Yalnız Mesajı Göster

Entomoloji Ders Notları

Eski 10-10-2012   #19
Prof. Dr. Sinsi
Varsayılan

Entomoloji Ders Notları



A) Etki sürelerine Göre:

1 Ani Etkililer: Etkileri bir kaç saat sürer Daha sonra havanın etkisiyle parçalanıp inaktive olurlar Örneğin; bitkisel kaynaklı ilaçlardan Pyrethrin ve Rotenon

2 Uzun Etkili Olanlar: Bunların etkileri bir kaç gün sürer Bu grup ilaçlar geniş kullanım alınına sahiptirler Örnek: Organik fosforlular, karbamatlı ilaçlar

3 Kalıcı Etkili Olanlar: Etkileri bir kaç hafta ve hatta aylarca devam devam eder Örnek: Klorlu hidrokarbonlar, kalıcı hale getirilmiş pyretroidler ve organik fosforlular Bu grup ilaçlar hayvanlara ve insanlara karşı kullanılmamalıdır Yiyecek ve içeceklerden uzak olarak bulundurulmalıdır Bu ilaçlar kalıcı etkilerinden dolayı daha çok evlerde hamam böceklerine karşı kullanılır Yani bu ilaçlar ahır, mesken ilaçlamasında kullanılır ilaçlama sırasında bu gibi yerler boş bulundurulmalı ve ilaçlama sonrası kapı ve pencereler kapatılmalı 24 saat sonra iyice havalandırma yapılmalı ve daha sonra insan ve hayvanların kullanımına sunulmalıdır

B ) Giriş Yolları veya Etki Yerlerine Göre:

1 Mide Zehirleri :

Bu grup ilaçlar artropod tarafından ağızdan alındığında, etkilerini gösterirler Bu ilaçlar artropodun midesinden emilerek, kan dolaşımına girer ve tüm vücuduna dağılarak ölüme neden olurlar Yani sindirim sisteminden emilerek etkilerini gösterirler

2 Kontakt Etkililer (Temas Zehirleri) :

Bunlar uygulandıkları yüzeyden artropodun kutikulası vasıtasıyla vücuduna girerler Yani artropoda deri yoluyla etkirler Kutikuladan içeri giren ilaç dokularda hücre enzimlerini ( asetilkolin ) durdurarak etkir ve böceğin ölümüne yol açarlar En çok kullanılan ektoparaziter ilaçlar kontakt etkilidirler

3 Sistemik Etkililer ( Sistemik Zehirler ) :

Bunlar konağa uygulandıkları zaman artropodun derisi veya midesi aracılığı ile emilerek tüm vücuda yayılırlar ve etkilerini gösterirler Paranteral verilen enjektabı ilaçlar örneğin avermektinler bu şekilde etkilidir

4 Fumigantlar:

Bunlar çok ince süspansiyon, gaz veya toz halinde havaya püskürtüldüklerinde, artropodun solunum sisteminden emilerek etki ederler Yani solunum yoluyla etkilidirler Pyretrin ve Pyretroidler bu şekilde etkilidirler

C) Kimyasal Yapılarına Göre ve Kaynaklarına Göre insektisit ve Akarisitler :

Bu grupta bulunan ektoparaziter ilaçlar 5 bölümde incelenirler Bunlar;

1 Bitkisel kökenliler yani sentetik pyrethroidler

2 Karbamatlı ilaçlar

3 Organik fosforlular

4 Klorlu hidrokarbonlar

5 Mikrobiyal kaynaklı ilaçlar yani avermektinler olarak sınıflandırılırlar

C 1 Bitkisel Kökenli insektisit ve Akarisitler :

Bu gruptaki ilaçlar ani etkilidirler Yapılan çok kısa sürede bozulduğundan etki süreleri de kısadır Bu ilaçlar genellikle bunların etkilerini artıran bir sinerjist madde ile birlikte kullanılırlar Sinerjist madde olarak piperonil butoksit kullanılır Bitkisel kökenli ilaçlar şunlardır

a Pyretrinler ve Pyretroidler :

Piretrum ( Chrysanthemum sp ) adlı bitkinin çiçeklerinde bulunur Ham piretrum çiçeklerinin toz edilmeseyle ( Parsiyan böcek tozu) hazırlarır Bunlara pyretrin adı verilir Laboratuvarda bunlara benzer sentetik olarak elde edilenlere ise pyretroid adı verilmektedir Gerek pyretrinler ve gerekse pyretroidler rutubetli havada, ışıkta ve canlı organizmalarda süratle parçalanırlar Bu grup ilaçlar aerosol, tütsü, sprey ve toz olarak kullanılırlar Bunlar diptera takımındaki sineklere, pirelere ve kenelere karşı kullanılırlarEtki şekilleri artropodun sinir membrarında Na+ ve K+ iyonlarının naklini bozmak süratiyle olur Bu ilaçlar kısa sürede parçalandıklarından hem laktasyondaki hemde kesime gönderilecek hayvanlarda emniyetle kullanılabilir Ancak bir aylıktan küçük kedi yavrularına, köpek yavrularına ve balıklara uygulanmamalıdır Bu grupta deltametrin, permetrin, fenvalerat, cypermethrin ve cyhalothrin bulunur Deltamethrin ( Butox ) ve flumethrin (Bayticol ) ticari olarak bulunmaktadır

Rotenone :

Baklagil ailesinden Derris eliptica ve Derris malascensis bitkisinde bulunan bir insektisitdir Kedi, köpek, at ve sığırlarda toz, merhem yada sıvı olarak kullanılır Kontakt etkili olup, özellikle Otodectes ve Demodex uyuzuna etkili bir etken maddedir

C 2 Karbamatlı ilaçlar:

