Dünyada Üzerinde Görülen Farklı İklim Tipleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-09-2012

Dünyada Üzerinde Görülen Farklı İklim Tipleri

Dünya?nın hemen her bölgesinin kendine özgü bir iklimi bulunmaktadır

Ancak benzer iklim kuşaklarına sahip alanlar büyük iklim kuşakları oluştururlar

Şimdi yeryüzündeki büyük iklimleri bu iklimlerin özelliklerini ve bu iklimlere uyum sağlamış bitki örtülerini inceleyelim

SICAK İKLİMLER

1

Ekvatoral İklim: Ekvator çevresinde 0° ? 10° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür

Ekvatoral iklimAmazon ve Kongo havzalarının büyük bir kesiminde Gine Körfezi kıyılarına yakın bölgelerde FilipinlerEndonezya ve Malezya?nın büyük bir bölümünde etkili olmaktadır

İklim Özellikleri

Yıllık ortalama sıcaklık 25°C dolayındadır

Yıllık ve günlük sıcaklık farkı 2 -3°C?yi geçmez

Yıllık yağış miktarı 2000 mm den fazladır

Her mevsim yağışlı olmakla birlikte ekinoks tarihlerinde yağış maksimum düzeye erişir

Ekvatoral bölgede yükselim (konveksiyonel) yağışlar görülür

Tabii bitki örtüsü oldukça gür ve geniş yapraklı ormanlardır

2

Yazı Yağışlı Tropikal İklim (Savan): 10° ? 20° Kuzey ve Güney enlemleri arasında ve 0° ? 10° enlemlerinde 1000 m?den sonra görülür

Ekvatoral kuşak ile çöller arasında bir geçiş iklimidir

Tropikal iklim Sudan Cad NijeryaMali Mori-tanya Brezilya Venezüella Kolombiya Peru ve Bolivya gibi ülkelerde etkili olmaktadır

İklim Özellikleri

Yıllık ortalama sıcaklık 20° -23°C dolayındadır

Yıllık sıcaklık farkı 4 ? 5°C?dir

Yıllık yağış miktarı 1000 ? 1200 mm

arasındadır

Güneş ışınlarının dik geldiği yaz ayları yağışlı kışlar kuraktır

Tabii bitki örtüsü yüksek boylu ve gür bitki toplulukları olan savanlardır

3

Muson İklimi: Muson rüzgârlarının etki alanlarında görülür

Muson iklimi Güney Hindistan Güney ÇinGüneydoğu Asya Japonya ve Mançurya gibi bölgelerde etkili olmaktadır

Dünya?nın en yağışlı yeri olan Çerapunçi (Hindistan) bu iklim bölgesinde yer alır

Çerapunçi?nin yıllık ortalama yağış miktarı 10000 mm?dir

İklim Özellikleri

Yıllık ortalama sıcaklık 15 ? 20°C dir

Yıllık sıcaklık farkı 10°C civarındadır

Yağış miktarı kıyıda ve dağların denize bakan yamaçlarında çok yüksektir

Yıllık ortalama yağış 2000 mm dolayındadır

Yağışların % 85′i yaz aylarında düşer

Kış mevsimi kurak geçmektedir

Muson bölgesinde daha çok yamaç (orografik) yağışları etkili olur

Tabii bitki örtüsü kışın yaprağını döken yazın yeşillenen Muson ormanlarıdır

Yağışların azaldığı yerlerde ise savanlar görülür

4

Çöl İklimi (Sıcak ve Kurak İklim): Dönenceler civarında Asya ve Kuzey Amerika?da karaların iç kısımlarında ve Güney Amerika?nın güneyinde görülür

Dönenceler çevresinde alçalıcı hava hareketleri çöl oluşumuna neden olmaktadır

Karaların iç kısımlarında ise yüksek dağlar nemli hava kütlelerini engellediği için çöller meydana gelmektedir

Afrika?nın kuzeyinde Büyük Sahra Ortadoğu?da Necef Asya?da Gobi TaklamakanDeşti Kebir Avustralya?da Gobbon ve Gibson Güney Afrika?da Kalahari ve Namib Güney Amerika?da Patagonya Atacama ve Peru ile ABD?nin güneybatısı yeryüzündeki başlıca çöl alanlarıdır

İklim Özellikleri

Çöllerdeki nem yetersizliği günlük sıcaklık farkının büyümesine zemin hazırlamıştır

