Entomoloji Ders Notları

Genus: Hypoderma

Olgunları görünüş olarak arılara benzerler Ancak arılardan daha küçüktürler Sineklerin vücutları ovalimsi, genel olarak ince ve sık tüylerle örtülüdür Abdomenleri sarı veya portakal sarısı renginde tüylerle kaplıdır Abdomenin ortasında tüylerle kaplı geniş bir bant bulunur Bu soyda bulunan önemli türler;

Species : Hypoderma bovis

Species : Hypoderma linealum'dur

Bu türler sığır sinekleri diye tanımlanırlar Sığırlarda görülürler ve hypodermosis enfestasyonuna neden olurlar Bu türlerin dişileri yaz aylarında, günün sıcak saatlerinde, kırsal alanlarda uçuşurlar Bu sırada otlamakta olan sığırların üzerlerine giderler ve ovipozitorlan (dişilerde karın halkalarının son kısmının özel bir şekil alması yardımı ile sığırların arka bacak kılları üzerine yumurtalarını yapıştırmak süratiyle bırakırlar H bovis'in erişkin dişileri yalnız güneşli havalarda yumurta bıraktıkları halde, H lineatum türlerinin dişilerinin kapalı havalarda da yumurta bıraktıkları görülür

Hypoderma bovis ve H lineatum türleri sığırlarda larva dönemlerini geçirerek, sırt derisi altında şişlikler oluştururlar ve böylece de zorunlu myiasise neden olurlar Dericilik sektöründe büyük ekonomik kayıplara neden olan bu enfestasyona hypodermosis adı verilir Türkiye'de oldukça yaygın olup, büyük ekonomik kayıplara yol açar Enfestasyon mandalarda da görülür ancak, larvalar daha fazla gelişip deriyi delememektedirler Hypodermosis enfestasyonuna halk arasında nokra, okra gibi isimlerde verilmektedir

Hypodermosise neden olan türlerin erişkinleri Nisan ayından başlayarak yaz sonuna kadar uçuşurlar Erişkinlerin yaşama süresi 1 -2 hafta kadardır Dişi sinekler 1 mm uzunluğundaki yumurtalarını hayvanların kıllarına özellikle arka bacaktaki kıllara, uzaktan hayvanın üzerine konmadan fırlatırlar H bovis türü yumurtalarını her kıla tek tek bıraktığı halde, H linealum türü yumurtalarını bir dizi halinde kıllara yapıştırır Bu yumurtalar içinde gelişen kurtçuk benzeri larvalar yumurta kapağını açarak dışarı çıkar ve kendi hareketiyle, salgıladığı bir salgıyla derisini delerek deri altı bağ dokusuna girerler Yumurtadan larvaların çıkması için geçen süre 4 gündür Deri altına geçen larvalar bazen kas tabakasına kadar gidebilirler Deri altı bağ dokusundaki larvalar bacaklardan vücudun üst kısmına doğru göç etmeye başlarlar Larvalar önce karın bölgesine gelirler H bovis türü larvaları karın bölgesinden direkt olarak sırt bölgesine göç ederler Fakat H linealum türü önce yemek borusu civarına gelir ve buradan da sırt bölgesine göç ederler Ayrıca H lineatum 'un kıllara bırakılan yumurtalarından çıkan larvalar konağın yalaması ile sığırın oesophagus kaslarına gelirler Yutak bölgesindeki dokularda 7 ay kaldıktan sonra, diyafram ve intercostal kasların üzerinden sırt kısmına ulaşırlar Larvalar bu göçleri esnasında gömlek değiştirerek ve bağdokudan beslenerek gelişirler Yaz aylarında yumurtadan çıkan larvalar (Lı) medulla spinalis ve oesophagus bölgesine göç eder Sonbahar sonuna doğru medulla spinalis ve oesophagus duvarına ulaşırlar Burada oluşan Lz'ler sonbahar ve kış başlangıcını burada geçirirler Şubat ve Mart aylarında göçe yeniden devam eden larvalar sırt derisi altına gelirler Burada kabarcıklar şeklinde şişlikler oluştururlar Daha sonrada larvalar saldıkları enzimlerle sırt derisini kuş gözü büyüklüğünde deler ve larvalar (L3) vücutlarının arka taraflarında bulunan stigmaların (hava deliği) bu deliğe dayayarak oksijen ihtiyaçlarını giderirler Böylece gelişmelerini sürdüren larvalar 2 -3 cm uzunluğunda ve 11 halkalı bir kurtçuk şeklini alırlar Bunların görünümleri iri dut görünümü şeklindedir Bu larvaların deriye girip sırt bölgesine gelmeleri ve gelişmelerini tamamlamaları için aradan 8 -9 aylık bir süre geçmiş olur Hypodermaların L3 'leri deriden çıktıklarında kirli beyaz renktedirler Fakat kısa sürede kahverengine dönüşürler Ön tarafa doğru incelir ve fıçıya benzerler Vücut segmentlerinin çoğunda kısa dikenler bulunur yaklaşık 1 ay kadar kaldıktan sonra, ilkbahar başlangıcında deride açtıkları deliklerden geçmek süratiyle sığırların vücudunu terkeder ve toprağa düşerler Toprakta larvalar kendi hareketleri ile toprağın 2 -3 cm kadar altına girerler Üzerlerindeki deri siyahlaşır ve oval bir şekil alır ki buna pupa adı verilir Ortamın ısısına göre 30 -35 günlük bir süre içinde erişkin sinekler oluşur ve pupanın bir taraf kabuğunu açarak dışarı çıkarlar Pupadan erişkin sineklerin çıkışı yörelere göre değişmek üzere, havaların ısınmaya başladığı yaz aylarına rastlar Kopulasyondan sonra erkekler ölür, dişiler ise günün sıcak saatlerinde sığırların etrafında uçuşur ve yumurtalarını bıraktıktan sonra ölürler