Karbamatlı ilaçlar bitkisel kökenli olanlara nazaran daha uzun ömürlü ve etki süresi biraz daha fazladır Bu ilaçlar artropodlarda asetilkolin esteraz enzimini inhibe ederek ve onları öldürerek etkilerini gösterirler Ancak bu enzimin etkinliğini engellemeleri geriye dönüşümlü olduğundan, zehirlilikleri organik fosforlulara göre daha azdır Hayvanlarda karbamatlı ilaçlarla oluşan akut zehirlenmelerde, mydriasis, lakrimasyon, salivasyon, kusma, ishal, sık sık işeme, irade dışı kas titremeleri ve bunu takibende halsizlik ve paraliz görülür Bu grup ilaçlarla zehirlenmelerde antidot olarak "Atropin sülfat' kullanılır Bu ilaçların uygulanmasıyla zehirlenen böceklerde hiperaktivite, ataksi, konvulsiyon, felç ve ölüm görülür Karbamatlı ilaçlar özellikle kanatlı ektoparazitlerine karşı mücadelede kullanılırlar Bu grupta bulunan ektoparazit ilaç etken maddeleri şunlardır

a Carbaryl ( = Karbaril, Sevin) :

Suda 1-5 gün içinde, toprakta ise 7-10 gün içinde yan yarıya parçalanır Tek başına ya da diğer ilaç etken maddeleri ile birlikte kullanılabilir Toz, banyo, tasma şeklinde uygulamaları vardır Hayvanlar üzerindeki ve barınaklardaki kene, bit, pire, sinek, M ovinus ve hamam böceklerine karşı etkilidir Ticari olarak Korvolin, % 5 Serpme Toz adlı praparatları bulunmaktadır

b Propoksur :

Bu ilaç solüsyon, şampuan, toz ve tasma biçiminde uygulanır 4 -6 hafta süren kalıcı etkisi vardır Tasma şeklinde uygulamaları ile kene ve pirelere karşı 6 ay süreyle koruma sağlar Ticari olarak bulunan Bolfo, % 1 serpme tozu hayvanlara ve gezindikleri yerlere püskürtülerek kullanılır Kanatlı ve balıklarda zehirlidir

C 3 Organik Fosforlu Bileşikler:

Karbamatlı bileşiklere benzerler Ancak bunlar hem artropodlarda ve hemde memelilerde bulunan asetilkolini parçalayan asetilkolin estaraz etkinliğini dönüşümsüz olarak engellerler Böylece kolinerjik sinap, kavşak veya ganglionlarda asetilkolin birikimine yol açıp, zehirlenmeye sebep olurlar Karbamatlı ilaçların zehirlenmelerindeki gibi belirtilere yol açarlar ve zehirlenme sağıtımında atropin sülfat kullanılır Bu grup ilaçlar hayvanlar üzerinde belirli bir süre kalırlar Ancak dokularda kalış süresi kısadır Bazıları sistemik etkili olup, parenteral ve oral olarak ve hatta hayvanın üzerine dökülerek (pour-on ) kullanılmaktadır Kandaki etkili konsantrasyonu 24 saat kadar devam eder Bu grupta bulunan etken maddeler şunlardır:

a Triklorfon ( = Trichlorfon, Metrionate ) : Atlarda Gasterophilus'lar, sığırlarda Hypoderma'lar, koyunlarda Oestrus'ların larvalarına, köpeklerde dahil tüm hayvanlardaki kene, pire ve demodex uyuzuna karşı etkilidir Yüksek insektisit ve akarisit etkisi vardır Memeliler için düşük toksisitesi bulunur Neguvon ve Koguvon adıyla ticari preparatları vardır

b Coumaphos ( =Koumfos ) : Koyun, domuz ve kanatlılarda bit, pire ve kenelerde, sığırlarda hypodermosis' e ve boynuz sinekleri ile yara kurtlarına karşı etkilidir Triklorfon gibi bu ilaçda süt hayvanlarında kullanılmamalıdır Uygulama sonrası kasaplık hayvanlar 7 gün geçmedikçe kesilmemelidir

c Crufomate ( =Krufomat, Ruelene ) :

Hipolen -6 adıyla ticari olarak bulunmaktadır Daha çok insektIere etkili bir ilaçtır Ayrıca bu ticari preparat özellikle hypodermosis' e karşı kullanılmak üzere çıkarılmıştır

d Dichlorvos (Diklorvos, DDVP, VAPONA) :

Bu madde sulu ortamlarda yarı yarıya parçalanır Keza memeli vücudunda da hızla parçalanmaktadır Yalnız yada diğer insektisitlerle kombine kullanılmaktadır Bu ilaç organik fosforlular içerisinde en kısa sürede parçalananlardan biridir Köpeklerde boyun tasması şeklinde, diğer hayvanlarda, ahır, ağıl ve barınaklarda püskürtme şeklinde uygulanır İlaç kolay buharlaşmaktadır Diklorvos uygulanan hayvanlar bir gün geçtikten sonra kasaplık olarak kesilebilirler

e Malathion ( Malatiyon, Cythion ) :

Oldukça geniş bir etki alanı olan insektisit -akarisitdir Dış ortamlarda hızlı parçalandığı gibi memeli vücudunda da kolayca metabolize olur Malathion hayvanlar üzerinden ziyade, bulundukları yerlerin ilaçlanmasında kullanılır Ahır, tünek, folluk, gübre yığınları ve altlıklara %4 serpme tozu halinde uygulanır Hayvanlara uygulandığından 5 saat sonra sütleri tüketilebilir Bu bakımdan bitkisel kökenli ilaçlara benzerler Bir aylıktan küçük buzağılara kullanılmaz Yıkama, püskürtme ve banyo tarzında kullanım için uygun preparatları vardır Ticari olarak Malathion ve Rin tozu, Ektogal toz olarak üretilmektedir

fFenthion (Fentiyon ) :