Günlük sıcaklık farkının 50°C yi bulduğu zamanlar olmaktadır

Geceleri sıcaklık 0°C düşebilir

Bu iklim tipini yağışların yok denecek kadar az olması belirler

Yıllık yağış miktarı 100 mm?nin altındadır

Yağışlar daha çok konveksiyonel hareketlerle oluşan kısa süreli sağanak yağmurlar şeklindedir

Tabii bitki örtüsü bazı kurakçıl otlar ve kaktüs bitkileridir

B

ILIMAN İKLİMLER

1

Akdeniz İklimi: Genel olarak 30° ? 40° enlemleri arasında görülür

Akdeniz iklimi en belirgin olarak Akdeniz çevresinde görülmekle birlikte Güney Portekiz Afrika?nın güneyinde Kap Bölgesi Avustralya?nın güneybatısı ve güneydoğusu Orta Şili ve ABD?nin Kaliforniya eyaletinde de etkili olmaktadır

İklim Özellikleri

Yazları sıcak ve kurak kışları ılık ve yağışlıdır

Yıllık ortalama sıcaklık 15 ? 20°C dir

Kış sıcaklık ortalaması 10°C yaz sıcaklık ortalaması ise 28°C civarındadır

Yıllık sıcaklık farkı ise 15°C kadardır

Yıllık yağış miktarı 600 -1000 mm arasında değişir

En fazla yağış kışın en az yağış yazın görülür

Çoğunlukla yağmur şeklinde düşen yağışlar daha çok cephesel kökenlidir

Karakteristik bitki örtüsü kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle ortaya çıkan makilerdir

Makiler sürekli yeşil kalabilen kısa boylu sert yapraklı kuraklığa dayanabilen çalımsı bodur bitkilerdir

Mersin defne kocayemiş zeytin süpürge çalısı bodur ardıç gibi bitkiler başlıca maki türleridir

Akdeniz ikliminde yağışın az çok yeterli olduğu orta yükseklikteki yamaçlarda iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar (Kızılçam sarıçam karaçam ormanları gibi) yer alır

2

Okyanusal İklim: Genel olarak 30° ? 60° enlemleri arasında karaların batı kıyılarında görülür

Okyanusal iklim Batı Avrupa Kuzey Amerika?nın kuzeybatısı Güney Şili Avustralya?nın kuzeydoğusu ve Yeni Zelanda?da etkili olmaktadır

İklim Özellikleri

Yazlar fazla sıcak kışlar da fazla soğuk olmaz

Yıllık sıcaklık ortalaması 15°C dir

Yıllık sıcaklık farkı 10°C yi bulmaktadır

Yıllık yağış ortalaması 1000 mm?den fazladır

En fazla yağış sonbaharda görülür

Tabii bitki örtüsü yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır

Ormanların tahrip edildiği yerlerde çayırlar bulunur

3

Karasal İklim: Genel olarak 30° ? 65° enlemleri arasında karaların deniz etkisinden uzak iç kısımlarında ve kıtaların doğu kıyılarında görülmektedir

Karasal iklim Sibirya Kanada ve Doğu Avru-pa?da geniş bir yayılış sahasına sahiptir

İklim Özellikleri

Kışlar çok soğuk geçer ve uzun sürer

Yazlar ise sıcaktır

Yıllık sıcaklık ortalaması 0 ? 10°C arasında değişir

Yıllık sıcaklık farkı 20 ? 40°C?dir

Yıllık yağış miktarı 500 -600 mm dolayındadır

En fazla yağış yazın en az yağış kışın düşer

Kış yağışları daha çok kar şeklindedir

Kışlar erken başlar çok uzun sürer ve çok sert geçer

Denizden uzaklaştıkça ve kutuplara doğru yaklaştıkça yağış azalır

Bu da nemin azalmasına yol açtığı için bu iklim bölgesinde yıllık ve günlük sıcaklık farkı çok fazladır

Tabii bitki örtüsü iğne yapraklı ormanlardır

Yağışın azaldığı kesimlerde de bozkırlar (step) görülür

Sibirya ve Kanada da iğne yapraklı ormanlara tayga ormanları adı verilir

Taygalar Dünya ormanlarının % 15′ini oluştururlar

4

Step İklimi (Yarıkurak İklim): Step iklimi bir geçiş iklimi özelliği gösterir

Üç gruba ayrılır;

a

Tropikal Step İklimi: Savan ikliminden çöl iklimine geçiş alanlarında görülür

b

Subtropikal Step İklimi: Çöl ikliminden Akdeniz iklimine geçiş alanlarında görülür

c

Orta Kuşak Step İklimi: 30° ? 50° önlemlerindeki çöller etrafında ve Akdeniz ikliminden karasal iklime geçiş alanlarında görülür