Hypoderma larvalarının sığırların derilerinde yapmış olduğu hastalığa cuticol myiasis adı verilir

Hypoderma larvalarının hayvanların vücudunda göçleri esnasında vermiş oldukları toxinlerle huzursuzluklara ve et, süt veriminin düşmesine neden olurlar Yine H bovis larvaları medulla spinalisde ölürse çıkardıkları çok yüksek toksisiteye sahip proteolisin toksini hayvanlarda paraplejiye sebep olur Ayrıca H lineatum larvalarının ölmesi ile de oesophagus fonksiyonları bozularak meteorismus ile sonuçlanabilir Ayrıca larvaların sırt derisinde açtıkları delikler daha sonra nedbe (scatrix) dokusuyla kapandığı halde bu tip derilerin işlenmesi esnasında bu delikler açılır ve böylece deri sanayinde istifade edilecek en iyi sırt derisi bölgesi yok olmuş olur Bu nedenle dericilik sanayinde büyük ekonomik kayıplara yol açar Bunlara ilaveten erişkin sinekler konaklarını huzursuz ederek sağa sola kaçışmalarına ve buna bağlı olarak komplikasyonlara neden olurlar Sığırlar merada iken rahatsız edildikleri için otlayamazlar ve kilo artışında ve süt veriminde azalmaya sebep olurlar

Hypodermosis'in tanısı; son gelişme dönemindeki larvaların yaptığı şişlikleri görerek yada yaz aylarında bacaklardaki kıllar üzerindeki yumurtaları görerek veya diğer gelişme dönemlerindeki durumu serolojik testlerle belirleyerek konulabilir Ancak serolojik yöntemler pratik değildir ve rutin olarak kullanılmamaktadır Yine sırt derisindeki şişliklerin görülmesi ilede konulan teşhisin fazla bir değeri yoktur Çünkü larvalar sırt derisini delmişlerdir ve ekonomik kayıp oluşmuştur Ancak bu durum o yöredeki sığırlarda hypodermosis'in bulunduğunu gösterir Buda bir sonraki yıl bu enfeksiyona karşı önlem almayı sağlar Hypodermosisde korunmak için bu parazitin görüldüğü yörelerde en iyisi periyodik olarak her yıl ilaçlama yapılmasıdır

Ülkemiz sığırlarında hypodermosis yörelere göre değişiklik gösterir Bu durum iklimsel değişikliklerin farklı olmasından kaynaklanmaktadır Örneğin Ege, Akdeniz gibi bölgelerde Mayıs aylarında hypoderma sinekleri uçuştukları halde, Doğu Anadolu bölgesinde ancak Temmuz ve Ağustos aylarında uçuşacaktır Bundan dolayı nokra ile mücadelede değişik zamanlarda yapılmalıdır Mücadelede önemli olan nokta hypoderma larvalarının sırt derisini delmeden önce larvaları yok etmektir Bu maksatla yılda iki kez ilaçlama uygundur

1) Sonbahar ilaçlaması: Eylül, Ekim ve Kasım 15'ine kadar yapılan ilaçlamadır Daha ileriki aylarda bu ilaçlama yapılmamalıdır Çünkü karın bölgesinden sırt bölgesine gelen larvalar omirilik civarından geçebilirler Bu civarda larvalar bulunduğunda ilaçlama yapılırsa, ölen larvalar sinir dokularını tahrip ederek felçlere neden olabilirler Pratik olarak Kasım -Mart arası ilaçlama yapılmamalıdır çünkü larvalar her an spinal kanal civarında hareket halindedirler