Tiguvan pour-on ve Tiguvon spot-on adıyla preparatları vardır Sığırlarda bit, pire ve hypodermosis'in tedavisinde ve kontrolünde yaygın olarak kullanılmaktadır Hayvanların sırtına dökme ve damlatma şeklinde uygulamr

g Ronnel (Fenchlorfos ) :

Ectoral adıyla piyasaya sürülen tabletleri köpeklerin demodex ve sarcoptes uyuzuna karşı etkili olarak kullanılmaktadır

h Diazinon : Kalıcı etkisi olan organik fosforlu bileşiklerdir Hayvanlar üzerinde kullanılması istenmez Ancak artropodların gelişip üredikleri yerlerde yani barınakların çatlak ve oyuklarında püskürtme veya toz halinde kullanılırlar Hezinon preperatı vardır

Bunlardan başka organik fosforlular grubunda; propetamphos ( Blotic ), phosmet, stirofos, dichlofenthion, dioksatiyon, feuklorfos, krotoksifos, klorprifos, dimetoat, tetraklorfınfos ve famfur gibi ilaçlarda bulunmaktadır

C4 Klorlu Hidrokarbonlu insektisit ve Akarisitler ( Klorlu hidrokarbonlar ) :

Bu gruptaki ektoparaziter ilaçlar artropdların normal sinir fonksiyonlarını karıştırarak onları öldürürler Sinir kas iletimini durdurarak ölümlerine neden olurlar Hayvanlardaki zehirlenmelerde nöyro -muskuler sistemin aşırı derecede uyarılmış olduğu görülür Bunlarla olan zehirlenmelerde spesifik bir antidot yoktur Ancak feno -barbital gibi sinir sistemini yatıştırıcı ilaçlar kullanılabilir Bu grup ilaçların kalıcı ve çevre kirliliğine yol açmalarından dolayı bir çok ülkede kullanımları yasaklanmıştır Bu ilaçların avantajları hayvanların kıl ve yünlerinde uzun süre kalması ve bu nedenle etkilerinin uzun süreli olmasıdır Dezavantajları ise dokularda birikimleridir Hayvanlardaki zehirlenmelerde merkezi sinir sistemi aşrı derecede uyarıldığı için aşrı duyarlılık, kaslarda spazm ve çırpınmalar görülür Klorlu hidrokarbonlu bileşikler DDT ( diklorodifeniltrikloretan ), BHC ( benzenhekzaklorür ) ve bunun İzomerleri olan lindan, dieldrin, aldrin ve toxophen gibi ilaçlar bulunur Bunlardan DDT ve lindan ile triazapentadine önemlidir

a DDT : Klorlu hidrokarbonlular içerisinde en tanınmış olanıdır Ancak yapısının çok stabil ve sağlam olması, kolayca parçalamaması nedeniyle çevre kirliliğine yol açmaktadır Konak organizmasında da metobolize edilemeyip değişik dokularda birikmektedir Bu nedenlerden dolayı hemen hemen bütün dünyada kullanımı yasaklanmıştır

b Lindane: Bunların yapısıda DDT kadar olmasa bile stabildir Konakların yağ dokusunda birikme özelliği vardır Dünyanın pek çok ülkesinde kullanımı yasaklanmıştır Türkiye'de de son yıllarda kullanımı yasaklanmıştır Ancak ihraç amacı ile üretilmektedir Lindan kedilerde aşrı derecede toksik olduğu için kullanılmamalıdır Yine süt hayvanlarında, 3 aylıktan küçük danalarda kullanılmamalıdır Banyo şeklinde ilaçlanan hayvanlar 2 ay, püskürtme tarzında ilaçlananlar ise bir ay geçmeden kasaplık olarak kesilmemelidir Hektolin, Isotox, Paradif adlı preperatlan vardır Ayrıca insan hekimliğinde ve küçük hayvanlarda kullanılmak üzere "Kwell Şampuan" bulunmaktadır

c Triazapentadine (Amitraz) : Amitraz tektırnaklılarda toksik olduğu için kullanılmamalıdır Ayrıca kedilerde de ihtiyatla kullanılması gerekir Kenelerin tüm gelişme dönemlerinde karşı etkilidir Kenaz adıyla ticari olarak üretilmektedir

C 5 Mikrobiyal Kaynaklı İlaçlar: Bu grupta bulunan ilaçlar, Avermektinler olarak adlandrılırlar Ivermectin, Doramectin ve Moxidectin'den oluşur Ayrıca Benzil benzoat, Difenilamin, Metopren ve Muskalure bulunmaktadır Avermektinler parazitlerde GABA miktarını arttırır GABA 'da sinaps ve kavşaklarda uyarı gaçişini engeller bu durumda parazitlerde felç olurlar Avermectinler son yıllarda Veteriner Hekimlik alanında yaygın olarak kullanılmaktadır Bunlardan Ivermectin, Moxidectin ve Doramectin etken maddeli ilaçlar parenteral olarak kullanılmaktadır Avermectinler bir mantar olan Streptomyces sp'lerden elde edilmektedir Ivermectin Streptomyces avermilitis türü mantardan elde edilmektedir Diğer iki ilaçda mantardan elde edilir Deri altı ve kas içi uygulanan bu ilaçlar dolaşıma karışarak sistemik etki gösterirler Çeşitli ektoparazitlere karşı kullanılan bu grup ilaçların endoparazitlere karşıda etkileri bulunmaktadır Hayvanlara O 2 mg / kğ dozda kullanılmaktadırlar Piyasada ticari olarak Ivermectin ( Ivomec ve Ivomec-F), Doramectin ( Dectomax ) ve Moxidectin ( Cydectin) preparatları bulunmaktadır Avermektinler özellikle dokularda bulunan artropod larvalarına, kan emen bitlere, uyuz etkenleri ve kenelere karşı etkilidirler 3 -4 hafta süren kalıcı etkileri vardır Bu nedenle bit ve uyuz etkenlerine karşı yapılacak tek tedavi ile başarılı sonuçlar alınmaktadır Çünkü ilaç olgunlara etkidikden sonra 3 -4 hafta içinde yumurtadan çıkacak genç formlarada etkimektedir Pratik ve uygulama kolaylıklarından dolayı tercih edilmektedir

