık etkenlerine arakonaklık yapmaları ve taşıyıcılık görevi yapmaları yönünden önemlidir Bunlardan Melanoplus cinsine bağlı çekirgeler Tetrameres americana ve Cheilospirura amulosa'ya arakonaklık yaparlar Hamam böcekleri değişik uzunlukta ve büyüklükte olup, vücutları dorso -ventral olarak basıktır Vücut caput, thorax ve abdomenden meydana gelmiştir Başlarında bir çift anten, bir çift göz ve parçalamaya ve çiğnemeye elverişli ağız organelleri vardır Göğüs halkalarının dorsalinden masothorax ve metathoraxdan iki çift kanat çıkar Bunlardan birincisi sertleşmiş ve kitini yapıda olup, metathoraxdan çıkan ve ince bir zar gibi olanının üzerini örter Göğüs halkalarının ventral kısmından uzun üç çift bacak çıkar Hamam böcekleri kanatlı olmalarına rağmen uçamazlar Sıcak ve rutubetli yerlerde yaşarlar Mekaniksel olarak bazı protozoon kistlerini taşırlar ve bir kısım nematodlara arakonaklık yaparlarHamam böceklerinden üç tür yurdumuzda bulunmuştur Bunlar;

Blatta orientalis (Şark hamam böceği)

Blatella germanica (Alman hamam böceği)

Periplanata americana'dır

Hamam böcekleri spirurida takımındaki bazı nematodlara, Gongylonema 'ya bazı tavuk cestodlarına (Raillietina sp) ve oxyspirura cinsi nematodlara arakonaklık yaparlar Bakterilerden salmanella 'lara vektörlük yapabilirler Yine değişik bakteri, protozoon, mantar gibi değişik hastalık etkenlerini mekanik olarak bir yerden başka bir yere taşırlar ve özellikle yiyeceklere bulaştırırlar Kolera, tifo ve verem basilleri ile Entamoeba coli, Entamoeba histolytica, Balantidium coli, Giardia intestinalis ve Trichomonas hominis kistlerinin yayılmasında aktif olarak rol oynarlar Aynca helmintlerden Tetrameres, Acuaria, Hymenolepis ve Moniliformis cinslerine arakonaklık yaparlar

Hamam böcekleri sıcak yerlerde yaşar ve karanlıkta dolaşırlar Duvarların çatlak ve oyuklarına, tahta kenarlarının arasına yada arkalarına, su ve kalorifer borularının arkasına ve dolaplara gizlenirler Bu insectler nişastalı ve şekerli besinleri severler Ancak diğer besinlerle de beslenebilirler Bu nedenle mutfaklarda yiyecek konulan dolaplarda, kiler ve fırınlarda sıkça rastlanılır Ayrıca hayvan barınaklarında da bunlara sıkça rastlanılır

Blatella germanica yani alman hamam böceği 15 mm uzunlukta olup, açık kahverengindedir Thoraxın üst kısmında iki koyu çizgi görülür Kanatlar her iki cinsiyette de mevcut olup, vücut uzunluğunu biraz geçer Şark hamam böceği (Blatta orientalis) ise nisbeten daha büyük olup, 25 mm uzunluğunda ve koyu siyah renktedir Kanatlar erkeklerde abdomenin ucuna kadar ulaşmaz ve dişilerde ise kanatlar daha da küçülmüştür Hamam böceklerinin dişileri içlerinde yumurtaları bulunan ve yumurta paketleri adını alan silindir şeklindeki yumurta paketlerini uygun yerlere bırakırlar Bu yumurta paketleri içerisinde çok sayıda yumurta bulunur Uygun ısı ve besin bulunduğu ortamda çabucak gelişerek nymphler oluşur Yumurtadan erişkinlerin oluşması normal şartlarda 30 -50 gün kadar sürer