2) İlkbahar ilaçlaması: Larvalar sırt derisini delmeden önce yani ilkbahar başlangıcında yapılır Bu zamanda larvalar sırt bölgesine gelmişler, deri altı bağdokusuna yerleşmişler ve deri altında fındık büyüklüğünde şişlikler oluşturmuşlardır Ancak deride delinme yoktur Bütün bu ilaçlama zamanları bölgelere göre yapılacak epidemiyolojik çalışmalardan sonra belirlenmeli ve periyodik ilaçlamalar yapılmalıdır Yılda iki defa ilaç uygulamanın bir yararıda, ilk ilaçlamada (sonbahar) yaz başlarında bırakılan yumurtalardan çıkan larvalar göç esnasında yok edilir Eğer sinek yumurtalarını yaz aylarının sonlarında bırakmışsa bu yumurtalardan çıkan larvalar henüz bacakların alt kısımlarında bulunacaklarından ilacın öldürücü dozda bunlara etkimesi güçtür Bu nedenle larvalar ilaçtan zarar görmezler ve göçlerine devam ederler Kış ve ilkbahar aylarında sırt bölgesine geldikleri için bunlara karşı da yapılan ikinci bir ilaçlama (ilkbahar ilaçlaması) etkili olur Deri delindikten sonra yapılacak sağaItım ancak sinek popülasyonunun azalmasını sağlar, deride meydana gelecek kayıpları ve buna bağlı oluşacak ekonomik zararı önlemez Bunun için önemli olan larvaların sırt derisini delmeden önce, vücut içinde göç halindeyken öldürülmesidir Bu nedenle tedavi için en uygun ilaçlama zamanı sonbaharda yapılan ilaçlamadır

Genus: Przhevalskiana

Bu cinste bulunan türler; Przhevalskiena silenus, P aegagri ve P crossi'dir Bu sinekler hypodermalara benzerler Bunlardan biraz daha küçük ve kahverenklidirler Bu türler keçilerde bulunur ve larvaları keçilerin sırt derisi altına yerleşerek cuticol myiasise neden olurlar Deri kaybından dolayı büyük ekonomik kayıplara yol açarlar Bunların larvaları seyrek olarakta koyunlarda bulunabilirse de, gelişmelerini tamamlayamamakta ve ölmektedirler Bu tür koyunlarda sırt derisi altında L2'ye kadar gelişebilir Bundan sonra ise gelişemez ve ölür Bu nedenle koyunlar P silenus 'un esas konakçısı olarak kabul edilmez Ancak deriyi deldikleri için ekonomik zarar meydana getirirler

Erişkinler yaz aylarında uçuşurlar Dişileri yumurtalarını genellikle keçilerin arka bacak kısımlarına ve karın bölgesi ile göğüs bölgelerine kıllara yapıştırmak süratiyle bırakırlar Yumurtadan çıkan larvalar deriyi delerek deri altı bağdokusuna girerler Birinci dönem larvalar deri altına göç ederek vücudun üst kısmına doğru giderler Sırt derisi altına gelen larvalar gelişmeleri için buradaki deriyi deler ve oksijen ihtiyacını karşılarlar Kışı deri altında geçiren ve gelişmelerini tamamlayan larvalar 1 -2 cm uzunlukta ve 11 halkalı halini alırlar (L3) İlkbaharda bu larvalar deriyi delerek toprağa düşer ve toprağın 2 -3 cm altına inerek pupa dönemine geçerler Üst derileri siyahlaşır ve sertleşirki bunlara pupa adı verilir Yaklaşık bir aylık pupa döneminden sonra erişkin sinekler oluşur Yaz aylarının başlangıcında oluşan sineklerden kopulasyondan sonra erkekler ölür, dişilerde 10 -15 gün yaşarlar Dişiler bu sürede uçuşarak yumurtalarının keçilerin kılları üzerine bırakarak ölürler Mücadele sığır hypodermosis'indeki gibidir

Familya: Gasterophilidae (Midesinekleri) Bu ailedeki sineklerin ağız organelleri redüksiyona uğramıştır Bunlann önemi larvalarının tektırnaklıların midesinde zorunlu myiasis olan gastricol myiasise neden olmalandır Bunun içinde mide sinekleri olarak adlandırılırlar Bu ailedeki önemli cins;