Ektoparaziter ilaçlarm Uygulama Şekilleri

Banyoluktan Geçirme ( Daldırma) : Ektoparaziter mücadelede ilaçlama metodlarından biri hayvanların banyo şeklinde ilaçlanmasıdır Bunun için sığırlarda sabit, koyunlar içinde sabit yada seyyar banyoluklar yani tanklar kullanılır Genellikle koyunlar için uygulanır Hayvanlar ilaçlı su ile dolu tanklar içine bir taraftan bırakılır ve diğer taraftan çıkması sağlanır Hayvanın başının su ile yıkanması sağlanmalıdır

2 Püskürtme ( Pulverizasyon ) : Bu metod sığırlarda, tektırnaklılarda ve yünleri kırkılmış olan koyunlarda uygulanır Uygun oranda sulandırılmış ilaçlı su pulverizatör aracılığı ile hayvanlar üzerine püskürtülür Hayvan bir yere bağlanır yada travaya çekilir Daha sonra ilaçlı su tüm vücuda sıkılır Genellikle sürü bir araya sıkıştırılarak ilaçlı su hayvanlar geçerken sıkılır yada püskürtme tünelinden hayvanlar geçirilerek ilaçlanması sağlanır Pulverizasyon yaparken pulverizatörü kullanan kişinin rüzgarı arkasına alması, ağzını bezle kapatması, tulum ve çizme giymesi, eldiven takması gereklidir ilaçlı su hayvanın vücudu iyice ıslatılıncaya kadar püskürtülür

3 Yıkama Şeklinde Uygulama: Bu metod daha ziyade küçük hayvanlarda uygulanır Uygun oranda sulandırılmış ilaçlı su sünger veya bez ile kılların ters istikametinde deri ile temas edecek şekilde bütün vücuda sürülür ilaçlı su dökülür ve süngerle iyice ovalanır

4 Pour -on Uygulama: Solüsyon halindeki ilaç hayvanın sırtına, Vertebra Lumbalis boyunca akıtılarak kullanılır ilaç yağlı koyu bir madde içerisindedir Hayvanın sırtına yapışan bu madde içindeki insektisit yavaş yavaş emilerek dolaşıma geçer ve sistemik etki görülür Kene ve hipodermosis mücadelesinde yaygın olarak kullanılmaktadır Örneğin Tiguvon % 2 pour -on çözelti ( 1 ml'sinde 20 mg fentiyon bulunur) gibi

5 Spot -on Uygulama: Pour -on uygulamadaki ilaçlardan daha konsantre olan bu grup ilaçlar hayvanın sırtına damlatılarak uygulanır Hayvanların sırtına mum şeklinde hazırlanmış olan aktif madde sürülerek uygulanır Sığırlarda nokra mücadelesinde, kene ve kan emici bitlerle mücadelede uygulanmaktadır Örneğin Tiguvon % 20 spot -on çözelti ( 1 ml'sinde 200 mg fentiyon içerir )gibi

5 Enjeksiyon Şeklinde Parenteral Uygulama: Ivermectin, doramectin ve moxidectin gibi etken maddeleri içeren ilaçlar sc yada im yolla kullanılırlar İlaç kana karışır ve sistemik etki oluşur

7 Toz şeklinde uygulama: Aktif madde toz biçimindeki bir katkı maddesiyle karıştırılmıştır Bu şekilde hazırlanan tozlar hayvanların kılları ve kanatları arasına ve değişik vücut kısımlarına serpiştirildikden sonra elle çevreye dağıtılır

8 Oral uygulama: Organik fosforlu ilaçlardan ronnel ve cythioate gibi ilaçların tabletlerinin kullanılması

9 İIaçlı tasma, madalyon, kulak, ayak ve kuyruk bantlarının veya plakalarının kullanılması: Bu şekildeki uygulamada ilaç tasma, madalyon ve çeşitli bantlara emdirilmiş vaziyettedir Bunlar hayvanlara uygulandığında ilaç bu malzemelerden serbest kalarak deriye geçer Deriden salgılanan deri yağı ( sebum ) erir Hayvanın kulağını, kuyruğunu sallaması ilede ilaç tüm vücuda yayılır Tasma ve madalyonlar kedi ve köpeklerde pire, bit, kene ve kan emici sineklere karşı korunmada kullanılır Ayak plakaları ise kanatlılarda ektoparazitlere karşı kullanılmaktadır Kulak bantları sığırları kan emici sineklerden ve kulakta yerleşen kenelerden korur Bu plakalara emdirilmiş olan ilaç vücut ısısının etkisiyle gerek emilme gerekse buharlaşma ile etkisini gösterirler

10 Sırt torbaları ile uygulama: ilaç karıştırılmış ve bir torba veya çuvala konmuştur Torba iki direk arasına veya ahıra hayvanların giriş yerlerine yukarıdan bir iple asılır Özellikle büyük baş hayvanlar bu torbalar altından geçerken torbalar hayvanların üzerine ve yüzlerine değer Böylece ilaç vücuda geçer Bu uygulama sürü ilaçlamasında pratik bir uygulamadır

