Entomoloji Ders Notları

2) Fakültatif myiasis

Yumurtalarını hayvan kadavraları yanında bozulmaya başlamış olan etler üzerine bırakan dipterlerden ileri gelen myiasisdir Yani sinek canlı insan ve hayvanların organ veya dokularında gelişmesini tamamlayabileceği gibi kokuşmakta olan organik madelerde de tamamlayabilirse yani biyolojileri gereği myiasis yapmak zorunda değilse bu tip dipterlere fakültatif myiasis etkenleri adı verilir Bu grup dipterlerden ileri gelen myiasise ise istemli yada fakültatif myiasis adı verilir

Örnek: Calliphoridae ve Sarcophagidae ailelerindeki bazı türlerin larvalarının oluşturduğu myiasis Calliphora sp, Lucilia sp ve Sarcophaga sp türleri

3) Aksidental (rastlansal) myiasis

Bazı diptera türlerinin yumurta yada larvalarının dikkatsizlik sonucu tesadüfen besinlerle alınması sonucu veya kirli sonda gibi aletlerin kullanılması sonucu idrar yollarına larvaların girmesi sonucu meydana gelen myiasise aksidental myiasis adı verilir Örnek: Muscina sp türlerinin larvaları bağırsak myiasisine, Fannia sp türlerinin larvalarının ise ürogenital myiasise neden olmaları Fannia türleri kendiliklerinden de (larvaları) idrar yollarına girebilirler

Entomolojik sınıflandırma

Bu sınıflandırmada myiasis etkeni türler 2 gruba ayrılırlar

1) Spesifik türler: Bunların larvaları sadece canlı konakçıda gelişir yani zorunlu myiasis etkenleridirler Bu türler: Hypoderma sp, Destrus ovis, Gasterophilus sp, Cochlyomyia hominivorax, Chrysomya bezziana, Wohlfahrtia magnificq ve Aucmeromyia sp' dir

2) Yarı spesifik türler: Larvaları dışkı ve çürümekte olan gıdalarla, organik maddeler ve kadavralarda gelişmekle beraber, erişkinleri yumurta ve larvalarını canlı konakçıyada bırakabilirler Yani bu türler fakültatif myiasis etkenleridirler Bu türler; Lucilia sp, Sarcophaga sp ve Calliphora sp'dir

Anatomik sınıflandırma

Myiasis ayrıca larvaların geliştikleri yerlere göre yani anatomik olarak ise şu şekilde sınıflandırılır Larvalar deri altında gelişiyorsa buna cuticol myiasis, larvalar midede gelişiyorsa gastrical myiasis, burun boşluklarında yerleşiyorsa cavicol myiasis, larvalar gözde yerleşirse ophtalmomyiasis ve eğer larvalar idrar yollarında lokalize olmuşsa üriner myiasis gibi isimler alır

Myiasise sebep olabilen diptera takımındaki sineklerin erişkinlerinde ağız organelleri redüksiyona uğramıştır yani rudimenterdir Bu tip ağız oluşumları ile besin alamazlar Erişkinlerin ömürleri kısadır Dişileri yaklaşık 20 gün, erkekler ise birkaç saat ile birkaç gün yaşarlar Larva döneminde aldıkları gıdalarla pupa ve erişkin dönemlerini geçirirler Erkekler çiftleştikten sonra dişiler ise yumurta bıraktıktan sonra ölürler Antenleri kısa ve üç parçalı olup, üçüncü segmentinin üzerinde arista bulunur Bu sineklere halk arasında İVİZ'ler adı verilir (İviz: halk arasında sokucu oldukları sanılan, ancak gerçekte sokucu olmayan, besin almayan ve hayvanlar üzerine zorunlu olarak yalnız yumurta ya da larvalarını bırakan sineklerdir) Myiasis sineklerinin larvalarının ön uçları daha ince sivri veya sivri koniktir Arka uçlan ise küttür Vücutları 12 segmentden oluşmuştur Baş kısmı ayrılmamıştır ve bitişiktir Larvaların arka uçlarında bulunan ve stigma adını alan ve etrafı peritremle çevrili olan yapının morfolojisi tür ayrımında önemlidir

Familya: Calliphoridae (Yapışkan sinekler, Mavi- Yeşil et sinekleri)