Hamam böcekleri ile mücadelede insectisit yani insect öldürücü ilaçlar kullanılır Toz şeklinde olanIarı hamam böceklerinin geçecekleri yerlere dökülür yada bir puar yardımı ile toz ilaçlar bunların saklandıkları yerlere serpilirler Toz ilaçların kullanılması bu tip ilaçların kalıcı etkisinden dolayı daha faydalıdır Bunun yanısıra solüsyon halindeki ilaçlarda bunların saklandıkları yerlere püskürtülürler Ancak bu solüsyonların mutlak süratte hamam böceklerinin vücutlarına temas etmesi gerekir Kontrolde dieldrin ve lindan gibi klorlu hidrokarbonlu insectisitler sprey şeklinde saklandıkları yerlere püskürtülerek uygulanır Ancak yumurtadan çıkacak yeni nesilleri öldürmek için ilaç tekrarlanmalıdır Bu amaçla sentetik pyretroidlerde kullanılabilir Bunlann dışında 25 gr kaynamış patatese 75 gr borik asit karıştırılarak un haline getirilir Etrafta yiyecek bulundurmamak şartıyla küçük tabaklar içinde hamam böceklerinin yemesine bırakılır Hamam böcekleri ile mücadelede meskenlerin tümünde mücadele yapılır ve temizliğe dikkat edilir Kullanılan ilaçlara karşı direnç gelişebileceği için farklı gruplardan insektisitlerin değiştirilerek kullanılmasında yarar vardır

Phthiraptera (Bitler)

Gözle görülebilecek büyüklükte olan bitler 1 -2 mm büyüklüktedirler Vücutları dorso -ventral olarak basıktır Vücut caput, thorax ve abdomenden oluşur Erişkin formlarında daima üç çift bacak bulunur Kanatları yoktur Gözleri rudimenterdir yada yoktur Bitler bütün yaşam dönemlerini (yumurta -nymph -erişkin) konak üzerinde geçiren insectlerdir Yani daimi ve tek

konaklı parazitlerdir Bitler kan emen hakiki bitler (Anoplura) ile tüy ve yapağı yiyen bitler (Mallophaga) olmak üzere iki takımda incelenirler

Mallophaga ve Anoplura takımındaki türler arasındaki farklar şunlardır:

MalloRhaga Takımı AnoRlma Takımı- Baş ve Thorax Baş thoraxdan geniş Baş thoraxdan dar ve ve kalkan seklindedir sivrilmis sekildedir Ağız organelleri Kesmeye -parçalamaya Sokmaya -emmeye elverislidir elverislidir

Gtdası Epidermis artıkları Konakçımn kam ve tüvler

Konaklan Türlerin çoğunluğu Hepsi memelilerde bulunur kanatlılarda, çok azı

ise memelilerde bulunur

Mallophaga Takımı:

Bu takıma bağlı üç alt takım (suborder) vardır Bunlardan Amblycera ve Ischnocera alt takımları daha önemlidir

Suborder : Amblycera

Antenleri başın iki yanındaki çukurlarda olup, kolayca görülemez Bunların mandibulaları önden ısırır Çok hareketli, uzun yapılı ve sarı renklidirler Mesothorax ve metathorax arasında genellikle görülebilen bir çizgi vardır

1) Familya (Aile): Gyropidae

Memeli hayvanlarda ve daha çok kemiricilerde (kobay) bulunurlar

Genus (Cins) : Gyropus

Bu cinse bağlı en önemli tür Gyropus ovalis'dir Kemirici hayvanlarda bulunurlar Kobayların mallophagose'unu meydana getirir Erkekleri 1 mm, dişileri ise 12 mm uzunluğundadır

2) Familya: Menoponidae

Kanatlılarda görülür Bu ailedeki türlerin başları çok genişlemiş ve üç köşeli bir görünüm almıştır Antenleri dört eklemlidir ve tarsuslarında bir çift tırnak bulunur Bu ailede bulunan önemli türler:

Species (Tür) : Menopon gallinae

Species : Menopon phaeostomum

Species : Holomenopon leucoxanthum

Species : Menacanthus stramineus

Species : Trinoton anserinum

Bunlardan en yaygın olarak görülen cins menapon' dur Daha ziyade konağının derisi üzerinde yaşadığından vücut biti adını alır Süratli hareket eder Özellikle genç hayvanlarda ölüme sebep olabilirler

Suborder : Ischnocera

Bu alt takımdakilerin mandibulaları alttan ısırır ve antenleri kolay görülür Hareketleri nisbeten yavaştır Geniş yapılıdırlar ancak bazı türleri dar ve uzundurlar Renkleri kırmızı esmer veya gri siyahtır Mesothorax ve metathorax kaynaşmıştır

I) Familya: Philopteridae: Kanatlılarda, kuşlarda görülürler Bu ailedeki önemli türler:

Species : Lipeurus heterographus

Lipeurus'lann vücutları dar ve uzundur Vücut kenarları birbirine paraleldir

Species : Lipeurus caponis

Species : Goniodes gigas

Goniodes'ler tavuk tüylerinin sapı üzerinde bulunurlar ve renkleri kırmızımtrak esmerdir