11 Tuzak şeklinde uygulama: Ektoparaziter ilacın şeker veya şurup gibi böcekleri cezbedici maddeler ile karıştırıldıktan sonra böcekler tarafından yenmesi için uygun yerlere bırakılır Böcek bunları yediği zaman ölür

Ektoparaziter ilaçları kullanırken bulaşık olan tüm araç ve gereçler imha edilmelidir Ayrıca hayvanlara ilaç uygulaması yapılmadan önce hayvanların su içmeleri sağlanmalıdır Yine rüzgarlı ve soğuk havalarda paraziter mücadele yapılmamalıdır Bu uygulama banyo şeklinde ektoparaziter ilaç uygulaması yapılacağı zaman önem taşır

İnsektisit- Akarisit Uygulamalarında Dikkat Edilecek Hususlar:

Ektoparaziter ilaç uygulamada dikkat edilecek hususlar; uygulayıcı sağlığı, hayvan sağlığı ve , çevre kirliliği ile halk sağlığı yönünden dikkat edilecek hususlar olmak üzere üç grupta toplanır

1 Hayvanların sağlığı yönünden dikkat edilecek hususlar:

Banyo şeklinde ilaç uygulanacaksa ilaçlama öncesi hayvanlara iyice su verilmelidir Aksi halde hayvanlar ilaçlı sudan içerler Yine uygulama için soğuk ve fazla rüzgarlı olmayan bir gün seçilmeli Bunun aksi günlerde ve yağışlı havalarda ilaçlama yapılmamalıdır Çünkü ilaç yağmurla bereber hayvanın üzerinden yıkanarak toprağa giitmesine neden olur veya hayvanın soğukta üşüterek hasta olmasına yol açar Şayet sığırlarda ahırda ilaçlama yapmak zorunluluğu olursa yemlik ve suluklara ilaçlı suyun bulaşması önlenmeli ve ahırın içi iyice havalanır durumda olmalıdır Kediler vücutları ıslandığı zaman kendilerini yalayarak vücutlarını kurutmak isterler ve bu durumda da zehirlenebilirler Bu durumun göz önünde bulundurulması gerekir Ayrıca kanatlılarda banyo şeklindeki uygulamalar büyük stresIere yol açarlar Bunlarda banyo şekli pek tercih edilmez Bazı insektisitlere bazı hayvanlar ve gençler yada hasta hayvanlar daha duyarlı olabilirler Onun için sürü ilaçlamasından önce bir grupta ilaç uygulaması yapılır ve izlenime göre sonra tüm sürü ilaçlanır

2Uygulayıcının sağlığı yönünden dikkat edilecek hususlar:

İlaç uygulayıcı daima lastik eldiven, çizme veya tulumla çalışmalıdır İlaçlı su ile el, yüz, ayak, göz ve diğer vücut kısımları temas ederse hemen sabunlu bol su ile yıkanmalıdır Püskürtme tarzında uygulamalarda uygulayıcı rüzgarı arkasına alarak çalışmalıdır Böylece rüzgarla ilaçlı suyun kendisine gelmesini önlemiş olur Dışarıda ve özelliklede kapalı yerlerde püskürtme biçiminde uygulama yaparken bir maske takılmalıdır Uygulama sırasında herhangi bir şey yenmemeli ve içilmemelidir ilaçlama sonrası el ve yüz iyice yıkanmalı ve hatta en iyisi bol sabunla tüm vücut yıkanmalı yani banyo yapılmalıdır Uygulama sırasında ilaç uygulayıcısı gerek kendisinde ve gerekse çevresindeki yardımcılarda zehirlenme belirtileri gördüğü anda ilacın prospektusundaki ilk yardım önerilerini dikkate alarak en yakın hastahaneye hemen müracaat etmelidir Doktora giderken ilacın prospektusu ve kutusuda yanında götürülmelidir

3 Çevre kirliliği ve halk sağlığı yönünden dikkat edilmesi gereken hususlar:

Kullanılan ilaçlı sular, konsantre ilaçlar, boş ilaç kutuları ve diğer bulaşık malzemeler çevredeki kuyulara, göllere, derelere ve diğer benzeri yerlere ya da gelişi güzel olarak rastgele herhangi bir yere atılmamalıdır Eğer ilaç prospektusunda özel bir imha metodu belirtilmemiş ise ilaçlı sular su kaynaklarından uzakta, açık arazide nisbeten derince kazılmış bir çukura, önce içine biraz organik madde (gübre gibi) konulduktan sonra dökülmeli ve üzeri örtülmelidir Aksi halde akarsulara ve göllere atılan bu maddeler, buraların kirlenmesine, balık ve diğer canlıların ve hatta buralardan su içenlerin zehirlenmesine ve ölmesine neden olurlar Açık alana atılan ilaç kutulan ve artıklar çevre kirlenmesine ve buralarda oynayan çocuklarda zehirlenmelere neden olurlar Ayrıca süt veren ve kısa sürede kesime gidecek olan hayvanlarda kullanılacak ilaçlar iyi seçilmeli ve bu ilaçların kullanılmasından sonra sütü kullanmama ve kesilmeme yasal süreleri dikkate alınmalıdır Bu tip ilaçların saklandıkları ve bulundukları yerlere "dikkat haşare ilacı" dır notu yazılmalıdır

