Meridyen - Paralel

PARALELLER VE MERİDYENLER

PARALEL DAİRELER

Ekvator?a ve birbirine paralel uzandığı kabul edilen çizgilerdir

Paralel Dairelerin Özellikleri:

o Paralellerin başlangıcı Ekvator?dur ve en büyük paraleldir Yeri doğaldır

o Bir paralel üzerinde bulunan bütün noktaların Ekvator ve kutup noktalarına uzaklıkları eşittir

o Aralarındaki uzaklık 111?er km?dir

o Merkezden alınan 1˚ lik açı farkı karşılığında çizilirler

o Enlemlerin belirlenmesinde yardımcı vasıta olarak kullanılırlar

o Paralellerin derece değerleri Ekvator?dan kutuplara doğru büyür

o Çevre uzunlukları Ekvator?dan kutuplara doğru kısalır ve kutuplarda nokta şeklini alır Bu nedenle aralarındaki alanlar da kutuplara yaklaştıkça küçülür

o Paralel daireler meridyenlere diktir

ÖRNEK

Aynı meridyen üzerinde bulunan X ve Y noktaları arasındaki uzaklık 6438 km?dir

X noktası Ekvator üzerinde olduğuna göre Y noktası hangi paralel dairesi üzerinde yer alır

a 26 b) 32 c) 44 d)58 e) 65

ÇÖZÜM

Y?nin hangi paralel üzerinde olduğunu bulmak için 6438 km?lik uzaklık 111 km?ye bölünür (6438:111) ve 58˚ bulunur

Ekvator dünyayı iki eşit parçaya ayırdığı kabul edilen çizgiye denir Başka deyişle Kuzey ve Güney kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen çizgidir

Ekvator?un Özellikleri

o En uzun paralel dairedir

o Paralel dairelerin başlangıcıdır (0˚ Paraleli dünyayı kuzey ve güney olmak üzere iki yarı küreye ayırır)

o Güneş ışınlarını 21 Mart ve 23 Eylül?de dik alır

o Çizgisel hızın en fazla yerçekiminin en az olduğu yerdir

o Üzerinde gece ve gündüz süreleri her zaman eşittir

MERİDYENLER

Yer?in merkezinden alınan 1˚ lik açı farkıyla çizilen ve bir kutuptan diğer kutup noktasına (Yer?in dışından) uzandığı kabul edilen çizgilerdir

Meridyenlerin Özellikleri

o Meridyenler arasında 1˚ lik açı farkı vardır

o Her meridyen yarım çember şeklindedir

o 360 adet meridyen yayı bulunur

o Meridyenlerin başlangıcı İngiltere?nin Greenwich rasathanesinden geçer (0˚ meridyeni) Bu meridyene baş meridyen denir Yeri doğal değildir

o Başlangıç meridyeninin doğusundaki meridyenlere doğu meridyenleri batısındaki meridyenlere batı meridyenleri denir

o Meridyenlerin derece değerleri 0˚ meridyeninden doğu ve batıya doğru gidildikçe büyür

o Bir paralel üzerindeki bütün meridyen aralıkları birbirine eşittir

o Meridyenler arasındaki uzaklık sadece Ekvator üzerinde 111 km?dir Bu uzaklık kutuplara doğru azalır ve bütün meridyenler kutuplarda birleşir (Meridyenlerin bu özelliği Yer?in Geoid şeklinde olmasının sonucudur)

o Her meridyenin tam karşısındaki meridyene anti meridyen denir Örneğin 0˚ meridyeninin antimeridyeni 180˚ meridyenidir

o 180˚ meridyeni tarih değiştirme çizgisidir

o Meridyenler boylamların ve saatlerin (zamanın) belirlenmesinde kullanırı

o Meridyenler arasındaki zaman farkı 4?er dakikadır

o Paralelleri dik kesen meridyenlerin uzunlukları birbirine eşittir

o Aynı meridyen üzerindeki yerlerde yerel saat de aynıdır

o Aynı meridyen üzerindeki yerlerde Güneş 21 Mart ve 23 Eylül?de aynı anda doğar ve aynı anda batar Diğer tarihlerde ise yerel saatler aynı kalırken Güneş?in doğuş ve batış saatleri değişir Bunun nedeni eksen eğikliğidir

ÖRNEK

Dünya üzerinde olduğu varsayılan 360 meridyen yayı başlangıç meridyeninden başlayarak 180?i doğuda 180?i batıda olmak üzere ayrılmış 180˚ meridyeni aynı zamanda tarih değiştirme çizgisi olarak kabul edilmiştir

Yalnızca bu bilgilere dayanarak yerel saati başlangıç meridyeninden 50 dakika ileri olan bir nokta için;

I Dünya?nın bu noktadaki dönüş hızı

II Ekvator?a olan uzaklığı

III Tarih değiştirme çizgisine göre zaman farkı

IV Başlangıç meridyenine olan uzaklığı

Bilgilerinden hangilerine ulaşılabilir?