Bu ailedeki sineklerin larvaları leş yiyicidir Larvalar kokuşmakta olan yara ve ülserlerde veya leş ve et artıklarında gelişirler Bu nedenle fakültatif myiasise neden olurlar Bu sinekler deri myiasisini meydana getirirler Larvalarına özellikle koyunlar olmak üzere diğer hayvanlarda ve insanlarda rastlanır Erişkinleri çoğunlukla metalik renklerde olmak üzere mavi, yeşil yada bakır renklerindedirler Bu ailede bulunan en önemli cinsler;

Lucilla, Calliphora, Callitroga, Chrysomyia ve Phormia' dır Bunlardan Calliphora türleri metalik mavi renkli olup, mavi et sinekleri adını alırlar En yaygın türü Calliphora erythrocephala'dır Yurdumuzda en yaygın olan türdür Genellikle büyük ve 14 mm boyunda olup, tombul yapılıdırlar Yumurtalarıın kadavra, et ve açıktaki yaralara bırakırlar Bunlardan çıkan larvalar deri myiasisine neden olurlar

Lucilia'lar metalik yeşil yada koyu yeşil renktedirler Altın sinekler olarak tanımlanırlar Önemli türleri Lucilia sercata ve Lucilia cuprina'dır Bu türler yumurtalarını insan ve hayvanlardaki açıkta olan yaralar üzerine, kokuşmakta olan kadavra ve etlere bırakırlar Bunlardan çıkan larvalar yaralarda bulundukları zaman deri myiasisine yol açarlar Larvalar daha sonra toprağa düşerek pupa safhasına geçerler Bunlardan erişkin sinekler çıkar Lucilia sericata türüne Türkiye'de ve pek çok ülkede rastlanmaktadır Koyunlarda özellikle sık lüleli olanlarda yağışlardan veya ishalli durumlardan sonra yapağıların ıslanması ve kokuşması bu sinekleri cezbetmekte ve sinekler yumurtalarını kokuşan yapağılı kısımlara bırakmaktadırlar Çıkan larvalar konak derisini delerek deri altına ve hatta kas tabakalarına kadar gidebilmektedirler Lucilia cuprina türü ise Avustralya'da koyunlarda benzeri bozukluklar oluşturmaktadır Bu nedenle özellikle sık lüleli koyunlarda ishalin tedavisinin ve yapağı rutubetinin düşük olmasının büyük önemi vardır

Callitroga türleri mavimtrak -yeşilimsi renklidirler Erginleri 10 -15 mm kadardır Thoraxda uzunlamasına çizgiler bulunur En önemli tür, Callitroga hominivorax'dır Larvaları insan ve hayvanlarda deri myiasisine neden olurlar Tropik bölgelerde yaygındırlar

Chrysomyia cinsindeki türler metalik yeşil renklidirler Larvaları insan ve hayvanlarda deri myiasisi oluştururlar Larvaları vücudun derinliklerine kadar giderler Afrika ve güney Asya' da görülür

Phormia genusundakiler mavi -yeşilimtrak renklidirler Koyun yapağılarına yumurtalarını bırakırlar Çıkan larvalar deri myiasisi oluştururlar

Yukarıda bahsedilen Calliphoridae ailesindeki türlerin dişileri 100 -200'lük kümeler halinde ve 3000 kadar yumurtayı koku çıkaran yaralar üzerine, kirli yünlere ve leşlere bırakırlar ılıman iklimlerde yaz aylarında yumurtalardan l2 saatde larvalar çıkar Larvalar 3 -10 günde gelişir ve pupa haline geçerler 3 -7 gün içinde pupadan erişkinler çıkar Olgun sinekler 1 ay kadar yaşarlar Mayıs -Eylül ayları arasında 4 generasyon meydana gelebilir Bu durum tropik bölgelerde 9 -10 generasyonu bulur Son generasyonları kışı pupa halinde geçirebilirler