Ektoparaziter İIaçlara Karşı Direnç

Dış paraziter ilaçların devamlı veya yaygın olarak kullanılması sonucu hem olgun hem de larva forrnlarında bu ilaçlara karşı dirençli suş veya türler ortaya çıkabilir Böcekler arasında kullanılan ilaca karşı duyarlılıkta farklı bireyler bulunur Bu bireylerin bazıları duyarlı olduğu halde bazı türler daha az duyarlıdır Böyle bir popülasyon üzerinde sürekli insektisit kullanımı sonucunda duyarlı bireyler ortadan kalkarlar ancak az duyarlı olanlar yaşamaya devam ederler Canlılığını sürdüren bu bireylerin kullanımları ilaca olan duyarlılığı gittikçe azalan yeni bireyler meydana getirirler Bunun sonucunda ektoparazitlerde kullanılan ilaca karşı bir direnç gelişir Bu direnç önceden bu böcekler için öldürücü olan ilacın artık öldürücü olmaktan çıkması şeklinde kendini belli eder Yani ilaca karşı duyarlı olanların ölmesi, duyarlı olmayanların ise çoğalarak o ilaca karşı etkilenmeyen suşların ortaya çıkması ile direnç oluşur

Direnç parazitin genetik yapısı ile ilgilidir ilaca karşı oluşan direnç genetik olarak nakledilir Dirençli gen dominant ise ilaca karşı direnç çok kısa sürede, resesif ise daha uzun sürede ortaya çıkar Bazı ilaçlara karşı (lindan, aldrin, dieldrin gibi) gelişen direnç tek genle; bazılarına (DDT, organik fosforlular) karşı ortaya çıkan direnç ise iki veya daha fazla genle taşınır Bir ilaca karşı oluşan direnç ona yakın ilaçlara karşı da oluşur Direnç birden bire tam olarak oluşmaz Önce ilacın düşük dozlarına karşı gelişir Bu durumda doz yükseltilerek uygulamalara devam edildikçe dirençte giderek yükselir

Ektoparaziter ilaçlara dirençte genetik faktörler rol oynar Bu faktörler iki şekilde olup, fizyolojik ve davranış direnci şeklindedir Fizyolojik direnç böceğin fizyolojisinde değişikliklere yol açar Bu değişiklikler kendini; 1) artropodun kütikulasının geçirgenliğinde, 2) vücut içinde ilacın daha az zararlı bileşiklere ayrılmasında, 3) ilacın vücut dokularında zararsız şekilde depolanmasında ve 4) ilacın atılmasında gösterir Davranış direnci ise korunma şekli ve davranışlarında değişiklikle ortaya çıkar Bunlar temelde ilacın böcekle temasını ortadan kaldırmaya yöneliktir Örneğin, bazı sivrisinek türlerinin dinlenmek için insektisitlerin sürekli kullanıldığı evlerin içinden çok, evlerin dışını tercih etmeleri Ayrıca bazı sinek türlerinin organik fosforlu ilaç ihtiva eden tuzaklardan kaçınmaları verilebilir

Son yıllarda insektisitlerin yaygın olarak kullanılmalarından dolayı bunlara karşı direnç (resistans) gelişmiştir Bazı artropod türleri bir insektisite karşı dirençlidir ve bir ilaca karşı direnç gelişmiştir Ancak bu ilaçların tekrar kullanılmaları ile bu ilaca kimyasal yapı bakımından benzer ya da ayın grupta olan diğer ilaçlara karşı da direnç gelişebilmektedir Buna çapraz ( cross) direnç adı verilmektedir

Sığırlarda Ektoparaziter Mücadele

Ahır pencerelerine tel takılmalı, gübreler toprağa gömülmeli, ahır içinde duvarlardaki çatlaklar iyice sıvanmalı ve ahırların iç duvarlarına kalıcı etkisi olan insektisitler püskürtülmelidir

Sokucu sineklere karşı toz şeklinde Bolfo, Korvolin veya Opigal-5 uygulanır Banyo ve püskürtme şeklinde ise Kenaz 1/600 sudaki solüsyonu, Neguvon ve Koguvon'un %03 sudaki solüsyonu kullanılır Ayrıca Tabanus türlerinden korunmak için hayvanlar sıcak havalarda ve günün sıcak saatlerinde dışarı çıkarılmazlar Hipodermosis' in sığırlardaki larvalarına karşı ilaç uygulaması ya Kasım ayından önce ya da şubat ayından sonra yapılır Kasım 15' inden önce yapılan ilaçlama tercih edilmelidir Ancak bu durum yörelere göre ve iklime bağlı olarak değişmektedir Sırt derisi tahrip edilmeden önce ilaçlama yapılmalıdır ilkbahar ilaçlaması ancak yeni sineklerin meydana gelmesini önlemek ve sinek popülasyonunu azaltmak için faydalıdır Kasım ve Mart arası yapılacak ilaçlamalarda larvaların spinal kanalda ölmelerine ve bunun sonucunda da felçlere neden olabilirler Hypodermosis için yıkama şeklinde hayvanların boyun kısımlarından başlanarak kuyruk sırt kısmına kadar vücudun bir karış solu ve bir karış sağı boyunca ilaçlı solüsyon süngerle sürülür Bunun için Neguvon veya Koguvon'un %2'lik solüsyonu veya Hipolen-6 kullanılır Yine enjektabıl ilaçlar ile pour-on veya spot-on uygulanan ilaçlar da son yıllarda yaygın olarak kullanılmaktadır