İklim Özellikleri

Step iklimlerinde yıllık ortalama sıcaklık 10° ? 12°C?dir

Sıcaklık farkı ise 15 ? 30°C?dir

Yıllık yağış miktarı 300 ? 500 mm?dir

Step iklimlerinde en fazla yağış ilkbaharda ve yazın düşmektedir

Tabi bitki örtüsü yağışlı mevsimde yeşeren kurak mevsimde sararan step (bozkır)?tir

İnsanlar tarafından ağaç kesilerek yakılarak ormanların ortadan kaldırılması sonucunda oluşan bozkırlara antropojen bozkır denir

Bu tür bozkırlar ormanların tahrip edilmesi sonucunda ortaya çıktığından yer yer orman ağacı topluluklarına rastlanır

C

SOĞUK İKLİMLER

1

Tundra İklimi: Genel olarak 65° ? 80° Kuzey enlemleri arasında görülür

Tundra iklimi Avrupa?nın kuzey kıyıları Kuzey Sibirya Kuzey Kanada Grönland Adası kıyıları ve Orta kuşaktaki yüksek dağlarda etkili olmaktadır

İklim Özellikleri

Sıcaklığın çok düşüktür

Bu iklimde en sıcak ayın ortalaması dahi 10°C yi geçmez

Kışın değerler -30°C ile -40°C ye iner

Yıllık sıcaklık farkının 65°C yi bulduğu yerler vardır

Yağışlar ortalama 200 ? 250 mm ka-dardır

En fazla yağış yaz aylarında görülür

Tabii bitki örtüsü çalı yosun ve yazın yeşeren kurakçıl otlardan oluşan tundralardır

2

Kutup İklimi: Karlar ve buzullarla kaplı kutup bölgelerinde görülür

Kutup iklimi Kuzey Kutbu çevresinde Grönland Adası?nın iç kısımlarında ve Antarktika?da etkilidir

