Entomoloji Ders Notları

Morfolojik Farklılıklar

1 Ixodidae'lerde capitulum dorsalden bakıldığında vücudun ön tarafında bir çıkıntı yapmış şekilde görüldüğü halde, Argasidae'lerde larva dönemleri hariç capitulum ventralde yer alır ve bu nedenle dorsalden bakılınca görülmez

2 Ixodidae'lerde scutum vardır Erkeklerde scutum tüm vücudu örter ve fazla kan ememezler Bunların dişi, larva ve nymph 'lerinde scutum önde yaka şeklindedir ve fazla kan emerler Argasidae'lerde ise scutum yoktur

3 Ixodidae'lerin erkeklerinin ventralinde görülen kitini plaklar, Argasidae'lerde yoktur

4 Ixodid 'lerin palpleri köşelidir Argasid 'lerin ise silindiriktir

5 Ixodidae ailesindeki kenelerin ayak uçlarında pulvillum adı verilen yastıkçıklar bulunur Bu nedenle bunlar cam ve fayans gibi düz zeminlere tırmanabilirler Ancak Argasidae'lerde pulvillum yoktur

6 Ixodidae'lerin dorsalinde bulunan scutum nedeni ile özellikle kan emmiş olan erkek ve dişiler arasında sexuel dimorfismus vardır Argasidae'lerde ise böyle bir farklılık bulunmaz

7 Ixodidae'lerin arka taraflarında feston vardır Argasidae'lerde yoktur

8 Mera kenelerinin bazı türlerinde göz vardır Gözler büyüktür ve scutumun ön kenarının iki yanında bulunur Mesken kenelerinde göz vardır Bunlarda vücudun ventralinde ve ön kısmının iki yanında bulunur

9 Ixodidlerde stigmalar büyüktür ve 4 coxanın arkasındadır ArgasidIerde ise stigmalar küçüktür ve 4 coxanın önündedir

ıo Ixodidlerde erkek ve dişi büyüklük ve scutumun konumuna göre ayrılır Erkekler dişilere göre daha küçüktür Scutum erkeklerde tüm vücudu örter ArgasidIerde ise erkek ve dişi genital deliğin morfolojik özelliğine göre ayrılır Erkeklerde genital delik at yarık şeklinde olduğu halde, dişilerde enlemesine bir yarık şeklindedir

ll Sert kenelerin dişilerinde basis capituli üzerinde poros area vardır Yumuşak kenelerin dişilerinde poros area yoktur

Biyolojik Farklılıklar

l Ixodidae aileasindeki keneler doğada, özellikle açık yerlerde ve meralarda gelişmelerine karşılık, Argasidae türleri ahır, ağıl ve kümes gibi kapalı ve örtülü yerlerde gelişirler Bunun için Ixodidae ailesindeki kenelere mera keneleri, Argasidae ailesindeki kenelere ise mesken keneleri adı verilir

2 Mera kenelerinin hemen hepsi memelilerin parazitidirler Ancak 2 ve 3 konaklı olan bazı türleri kanatlılardan da kan emebilir Bunun aksine Argasidae türlerinin bir kısmı genellikle sadece kanatlılardan bir kısmı ise memelilerden kan emerler

3 Ixodidae türleri konakçıya tutunduğunda iyice doyuncaya kadar kan emer, gömlek değiştirir Yumurtlar ve ölürAncak argasidae türleri konaklarından azar azar ve kısa süreli olarak kan emerler ve her seferinde nisbeten az sayıda (200-300 adet) yumurtlar Fakat yumurtlamadan soma ölmezler ve bir kaçkez yumurtlayabilirler

4 Ixodidae türleri konaklarından doyuncaya kadar sabit olarak kalırlar Argasidae türleri ise geçici ve gezicidirler

5 Mera kenelerinde bir nymph safası vardır Argasidae'lerde ise bir kaç nymph safhası vardır ve bunlarda bütün gömlek değiştirmeler konak dışında meydana gelir

6 Mera keneleri açlığa mesken kenelerine göre daha dayanıksızdırlar Ixodidler 1-2 yıl, Argasidler ise 9-10 yıl aç kalabilirler

Argasidae ailesindeki keneler vücutlarının üzerinde kitini plakların olmamasıyla "yumuşak keneler" ve biyolojik gelişmelerini barınaklarda geçirdiği içinde "mesken keneleri" olarak adlandırılırlar

Argasidae ailesindeki kenelerin larva nvmoh ve eriskinlerinin avrımı:

Organ Larva Nymph Erişkin

Bacak 3 çift 4 çift 4 çift

Peritrem Yoktur Vardır Vardır

Capitulum Anteroterminal Anteroventral Anteroventral

Genital Delik Yoktur Yoktur Vardır

* Erkeklerde dar ve yarım ay şeklinde, dişilerde ise kabarık, geniş ve enine bir yarık şeklindedir