Sığırlarda bit, kene ve uyuz etkenleri için ise; Banyo şeklinde Kenaz 1/600, Neguvon %03 bit ve kenelere, Koguvon %03-05 uyuz etkenlerine karşı kullanılır Ayrıca bu ilaçlar püskürtme tarzında da kullanılır Yine enjektabıl ilaçlar da kullanılır Bolfo, Korvolin ve Opigal-5 toz şeklinde özellikle bitlere, kısmende kenelere karşı etkilidir Püskürtme ve banyo tarzındaki uygulamalar bitlere karşı bir hafta arayla 2 defa, uyuz etkenlerine karşı ise bir hafta arayla 3 kez yapılır Sığırlarda demodicosis'in tedavisi oldukça güçtür Bunun için doz artırılarak kullanılmalıdır Ayrıca kenelere karşı mücadelede tam bir kontrol için tek konaklı kenelere 25-30 günde bir, 2 ve 3 konaklı kenelere karşı ise haftada bir olmak üzere merada otlama süresince periyodik olarak ilaçlanmalıdır Kısmi bir kontrolde ise bir konaklılara 2 ayda bir, 2 ve 3 konaklılara karşı mücadele de ise ayda bir uygulama yapılmalıdır

Koyun ve Keçilerde Ektoparaziter Mücadele

Ağıllarda sığır ahırlarındaki önlemler alınır Oestrus ovis'e karşı;Rafoxanide 75 mgikğ dozda oral yolla verilir Nitroxinile 20mg/kğ dozda oral yolla verilirNeguvon 2 gr + Asuntol 02 gr karışımı veya sadece Neguvon 55-88 mg/kğ oral yolla, yem içinde veya % 1 'lik solüsyonu aynı dozda sonda ile mideye verilir Lucilia cericata ve diğer fakültatif myiasis etkenleri için;

-Açık yaraların uygun tedavileri yapılarak kokuşması önlenmeli, özellikle sık lüleli koyunlarda yapağının kokuşmasını önlemek için ishalin tedavisi yapılmalı ve yapağı nemi düşürülmelidir Böylece larvaların gelişebileceği ortam ortadan kaldırılır

-Hayvanlardaki larvaları ortadan kaldırmak için enfeste bölgeye %03 Neguvon veya Koguvon ya da Kenaz 1/600 uygulanır

-Fakültatif myiasis etkenlerinin konak dışındaki üremelerini önlemek için et artıkları ve benzeri organik maddeler açığa atılmamalı ve uygun bir biçimde imha edilmelidir Hypodermosis için; Keçilerde hipodermosis tedavisinde %2'lik Neguvon süngerle vücuda sürülür Ayrıca enjektabıl ilaçlarda kullanılabilir

Bit, kene, trombicula ve uyuza karşı;

-Banyo şeklinde Kenaz 1/600, Neguvon veya Koguvon %03 kullanılır

-Püskürtme tarzında uygulamalar ancak kırkımdan sonra uygulanabilir Gerek banyo ve gerekse püskürtme uygulamaları keneler için ayda bir tekrarlanmalıdır Koyunlarda genellikle 2-3 konaklı kene türleri görüldüğünden bu uygulama ile kısmi kontrol sağlanır Bitlere karşı haftada bir ve 3 doz, uyuz da ise en ez 2 doz yapılmalıdır Ancak bazı ilaçlar tek doz ile de koruyucu olmaktadır Ayrıca bitlere karşı Bolfo, Korvolin ve Opigal-5 toz şeklinde yünlerin kısa olduğu zamanlarda kullanılabilir

Atlarda Ektoparaziter Mücadele

Ahırlarda genel kontrol metodları uygulanır Atlarda Amitraz kontrendike olduğu için kullanılmaz

Gasterophilus türleri için;

-Carbon sülfiir 5-15 ml burun meri sondası ile verilir

-Triklorfon 35-40 mg/kğ yem içinde veya %1-2'lik solüsyonu aynı dozda burun meri sondası ile verilir

-Dichlorvos 25-50 mg/kğ yem içinde verilir

Kene, bit ve uyuza karşı karbaril , kaumfos ve malation kullanılmaktadır

Kedi ve Köpeklerde Ektoparaziter Mücadele

Hayvanların bulunduğu ve yattğı yerler artropodların gelişme formlarını uzaklaştırmak için iyice temizlenmeli Buralara kalıcı etkisi olan Baygon, Sheltox gibi insektisitler püskürtülmeli veya toz şeklinde ilaçlar (Bolfo gibi) serpilmelidir

Hayvanlar üzerindeki erişkin pireler için;

Kedi ve köpekler için hazırlanmış boyun tasmaları kullanılır Dichlorvos gibi ilaçlar bunlara emdirilmiştir ve 2-3 ay süre ile koruma sağlarlarToz şeklinde bolfo, korvolin ve opigal-5 kullanılırBanyo şeklinde kenaz 1/600, neguvon %03 kullanılır Kenaz 2 ml /I litre suda hazırlanır ve banyo yaptırılır Ancak kenaz kedilerde ihtiyatla kullanılmalıdır Bu ilacın kediler için yan etkileri vardır Amitraz'ın kedilerde anoreksi, deprasyon ve ishale sebep olabileceği göz önünde bulundurulmalı ve gerekirse doz yarıya indirilmelidir Bu nedenle en iyisi kediler için toksik olmayan (piretrinler ve karbamatlar) preparatlar tercih edilmeli ve kullanılmalıdır Ayrıca banyo şeklindeki uygulamalar kedilerde pek uygulanmaz çünkü kediler banyo şeklinden hoşlanmazlar Uygulamalar bir hafta arayla bir kaç kez tekrarlanmalıdır Bit, kene ve uyuz için;

Banyo şeklinde kenaz 1/600, koguvon %03 uygulanır Toz şeklinde bolfo gibi ilaçlar kullanılır Bitlerde bir hafta arayla 2 kez, uyuz da ise 3 defa uygulama yapılır Kenelere karşı mücadele ise av mevsiminde 15 günde bir ilaçlama yapılır Kulak uyuzunda kulak kiri temizlendikten sonra yukarıda adı geçen ilaçlar kulak içine damlatılarak kullanılır Yada süngerle ilaçlı su sıkılır Kulak iyice ovuşturularak ilacın kulak içine iyice yayılması sağlanılır