İklim Özellikleri

Sıcaklık ortalaması bütün yıl boyunca 0°C?nin altındadır

Sıcaklık çoğu zaman -40°C ye hatta daha altına iner

Yıllık sıcaklık farkı 30°C dolaylarındadır

Yağışlar son derece az ve kar şeklindedir

Ortalama yağış 200 mm

civarındadır

Bu iklim tipinde bitki örtüsü yoktur

10-09-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Dünyada Üzerinde Görülen Farklı İklim Tipleri Dünyada Üzerinde Görülen Farklı İklim Tipleri Dünya?nın hemen her bölgesinin kendine özgü bir iklimi bulunmaktadır Ancak benzer iklim kuşaklarına sahip alanlar büyük iklim kuşakları oluştururlar Şimdi yeryüzündeki büyük iklimleri bu iklimlerin özelliklerini ve bu iklimlere uyum sağlamış bitki örtülerini inceleyelim SICAK İKLİMLER 1 Ekvatoral İklim: Ekvator çevresinde 0° ? 10° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür Ekvatoral iklimAmazon ve Kongo havzalarının büyük bir kesiminde Gine Körfezi kıyılarına yakın bölgelerde FilipinlerEndonezya ve Malezya?nın büyük bir bölümünde etkili olmaktadır İklim Özellikleri Yıllık ortalama sıcaklık 25°C dolayındadır Yıllık ve günlük sıcaklık farkı 2 -3°C?yi geçmez Yıllık yağış miktarı 2000 mm den fazladır Her mevsim yağışlı olmakla birlikte ekinoks tarihlerinde yağış maksimum düzeye erişir Ekvatoral bölgede yükselim (konveksiyonel) yağışlar görülür Tabii bitki örtüsü oldukça gür ve geniş yapraklı ormanlardır 2 Yazı Yağışlı Tropikal İklim (Savan): 10° ? 20° Kuzey ve Güney enlemleri arasında ve 0° ? 10° enlemlerinde 1000 m?den sonra görülür Ekvatoral kuşak ile çöller arasında bir geçiş iklimidir Tropikal iklim Sudan Cad NijeryaMali Mori-tanya Brezilya Venezüella Kolombiya Peru ve Bolivya gibi ülkelerde etkili olmaktadır İklim Özellikleri Yıllık ortalama sıcaklık 20° -23°C dolayındadır Yıllık sıcaklık farkı 4 ? 5°C?dir Yıllık yağış miktarı 1000 ? 1200 mm arasındadır Güneş ışınlarının dik geldiği yaz ayları yağışlı kışlar kuraktır Tabii bitki örtüsü yüksek boylu ve gür bitki toplulukları olan savanlardır 3 Muson İklimi: Muson rüzgârlarının etki alanlarında görülür Muson iklimi Güney Hindistan Güney ÇinGüneydoğu Asya Japonya ve Mançurya gibi bölgelerde etkili olmaktadır Dünya?nın en yağışlı yeri olan Çerapunçi (Hindistan) bu iklim bölgesinde yer alır Çerapunçi?nin yıllık ortalama yağış miktarı 10000 mm?dir İklim Özellikleri Yıllık ortalama sıcaklık 15 ? 20°C dir Yıllık sıcaklık farkı 10°C civarındadır Yağış miktarı kıyıda ve dağların denize bakan yamaçlarında çok yüksektir Yıllık ortalama yağış 2000 mm dolayındadır Yağışların % 85′i yaz aylarında düşer Kış mevsimi kurak geçmektedir Muson bölgesinde daha çok yamaç (orografik) yağışları etkili olur Tabii bitki örtüsü kışın yaprağını döken yazın yeşillenen Muson ormanlarıdır Yağışların azaldığı yerlerde ise savanlar görülür 4 Çöl İklimi (Sıcak ve Kurak İklim): Dönenceler civarında Asya ve Kuzey Amerika?da karaların iç kısımlarında ve Güney Amerika?nın güneyinde görülür Dönenceler çevresinde alçalıcı hava hareketleri çöl oluşumuna neden olmaktadır Karaların iç kısımlarında ise yüksek dağlar nemli hava kütlelerini engellediği için çöller meydana gelmektedir Afrika?nın kuzeyinde Büyük Sahra Ortadoğu?da Necef Asya?da Gobi TaklamakanDeşti Kebir Avustralya?da Gobbon ve Gibson Güney Afrika?da Kalahari ve Namib Güney Amerika?da Patagonya Atacama ve Peru ile ABD?nin güneybatısı yeryüzündeki başlıca çöl alanlarıdır İklim Özellikleri Çöllerdeki nem yetersizliği günlük sıcaklık farkının büyümesine zemin hazırlamıştır Günlük sıcaklık farkının 50°C yi bulduğu zamanlar olmaktadır Geceleri sıcaklık 0°C düşebilir Bu iklim tipini yağışların yok denecek kadar az olması belirler Yıllık yağış miktarı 100 mm?nin altındadır Yağışlar daha çok konveksiyonel hareketlerle oluşan kısa süreli sağanak yağmurlar şeklindedir Tabii bitki örtüsü bazı kurakçıl otlar ve kaktüs bitkileridir B ILIMAN İKLİMLER 1 Akdeniz İklimi: Genel olarak 30° ? 40° enlemleri arasında görülür Akdeniz iklimi en belirgin olarak Akdeniz çevresinde görülmekle birlikte Güney Portekiz Afrika?nın güneyinde Kap Bölgesi Avustralya?nın güneybatısı ve güneydoğusu Orta Şili ve ABD?nin Kaliforniya eyaletinde de etkili olmaktadır İklim Özellikleri Yazları sıcak ve kurak kışları ılık ve yağışlıdır Yıllık ortalama sıcaklık 15 ? 