Özellikle koyunların derisinde Lucilia ve Phormia cinsleri lezyonlar oluşturur Bu cinsler canlı koyunların derisinde yaralar oluştururlar ve primer myiasis sinekleri adını alırlar Bazı Callitroga ve Chrysomyia cinsleri ise primer sinekler tarafından oluşturulan lezyonları genişletirler ve secunder myiasis sinekleri olarak tanımlanırlar Koyunlarda deri myiasisinin epidomiyolojisinde bu sineklerin yayılışını etkileyen faktörler; çevre ısısı, yağış ve konak duyarlılığıdır Yünde meydana gelen kokuşma konak duyarlılığını arttırır Isı biyolojik gelişmeyi hızlandırı ve yağış ile rutubet ise yünde kokuşmayı arttırır, bu durumda erişkin sinekleri kendine çeker

Bu grup sineklerin larvaları deride aşağıya doğru ilerleyerek ve salgıladıkları proteolitik enzimler ile çevredeki dokuları sindirerek lezyonlar oluştururlar Bu yaraların sekunder bakterilerle enfekte olması ile de durum daha da kötüleşir ve hayvanlar genellikle septisemiden ölüme sürüklenebilirler

Enfestasyonun tanısı koyu renkli ve ıslak yünlerin bulunduğu kısımlarda larvaların görülmesi ile konulur

Tedavide ilk önce enfeste bölgenin üzerindeki kıllar temizlenir Larvalar uzaklaştırılır Yaraların üzeri diazinon ve coumaphos gibi insektisitlerle pansuman edilir Kontrol amacıyla pratik olarak Haziran ve Ağustos aylarında olmak üzere iki defa insektisit banyosunun yapılması yeterli olur

Familya: Sarcophagidae (Etsinekleri, Boz etsinekleri)

Genellikle gri renkli yada kirli boz renktedirler Vücutları üzerinde belirli kıl dağılımı vardır Thoraxda uzunlamasına siyah çizgiler ve abdomende dama tahtası gibi parlak benekleri olan sineklerdir Türlerinin çoğunluğu dışkılar ve çürümekte olan organik maddeler içinde gelişirler Bu ailedeki sinekler larvipardırlar Olgunları larvalarını yaralara, ülserlere, etlere veya kokuşan organik maddeler üzerine bırakırlar Fakültatıf myıasıse neden olurlar Bu aılede bulunan Cins ve bağlı olan türler şunlardır

Genus: Sarcophaga (Boz etsineği) :

Bu cinsde bulunan türler,

Sarcophaga haemorrhoidalis, Sarcophaga fusicauda, Sarcophaga carnaria ve Sarcophaga dux' dur

Sarcophaga 'ların dişileri larvalarını genellikle memeli hayvanların kadavralarına ve süt ürünlerine bırakırlar Erişkinleri kirli boz renktedirler Thorax üzerinde önden arkaya doğru uzanan geniş siyah çizgiler vardır Yine erişkin sineklerin abdomenleri üzerinde dama taşına benzer kareler şeklinde siyah ve boz renkte benekler bulunur Larvaları istemli myiasis yaparlar

Genus: Wohlfahrtia

Bu cinste bulunan türler;

Wohlfahrtia magnifica, W Meigeni, Wohlfahrtia vigil,W nuba

Bu türlerde en yaygın olanı W magnifica' dır Bu tür yara myiasis sineğidir Wohlfahrtia magnifica türünün erişkinleri gri kül rengindedir Bu sineklerin larvaları insanların ve hayvanların kadavralarında ve doğal boşluklarında bulunarak gelişimlerini tamamlarlar Dişileri larvalarını derideki yara, sıyrık ve vücut deliklerine (doğal boşluklara) bırakırlar Bırakılan bu larvalar dişi vücudunda olgunlaştıktan sonra bırakıldığı için bunlar vivipar sineklerdir Bırakılan 1 dönem larvalar doğal boşluklarda ve yaralarda gelişerek 3 dönem larvalar oluşur Sonra toprağa düşer pupa ve erişkin sinekler meydana gelir Bu sinekler zorunlu myiasis sinekleridirler ve deride yaralarda bulunduklarında derin lezyonlar oluştururlar Yara myiasis'inde tedavi ve kontrol:

1) Ergin sineklerle mücadele yapılır Bunun için erkek sinekler Cobalt 60 ile sterilize edilip doğaya salınırlar Bu yöntem vida kurdu sineği olarak adlandırılan Cochlyomyia hominivorax'a karşı uygulanmaktadır

2) Canlı üzerindeki larvaların yok edilmesi gerekir Bunun için;