Demodecosis'de kenaz 1/500, neguvon %2'lik yada enjektabı ilaçlar bir hafta aralıkla 3 defa uygulanır Süngerle yıkama şeklinde uygulama yapılır Yalnız karnivorlarda zehirlenmelere karşı dikkatli olunmalıdır

Kanatlılarda Ektoparaziter Mücadele

KümesIerde;

Kümes pencerelerine tel takılarak sinek ve yabani kuşların içeri girmeleri önlenmelidirKümes içinde duvarlardaki çatlak ve oyuklar iyice sıvanmalı Böylece Argas sp, Dermannysus sp ve Cİmex sp 'lerin yaşayabileceği ve üreyebileceği ortamlar kapanmış olur

Kümes içinde kapatılması mümkün olmayan çatlak ve oyuklara uzun süre kalıcı etkisi olan insektisit ve akarisitler püskürtülmeli ya da toz şeklindeki uygulamalar yapılmalıdır Kanatlılarda ektoparazit uygulamaları 10 gün arayla bir kaç kez yapılır Toz halindeki ilaçlar kanat altlarına, kuyruk altına, kloaka civarına serpilir ve elle ovuşturularak ilacın yayılması sağlanır Bu amaçla bolfo ve korvolin gibi ilaçlar kullanılabilir

Banyo tarzındaki uygulamalar kanatlılarda pratik değildir ve hayvanlarda strese yol açarlar Ancak banyo şeklinde uygulama yapılacaksa plastik kovada hazırlanan solüsyona tavuklar bir dakika süreyle batırılırlar Bu yöntem yaygın kullanım metodu değildir Püskürtme tarzında ilaçlar tarifelerine göre havaya doğru püskürtülerek kullanılır Pulverizasyon kümesIerde rahatlıkla uygulanmaktadır Ayak kolyesi ve kümes içi bantlar kullanılabilir Bunun için dichlorvos emdirilmiş reçineli bantlar kafesIerde asılmak suratiyle yada kanatlıların ayaklarına kolye şeklinde takılmak üzere uygulanmaktadır Ayak uyuzunda önce ılık sodalı su ile kabuklar yumuşatılır ve uzaklaştırılır Ya da bir kaç gün önceden gliserin veya sıvı bir yağ sürülür Bunun üzerine kabuklar yumuşar ve düşerler Lezyonlu ayak kısımları %03 'lük koguvon veya neguvon ile süngerle yıkanır Bu uygulama haftada bir kez tekrarlanır

Arılarda ektoparaziter mücadele ve korunma metotları ilgili kısımlarda detaylı olarak anlatılmıştır

Veteriner Hekimlik Alanında ve Haşere Mücadelesinde (insektisit) Kullanılan Ektoparaziter İlaç Etken Maddeleri ve Ticari isimleri:

Etken Madde Ticari Adı

Amitraz Aknaz %125

Ectotox %125

Hemitraz %125 Kenaz %125

Kenadur %125

Rulamit -VA fumigant körük (V arroosis) Vamitrat-V A fumigant şerit (Varroosis) Varroacide fumigant şerit (Varroosis)

Varomatik Süper V fumigant körük (V arroosis) Azamethiphos Snip granül

Azometifos Alfacron 50 WP toz Benzilbenzoat 125mg + Benzogal em Benzokain 25mg/ml

Bromopropilot Folbex VA fumigant şerit (Varroosis) Cryromazine Larvadex granül

Neporex SG 2 granül Deltam etri n Butox em

Diazinon Hezinon %60 EC Neocidol 600 EC

Dichlorvos Akıntox %50 EC Aparaz EC

Divitox %50 EC Nuvon 500 EC

Doramectin Dectomax enjçöz lm1'de ıo mg doramectin 02mg/kğ, 03mg/kğ (uyuzda), SC, iM

Endotoksin + Bakteri Certan susp (Galleriosis) Fentiyon Tiguvon %2 pour-on

Tiguvon %20 spot-on Fenvalerat Fenetrin em

Kortrin ıo EC

Flumethrin Bay-Kenetoks EC

Bayticol %l pour-on

Fluvalinat Apistan şerit (V arroosis)

i' Ivermectin Ivomec enjçöz (lml/50kğ, SC)

Oramec çöz

Ivermectin, Clorsulon lvomec-F enjçöz

Karbaril Keneson serpme toz

Karbamat Korvolin %5 serpme toz Korvolin 50 toz

Karbaryl Opigal-5 serpme toz Paravet toz

Sevitox %5 serpme toz Koumafos Asuntol % 1 serpme toz Asuntol %50 toz

Perizin çöz (Varroa ve Braula için) Kuintifos Bacdip %l25 EC

Malatiyon Koruma malatman %57 EC (lm1'de 570 mg) Malatmon hektaş EC Rin serpme tozu

Metomil Golden matrin muscamone" granül 19r"ında lOOmg

metomil + 025 mg muskamon (Ahır sinek mücadelesinde)

Moxidectin Cydectin enjçöz (02mgikğ, SC) Phoksim Sebacil %50 EC Propetamfos Blotic %20 EC

Blotic EC

Propoksur Bolfo % 1 serpme toz Bolfo tasma

Sipermetrin Ectopar SA 020, dökme toz Renegade 50gr/kğ, toz Sumithrin Anti-bit şampuan

Syflutrin Bayofly pour-on çöz Solfac %50 EC

Tetraklorvinfos Rabond 500 gr/kg toz Trichlorfon Neguvon %75 toz Koguvon %75 toz

Koguvon %8 pour-on Difrifon %8 pour-on

Hekuvon 75 toz

Alıntı Yaparak Cevapla