20°C dir Kış sıcaklık ortalaması 10°C yaz sıcaklık ortalaması ise 28°C civarındadır Yıllık sıcaklık farkı ise 15°C kadardır Yıllık yağış miktarı 600 -1000 mm arasında değişir En fazla yağış kışın en az yağış yazın görülür Çoğunlukla yağmur şeklinde düşen yağışlar daha çok cephesel kökenlidir Karakteristik bitki örtüsü kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle ortaya çıkan makilerdir Makiler sürekli yeşil kalabilen kısa boylu sert yapraklı kuraklığa dayanabilen çalımsı bodur bitkilerdir Mersin defne kocayemiş zeytin süpürge çalısı bodur ardıç gibi bitkiler başlıca maki türleridir Akdeniz ikliminde yağışın az çok yeterli olduğu orta yükseklikteki yamaçlarda iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar (Kızılçam sarıçam karaçam ormanları gibi) yer alır 2 Okyanusal İklim: Genel olarak 30° ? 60° enlemleri arasında karaların batı kıyılarında görülür Okyanusal iklim Batı Avrupa Kuzey Amerika?nın kuzeybatısı Güney Şili Avustralya?nın kuzeydoğusu ve Yeni Zelanda?da etkili olmaktadır İklim Özellikleri Yazlar fazla sıcak kışlar da fazla soğuk olmaz Yıllık sıcaklık ortalaması 15°C dir Yıllık sıcaklık farkı 10°C yi bulmaktadır Yıllık yağış ortalaması 1000 mm?den fazladır En fazla yağış sonbaharda görülür Tabii bitki örtüsü yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır Ormanların tahrip edildiği yerlerde çayırlar bulunur 3 Karasal İklim: Genel olarak 30° ? 65° enlemleri arasında karaların deniz etkisinden uzak iç kısımlarında ve kıtaların doğu kıyılarında görülmektedir Karasal iklim Sibirya Kanada ve Doğu Avru-pa?da geniş bir yayılış sahasına sahiptir İklim Özellikleri Kışlar çok soğuk geçer ve uzun sürer Yazlar ise sıcaktır Yıllık sıcaklık ortalaması 0 ? 10°C arasında değişir Yıllık sıcaklık farkı 20 ? 40°C?dir Yıllık yağış miktarı 500 -600 mm dolayındadır En fazla yağış yazın en az yağış kışın düşer Kış yağışları daha çok kar şeklindedir Kışlar erken başlar çok uzun sürer ve çok sert geçer Denizden uzaklaştıkça ve kutuplara doğru yaklaştıkça yağış azalır Bu da nemin azalmasına yol açtığı için bu iklim bölgesinde yıllık ve günlük sıcaklık farkı çok fazladır Tabii bitki örtüsü iğne yapraklı ormanlardır Yağışın azaldığı kesimlerde de bozkırlar (step) görülür Sibirya ve Kanada da iğne yapraklı ormanlara tayga ormanları adı verilir Taygalar Dünya ormanlarının % 15′ini oluştururlar 4 Step İklimi (Yarıkurak İklim): Step iklimi bir geçiş iklimi özelliği gösterir Üç gruba ayrılır; a Tropikal Step İklimi: Savan ikliminden çöl iklimine geçiş alanlarında görülür b Subtropikal Step İklimi: Çöl ikliminden Akdeniz iklimine geçiş alanlarında görülür c Orta Kuşak Step İklimi: 30° ? 50° önlemlerindeki çöller etrafında ve Akdeniz ikliminden karasal iklime geçiş alanlarında görülür İklim Özellikleri Step iklimlerinde yıllık ortalama sıcaklık 10° ? 12°C?dir Sıcaklık farkı ise 15 ? 30°C?dir Yıllık yağış miktarı 300 ? 500 mm?dir Step iklimlerinde en fazla yağış ilkbaharda ve yazın düşmektedir Tabi bitki örtüsü yağışlı mevsimde yeşeren kurak mevsimde sararan step (bozkır)?tir İnsanlar tarafından ağaç kesilerek yakılarak ormanların ortadan kaldırılması sonucunda oluşan bozkırlara antropojen bozkır denir Bu tür bozkırlar ormanların tahrip edilmesi sonucunda ortaya çıktığından yer yer orman ağacı topluluklarına rastlanır C SOĞUK İKLİMLER 1 Tundra İklimi: Genel olarak 65° ? 80° Kuzey enlemleri arasında görülür Tundra iklimi Avrupa?nın kuzey kıyıları Kuzey Sibirya Kuzey Kanada Grönland Adası kıyıları ve Orta kuşaktaki yüksek dağlarda etkili olmaktadır İklim Özellikleri Sıcaklığın çok düşüktür Bu iklimde en sıcak ayın ortalaması dahi 10°C yi geçmez Kışın değerler -30°C ile -40°C ye iner Yıllık sıcaklık farkının 65°C yi bulduğu yerler vardır Yağışlar ortalama 200 ? 250 mm ka-dardır En fazla yağış yaz aylarında görülür Tabii bitki örtüsü çalı yosun ve yazın yeşeren kurakçıl otlardan oluşan tundralardır 2 Kutup İklimi: Karlar ve buzullarla kaplı kutup bölgelerinde görülür Kutup iklimi Kuzey Kutbu çevresinde Grönland Adası?nın iç kısımlarında ve Antarktika?da etkilidir İklim Özellikleri Sıcaklık ortalaması bütün yıl boyunca 0°C?nin altındadır Sıcaklık çoğu zaman -40°C ye hatta daha altına iner Yıllık sıcaklık farkı 30°C dolaylarındadır Yağışlar son derece az ve kar şeklindedir Ortalama yağış 200 mm civarındadır Bu iklim tipinde bitki örtüsü yoktur