-Yaradaki larvalar pens gibi bir aletle toplanır

-Yara antiseptiklerle temizlenir

-Sekunder bakteri enfeksiyonlarını önlemek için antibiyotik tedavisi yapılır

Cochlyomyia hominivorax, Chrysomya bezziana ve Wohlfahrtia magnifica gibi derin yara açan türlerin oluşturduğu myiasis'in tedavisinde ise şu işlemler yapılır

1) 500 ml çiçek yağı içine 75 gr Coumaphos konarak hazırlanan pasta yaranın üzerine ve yaraların iç kısımlarına doğru bir firça ile sürülür Bu uygulamaya yara iyileşene kadar 3 günde bir devam edilir

2) Organik fosforlu bileşikler yara üzerine toz halinde dökülürler

3) 100 gr glycerine 30 gr acide borique kanştırılıp yaraya uygulanır Bu uygulama ile hem yaradaki larvalar dökülür ve hemde yara iyileşmesi sağlanır

Familya: Oestridae (Burun sinekleri)

Oestridae ailesindeki sineklerin larvaları başta koyun ve keçi olmak üzere, at, deve ve fıl ile insanlarda zorunlu myiasise sebep olurlar Ağız organelleri rudimenterdir Ergin sinek larva dönerninde aldığı gıdalarla besin ihtiyacını karşılar Erkekler çiftleştikten, dişiler ise larva bıraktıktan sonra ölürler Erginlerin yaşam süreleri 1- 2 hafta kadardır Buna karşılık larva dönemlerı konakta 9 -10 ay kadar uzun bır sure devam eder Pupa donemleri ise bir ay sürer Pupa dönemini toprakta geçirir Bu ailede bulunan cinsler; Genus: Desirus Genus: Cephalopsis

Genus: Rhinoeslrus Genus: Pharyngobolus'dur

Genus: Oestrus

Bu cins içinde bulunan önemli ve yaygın olarak görülen türün adı Desirus ovis'dir Olgunları koyu gri renklidir ve 10 -12 mm boyundadır Thorax üzerinde küçük siyah lekeler ve abdomen üzerinde küçük siyah noktalar bulunur Vücudu açık kahverenginde tüylerle kaplıdır Erişkin sinekler ilkbahar ortalarından sonbahar başlangıcına kadar uçuşurlar Konakları koyun ve keçilerdir Bunun için koyun sinekleri olarak adlandırılırlar Larvalarına bu konakların burun boşluklarında ve alın sinuslarında rastlanır Larvaları açık sarı renklidir ve yaklaşık 3 cm boyundadır Ön tarafa doğru incelirler Arka tarafta belirgin çıkıntı vardır Larvaları 11 halkadan oluşmuştur Her halkanın dorsalinde koyu renkli enine bir bant bulunur Halkalarda belirli sıralarla dizilmiş geriye dönük dikenler bulunur

Desirus ovis'in erişkin dişileri larvalarını koyun ve keçilerin ağız ve burun çevresine fırlatarak bırakırlar (larvipar) Larvalar burun boşluklarına doğru hareket ederek, burun deliklerinden içeri girerler Buradan ilerleyerek conhalara kadar giderler ve buradaki mukozaya tutunarak gelişmelerini sürdürürler Bazen bu larvalar ethmoid kemiğide delerek beyine kadar gidebilirler Bazı larvalar ise sinus boşluklarına geçebilirler Bu larvaların burun boşluğunda yaptığı hastalığa cavicol myiasis adı verilir Larvaların 3 dönem larva haline gelmeleri için 8 -9 aylık bir sürenın geçmesi gerekir Bu sürenin sonunda oluşan 3 dönem larvalar genellikle ilkbaharda yerleştikleri yerleri terkederek burun boşluğundan toprağa düşerler Larvalar kuytu yerlere yada toprağın 2 -3 cm altına girerek, üzerlerindeki deri sertleşir ve pupa haline geçerler Bunların içinde 1 -15 ay içerisinde erişkin sinekler oluşarak, pupanın kapağını açar ve dışarı çıkarak uçuşurlar Kopulasyondan sonra erkekler ölürler Dişiler ise 10 -25 günlük yaşam süreleri içinde özellikle koyun ve keçilerin etrafında uçuşarak onların burunları civarına larvalarını fırlatırlar ve ölürler