Argasidae ailesinde bulunan kene cinsleri:

Genus: Argas, Genus: Ornithodoros (= Ornithodorus), Genus: Otobius

Genus: Argas

Bu genustaki keneler genel olarak kanatlıların parazitidirler Vücutları ince yapılı, ovalimsi, dorso-ventral yassı, ön uçları daralmış ve arka uçları geniş ve yuvarlağımsıdır Bu kenelerin dorsal ve ventral yüzünü ayıran bir çizgi bulunur Bu çizgi Argaslarda oldukça ince olup, kenenin kan emip doymasına rağmem keskin bir şekilde kalır Gözleri yoktur Dorsal yüzlerinde çok sayıda ufak ve yassı dairemsi çukurlar bulunur Argas cinsine bağlı olarak bulunan türler;

Argas percicus: Kanatlılardan (tavuk, bindi, kaz gibi) kan emerler Ördeklerde kene toksikozuna neden olmaktadır

Argas reflexus: Güvercinlerin parazitidir

Argas sanchezi: Kanatlılardan kan emer

Agas radiatus, Argas miniatus ve Argas mianensis türleride kanatlı keneleridirler

Bunlardan en yaygın olanları A persicus ve A reflexus' dur Argas türleri kan emecek kanatlı bulamadıklarında evcil memelilerden ve insanlardan da kan emebilirler

Biyolojik gelişmeleri

Argas türlerinin erginleri kanatlı barınaklarının tahta aralıkları, tünek çatlakları ve çatısında güvercin barındıran veya kuş bulunduran evlerin çatı kısımlarında bulunurlar Buralarda çatlak ve yarıklara saklanırlar Buralarda çiftleşirler Döllenen dişi kan emmek için konağına saldırır, kan emer ve doyduktan sonra konağından ayrılarak çatlak ve yarıklara çekilirler ve buralarda yumurtlarlar Dişiler kan emek için birkaç kez konağına saldırır ve her kan emişten sonra yumurtlar Yumurtalardan uygun ısıda yaklaşık 3 hafta sonra larvalar çıkar Larvalar konaklarına tutunarak kan emer ve doyduktan sonra kanağı terkeder ve bir hafta içinde gömlek değiştirir Bunun sonucu oluşan 1 nymph'ler tekrar kanaklarına saldırır, kan emer doyar ve konaklarından ayrılarak değişik yerlere saklanırlar Buralarda yaklaşık bir ay içinde 2 nymph olur Bunlarda konaklarından kan emer, doyar ve konaklarını terkederek gizlenirler Argas persicus'da 6-8 hafta sonra, A reflexus'da ise bir yıl sonra erişkin kene haline gelirler Bu kenelerin kan emme süreleri 2 saat kadardır Konaklarından sadece geceleri kan emerler Ayrıca ülkemiz iklim şartlarında kışın aktivite göstermezler İlkbaharda havalar ısınınca aç döllenmiş dişi kan emerek biyolojik gelişmeyi başlatır

Argasidae ailesindeki kene türleri kümesIerde bulunan kanatlıların üzerine gelerek bütün gelişme dönemlerinde kan emerler Özellikle geceleri hayvanları rahatsız ederler Kanatlılarda huzursuzluğa ve dolayısı ile verim düşüklüğüne neden olurlar Ayrıca ağır enfestasyonlarda anemi şekillenir Yine A persicus türü ördeklerde kene felcine neden olabilir Argas türleri Anaplasma marginale, Aegyptionella pullorum, Borrelia anserina'nın (Spirochaetosis etkeni ) vektörlüğünü yaparlar Bu cinse bağlı keneler kümesIere giren insanlarada saldırabilir ve kan emerler

Genus:Ornithodorus

Bu cinste bulunan kenelerin yan kenarları yuvarlağımsıdır Lateralde vücudun dorsal ve ventral yüzünü ayıran çizgi bulunmaz Vücut dorso-ventral olarak yassılaşmıştır Aç iken vücudu ince ve kenarları yukarı doğru kıvrılmıştır Kan emmiş olanlarda ise kenarları yuvarlaklaşmıştır Elipsoidal şeklinde olup, bazı türlerinde vücudun iki yanının ortası hafif içeri doğru çekik (konkav)dir Erişkinlerin dorsalinde değişik kıvrımlar vardır Göz çoğu türlerde bulunur Bu cinse bağlı türler;

Omithodorus laharensis, O Moubata, O turicata'dır

Bunlardan yaygın olan ve Türkiye'de de görülen tür O lahorensis'dir Bunlar ağıllarda saklanırlar Toprak veya balmumu renginde olup, koyun ve keçilerden kan emerler Ayrıca diğer hayvanlardan ve insanlardan kan emebilirler Koyun ve keçiler bütün yaz mevsimini merada geçirip kış geldiğinde ahır veya ağıllara alındığında keneler bunların üzerine gelirler Bunun için Ornithodorus 'lara kış kenesi adı verilir