Genus: Gasterophilus

Gasterophilus'lann erişkinleri kahverenkli tüylü sineklerdir Büyüklükleri 1 -2 cm kadardır Bunlar bal anlarına benzerlerse de, Gasterophilus 'ların kanatları bir çifttir Anlarda ise büyük olan ön kanatlar ve daha küçük olan arka kantlar olmak üzere iki çift kanat vardır Bu cinse ait türlerin larvaları tektırnaklıların midelerinde parazitlenirler Larvaları arka tarafı düz ve öne doğru sivrilen bir yapıda olup, silindir şeklindedirler Türlere göre değişmek üzere, kırmızı yada san renklidirler Larvalarının her segmentinde türlere göre değişmek üzere dikenler bulunur Bazı türlerde bu dikenler bulunmayabilir

Gasterophilus cinsine bağlı olarak bulunan türler;

Gasterophilus intestinalis (=G equi), G haemorrhoidalis, G nasalis, Ginermis, G pecorum ve G nigricornis'dir

Gasterophilus cinsindeki türlerin erişkinleri yaz aylarında görülür Erişkin sineklerin ömürleri birkaç gün ile bir hafta arasında değişir Sinekler yaz aylarında günün sıcak saatlerinde tektırnaklıların etrafında uçuşurlar Dişi sinekler yumurtalarını tektırnaklıların ön bacak, göğüs, karın bölgesi ile yanak ve burun çevresindeki kıllara yapıştırarak bırakırlar Yumurtaların karın tarafındaki uzunlamasına çöküntü, yumurtaların kıllara yapışmalarını kuvvetlendirir Yumurtaları bırakma yerleri türlere göre değişiklik gösterir G intestinalis türü yumurtaların ön bacak ve omuza, G nasalis türü boyun bölgesine, G haemorrhoidalis burun çevresine ve yanak civarına yumurtalarını bıraktıkları halde, G pecorum türü erişkin dişi sinekler yumurtalarını meradaki otların üzerine bırakırlar Bu yumurtalar içinde 1 mm kadar uzunlukta kurtçuk şeklinde gelişen larvalar, tektırnaklıların yalanmaları esnasında dillerine gelirler Ancak yanak kılları üzerine bırakılan yumurtalardan larvalar kendiliğinden çıkarlar ve larvalar kendi hareketleri ile deri üzerinde hareket ederek ağıza gelirler Otlara bırakılan yumurtalardan ise ağız yoluyla alındığında ağızda yumurtadan çıkan larvalar dil üzerine gelirler Yanaktaki larvalar bazen yanak derisini delerek ağız boşluğuna gelebilirler Tüm bu larvalar ağız mukazasını deler ve mukoza içerisinde ilerleyerek bir ay içinde farenks bölgesine gelirler Larvalar burada farenks mukozasına tutunurlar ve burada bir ay süre kadar kalırlar Gelişmelerini sürdüren larvalar daha sonra buradan ayrılarak mideye gelirler ve çoğunluklada midenin pyloris bölgesine ve mukozaya tutunurlar G intestinalis larvaları kırmızı renkli olup, genellikle midenin kardiya bölümüne; G nasalis larvaları ise sarı renklidir ve midenin pyloris bölgesine bazen da duodenuma yerleşirler Midede 8 -9 ay kadar gelişmelerini tamamlarlar Böylece 3 dönem larvalar oluşur Bunlar 2 cm kadar uzunlukta,11 halkalı ve kurtçuk şeklini alırlar İlkbahara kadar midede bekleyen larvalar, mide mukozasından ayrılıp bağırsaklara geçer ve buradanda dışkı ile dışarı yani doğaya atılırlar Ancak G haemorrhoidalis larvaları dışkı ile atılmadan önce rektumda birkaç gün daha tutulurlar Bu durumda da rektumda irritasyonlara yol açarlar İlkbaharda konakçısını terkedip toprağa düşen larvalar, toprağın 1 -2 cm altına inerler Üzerlerindeki deri sertleşir ve siyah bir renk alır Böylece pupa safhasına geçerler 1 -15 aylık pupa döneminden sonra, pupadan erişkin sinekler çıkar Yukarıdaki biyolojik gelişmedende anlaşılacağı üzere, Gasterophilus'ların biyolojik siklusu her senenin yaz aylarında tekrar etmektedir Yani bir yaz ayında bırakılan yumurtalardan çıkan larvaların gelişmelerini tamamlamaları ve pupadan erişkin sineklerin çıkmaları bir sonraki yaz aylarında olmaktadır

Gasterophilus türlerinin önemleri larvalarının tektırnaklıların midesinde bulunduğu zaman myiasise neden olmalarıdır Zorunlu myiasis tipi olan bu myiasise gastricol myiasis adı verilir