Kırsal alanlarda uçuşan Oestrus ovis'ler koyun ve keçi bulamadıkları zaman bu yörelerde bulunan insanların göz ve dudak çevrelerine larvalarını bırakarak konjunktivitis ve ophthalmomyiasise neden olurlar Esas konakları olan hayvanlarda ise Veteriner Hekimliği yönünden önemli olan cavicol myiasise sebep olurlar Enfeste hayvanların burun çevresine dıştan bakıldığında, burunlarının şiş olduğu ve mukus akıntısının bulunduğu gözlenir Zamanla bu akıntı içinde kan çizgileri bulunan bir akıntı yada muko-purulent bir akıntı şeklini alır Ayrıca hayvanlarda sık sık tıksırma, iştah azalması, zayıflama ve sürünün gerisinde kalma gibi klinik belirtiler görülür Eğer '" larvalar beyine girerse daha tehlikeli olur Bu durumda merkezi sinir sistemi bozuklukları (denge bozuklukları) ortaya çıkar ve birkaç gün sonra da ölümler meydana gelir Bu durumda meydana gelen sinirsel septomlar diğer enfeksiyon etkenlerinin oluşturduğu belirtilerle benzerlik gösterir Özellikle bir cestod larvası olan ve koyunların beyninde yerleşen Coenurus cerebralis adlı larvanın yaptığı delibaş (devvare, dönme) hastalığının yaptığı septomlarla benzerlik gösterir Hayvanlar başını sağa sola sallarlar, kendi etraflarında döner ve şuursuz hareket ederler Bu iki hastalık Oestrus ovis enfestasyonlarında burundan kanlı akıntının gelmesiyle ayırt edilir Yada kafatası açılarak beyin üzerindeki Coenurus kistlerinin ve burun boşluklarında ve conhalar ile sinus boşluklarındı ve hatta beyinde larvaların görülmesi ile tanı kesinleştirilir

Oestrus ovis enfestasyonlarının kontrolünde yılda iki kez ilaç proğramı uygulanır Birincisi, yeni alınmış olan larvaları ortadan kaldırmak için yapılan yaz ilaçlaması, ikincisi ise kışı atlatmakta olan larvaları ortadan kaldırmak için yapılan kış ilaçlamasıdır Rafoxanide, closantel, nitroxynil, trichlorfon, dichlorvos ve avermectinler gibi ilaçlar kullanılır

Genus: Rhinoestrus

Bu sineğin vücudu çok kısa tüylerle kaplıdır Abdomenlerinin arka taraftan küt ve 6 segmenti üçgen şeklindedir Bilinen önemli tür; Rhinoestrus purpureus' dur Bu türün vücudunda birtakım çıkıntılar mevcut olup, menekşe rengindedir Hemen hemen tüysüzdür Abdomenin son kısmına doğru kısa tüyler bulunur Bu türün erişkinlerine yaz aylarında rastlanılır Larvaları ise equdelerin (at, eşek) burun boşluklarında yerleşirler ve gelişirler Tek tırnaklılarda cavicol myiasisine neden olurlar Erişkin dişileri Oestrus 'lar gibi larvipardır R purpureus 'un larvalarının konaklarının beyinlerine geçtikleri saptanmıştır Biyolojileri Oestrus ovis'in biyolojisine benzer Rpurpureus 'un larvaları rastlansal olarak insanların göz çevresine bırakıldığında bunlarda oftalmo myiasisine sebep olabilir

Genus: Cephalopsis

Bu cinsteki sineklerin larvaları develerin burun boşluklarında paraziter bir hayat geçirirler Burada myiasis oluşumuna neden olurlar

Genus: Pharyngobolus

Pharyngobolus cinsi sineklerin larvaları fıllerin farenkslerinde bulunur ve myiasise yol açarlar

Familya : Hypodermatidae (Derisinekleri)

Bu ailedeki sineklerin larvaları deri myiasisi yaparlar Erişkin dişi sinekler ovipardır yani konaklarına yumurtalarını bırakırlar Larvaları sığır ve keçilerin deri altında gelişirler ve dıştan görülebilen yumrular meydana getirirler En önemli cins;