(2001)

ÇÖZÜM

Yerel saati başlangıç meridyeninden 50 dk ileri olan yer (50:4?ten) 12˚30? doğu meridyeni üzerindedir

Sadece meridyen derecesi bilinen bir yerin çizgisel hızı Ekvator?a uzaklığı ve başlangıç meridyenine uzaklığı bilinemez Çünkü bunları tesbit edebilmek için o yerin enlem derecesi bilinmelidir

O halde meridyenden faydalanılarak bir yerin sadece tarih değiştirme çizgisiyle arasındaki zaman farkı tesbit edilebilir

Doğru Seçenek Yalnız III

ENLEM

Yeryüzündeki herhangi bir noktanın ekvator?a uzaklığının merkezdeki açı cinsinden değerine enlem denir

Ekvator?a yakın (0˚ - 30˚ enlemleri arası) enlemlere alçak enlemler kutuplara yakın enlemlere de (60˚ - 90˚ enlemleri arası) yüksek enlemler denir 30˚ - 60˚ enlemleri arasına ise orta enlemler denir

Enlemin Etkileri

o Dünya?nın dönüş hızı (çizgisel hız) enlemlere bağlı olarak değişir Kutuplara gidildikçe dönüş hızı azalır

o Atmosferin kalınlığı enleme göre değişir

o Ekvator?dan kutuplara doğru gidildikçe yerçekimi artar

o Gece-gündüzlerin uzama ve kısalma süreleri enlemlere göre değişir Kutuplara yakın enlemlerde gündüz ve geceler daha çok uzayıp kısalır Aynı enlem üzerindeki bütün noktalarda gündüz süreleri her zaman birbirine eşittir

o Enlemleri aynı olan bütün noktalar Ekvator?a eşit uzalkıltadır

o Güneş ışınlarının düşme açısı sıcaklıkler ve iklim özellikleri enlemlere göre değişir

Buna bağlı olarak

1 Bitki örtüsü

2 Tarım ürünleri

3 Toprak yapısı

4 Hayvan türleri

5 Akarsu rejimleri

6 Buzul alt sınırı ile orman tarım ve yerleşme üst sınırları enleme göre değişir

o Yerleşme özellikleri ve yaşam biçimleri enlemlere göre değişir

o Sıcaklık ekvator?dan kutuplara doğru gidildikçe azalır

o Kuzey Yarımküre?de güneyden Güney Yarımküre?de ise kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı artırır

o Deniz ve okyanusların sıcakluk ve tuzluluğu kutuplara gidildikçe azalır

o Cisimlerin gölge uzunluğu kutuplara gidildikçe artar

ÖRNEK

Kırkıncı paralel üzerindeki bir noktanın hangi yarımkürede yer aldığı aşağıdakilerin hangisine bakılarak saptanamaz?

a Gece-gündüz süresinin eşit olduğu güne

b Gündüz süresinin uzamaya başladığı güne

c Gölge boyunun en kısa olduğu aya

d Sıcaklık ortalamasının en düşük olduğu aya

e Cisimlerin öğle saatindeki gölgesinin yönüne

(2001)

ÇÖZÜM

Gece-gündüz eşitliği yaşanan günler bütün merkezler için aynıdır (21 Mart ve 23 Eylül)

Buna göre paralellere göre farklılık göstermeyen bir özelliğe bakılarak hangi yarımkürede olduğu bulunamaz

Doğru Seçenek A

Enlemin etkileri Dünya?nın şeklinin yuvarlak olmasından kaynaklanır Bu nedenle üniversite sınav sorularında ?enlem? cevabı verilmesi gerekirken ?Yer?in şekli? cevabının verilmesi sizleri yanıltmamalıdır

BOYLAM

Bir noktanın başlangıç meridyenine uzaklığının merkezdeki açı cinsinden değerine boylam denir

Boylamın Etkileri

Boylamın sadece zaman kavramına (yerel saatlere) etkisi vardır Başka deyişle boylamları aynı olan noktaların yerel saatleri de her zaman aynı olur

Yeryüzündeki harhangi bir noktanın derece dakika ve saniye cinsinden enlem ve boylamla belirlenmesi mümkündür Ancak yeryüzündeki tüm noktalardan paralel ve meridyenler geçmez Paralellerle enlemler meridyenlerle de boylamlar arasındaki fark esas itibariyle bununla ilgilidir