Biyolojileri: Erişkinleri ağıllarda bulundukları çatlak ve yarıklarda çiftleştikten sonra erkekler ölür, dişiler kan emmek için konaklarına tutunurlar ve kan emerler Doyduktan sonra konaklarını terkeder ve saklanırlar Saklandıkları yarıklarda yumurtlarlar Mayıs-Ağustos aylarında yumurtalarını bırakırlar Yumurtadan yaklaşık bir ay sonra larvalar çıkar Sonbahar başlarında çıkan larvalar, bu mevsimde havaların soğumasıyla ağıla sokulan hayvanlara saldırır ve kan emerler Doyduktan sonra konağı terketmeksizin gömlek değiştirir ve lnymph'ler oluşur Daha sonra sırası ile konak üzerinde 2ve 3 nymph'ler meydana gelir Kan emip doymuş olan 3 nymph 'ler konaklarını terkederler ve saklanma yerlerinde gömlek değiştirerek erişkinler oluşur Larvadan 3 nymph safhasına kadar olan dönem bir ay kadar sürer Bir dişi kene bir kopulasyondan sonra hiç çiftleşmeden 2 yıl fertil yumurta bırakabilir Erişkinler kan emmeden 10-l2 yıl yaşayabilirler

Ornithodorus türleri de geceleri konaklarından kan emerler Bunlar her gelişme formlarında hayvanların boyun, sırt, vücudun yan taraftan ve kuyruk sokumu bölgesimde yapağı yada tiftik arasında bulunarak bu bölgelerin derisinden kan emerler Bunun için hayvanlara ilk bakıldığında keneler görülmezler Keneleri görmek için yapağı aralanarak el bu kısımlarda dolaştırılır ve parmak uçları ile kenelerin varlığı anlaşılır Çok sayıda olduklarında hayvanlarda kondüsyonun düşük olduğu kış aylarında kan emerek anemiye sebep olurlar ve ekonomik kayıplara yol açarlar Ornithodorus lahorensis Rickettsia, Tularemi ve bazı Trypanosoma türlerini taşırlar Ayrıca bu cinse bağlı türler Q- humması etkeni olan Coxiella bumetii'yi naklederler Konakçı bulamadıklarında insanlara saldırarak kan emerler ve onlarda bazen toksikasyon, felç ve ölümlere yol açabilirler

Genus: Otobius

Otobius megnini türü Kuzey ve Güney Amerika, Güney Afrika ve Hindistan' da bulunur ve kulak kenesi olarak adlandırılır Larva ve nymph 'leri çoğunlukla köpeklerin kulaklarında parazitlenir Ancak diğer evcil hayvanlar, yabani hayvanlar ve insanlarda bulunabilir Larvaları doyduklarında hemen hemen küreseldirler Nymphleri orta kısımlarında daha geniştir Bu cinsin erişkinleri parazit değildir Erişkinleri beslenmezler ancak dişileri 500-600 kadar yumurtayı yiyecek depolarının altlarına, taş ve duvar çatlaklarına bırakırlar Bunlar konaklarından kan emerek irritasyona ve yangıya neden olurlar Sekunder bakterilerin işe karışması ile de daha da komplike olurlar Verim düşüklüğüne neden olurlar Ağır enfestasyonlarda kulak içinde paket halindeki larva ve nymphlerin görülmesi ile tanı konulur O megnini'den ayrı olarak tavşanlarda bulunan diğer bir türde O lagophilus' dur Özellikleri O megnini 'ye benzer

Kenelerin Zararlı Etkileri

1 Kan emmeleri veya kan emdikten sonra kanamanın uzun bir süre devam etmesi sonucu anemiye neden olmaları Bu etkileri ağır enfestasyonlarda görülür Tek bir dişi kene günde 05- 2 ml kan emebilir Böylece kenelerle enfeste hayvanlarda verim düşer ve hatta ölüm olayları görülebilir

2 Kenelerin konakları üzerinde yaralayıcı etkileri vardır Kene kan emmek için deriyi soktuğunda deriyi delerek yaralanmalara ve dermatozlara neden olurlar Ağır enfetasyonlarda bu yaralar piyojen bakterilerle sekunder olarak enfekte olurlar ve kene piyemisi şekillenir Ayrıca bu gibi enfekte yaralar myiasis etkenlerini ortama davet eder Myiasis etkenleri yumurta ve larvalarını buralara bırakırlar Böylece sekunder hastalıklara ortam hazırlarlar Deri kalitesi bozulur ve verim kaybı oluşur