Bakteriler Kendilerini Nasıl Korurlar?

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-09-2012

Sadece bir hücre zarı DNA ve ribozom gibi birkaç organele sahip olan bir canlı acaba bir antibiyotiğe nasıl karşı koyabilir? Tehlikenin ne olduğunu nereden bilebilir kendisine zarar verecek şeyleri nasıl fark edebilir? Buna karşı nasıl "korunma yöntemi" geliştirebilir? Nasıl karar verir? Verdiği kararı nasıl uygular? Nasıl organize olur? Böyle bir canlı için şuur yetenek ya da kavrama gücü gibi şeylerden bahsedebilir miyiz? Elbette bu olanaksızdır

O halde bu canlının kendisi için en büyük tehlike olan antibiyotiklerle olan savaşı sırasında gösterdiği şuurlu hareketlerin tatmin edici ve akla uygun bir açıklaması olması gerekmektedir

Bu aklın kaynağını görebilmek ve takdir edebilmek için önce bakterilerin antibiyotiklere karşı nasıl bir direniş içinde olduklarını inceleyelim

Bazı bakteri türleri için antibiyotik vücuda girdiğinde yapılabilecek en iyi şey mümkün olduğunca çoğalmaktır

Antibiyotiklere karşı koyamayanlar yenilir ve ölürler

Antibiyotiğe dayanıklılık gösterebilenler adeta toplu karar almışlarcasına hemen çoğalmaya başlar ve dayanıklı yeni nesiller meydana getirirler

Dolayısıyla vücuda alınan antibiyotik bunların tümünü ortadan kaldırmaya yetmez ve yeni dayanıklı türü yok edecek güce sahip olamaz

Bunun sonucunda vücuttaki hastalık antibiyotiğe rağmen devam eder

Bakterilerin başvurdukları ikinci bir yol ise bakterinin kendi kendisini değişikliğe uğratmasıdır

Bunu da genetik yapısını değiştirerek yapar

Bakteri antibiyotik ile daha önce karşılaşmıştır ve antibiyotiğin kendisine hangi yönden yaklaşacağını "bilir"

Daha sonra antibiyotiklerin etki edeceği yerlerde genetik değişiklikler gerçekleştirir

Örneğin hücre duvarını etkileyen antibiyotikler için sürpriz moleküller geliştirmeye başlar

Böylelikle bir sonraki karşılaşmada antibiyotikler bu yeni üretilmiş moleküllerin direnci ile karşılaşır ve hücre duvarına etki edemezler

Bakterinin yaptığı bir başka şuurlu hareket ise ilacın hedefine ulaşmasını engellemektir

Bunu da ya ilacı dışarı pompalayarak veya girişini tamamen engelleyerek gerçekleştirir

Elbette böyle bir yöntemi gerçekleştirmeye yarayan mekanizmalar için de genetik değişikliklerin yapılması gerekmektedir

Bakteriler bunu da kolaylıkla başarırlar

Bakteri bir başka korunma yöntemi olarak antibiyotiğin gelip bağlanacağı yeri değiştirir

Antibiyotik normal şartlarda etki etmesi gereken yere ulaşamadığı için bakteriyi etkisiz hale getiremez

Bakterinin böyle bir değişikliği sağlayacak genleri nereden edindiği ise hala bilinmemektedir

Bakteriler antibiyotiklere direnç gösterebilmek için kendi genetik yapılarını değiştirirler

Sonra tüm topluluğun hayatta kalabilmesi için ilgili genleri bir köprü vasıtasıyla diğer bireylere iletirler

Bakteri ayrıca antibiyotiğin hedef aldığı bölgeyi dayanıklı hale getirebilir

Sözgelimi streptokok bakterilerinden bazıları yaşamlarını ancak timidin adlı bir molekülün varlığıyla sürdürürler

Eğer bir antibiyotik streptokokun timidin üretmesini önlüyorsa bakteri antibiyotiğin "bilmediği" yollarla timidin üreterek kendisini korur

Böylelikle antibiyotik bilmediği bir şekilde üretilen bu maddenin kaynağını ortadan kaldıramayacak ve dolayısıyla bakteriyi yok edemeyecektir

Bakterilerin şuurlu hareket ettiklerine dair bir başka delil ise "bilenlerin bilmeyenlere öğretmesidir"

Genetik yapısını değiştirerek direnç göstermeyi başaran bir bakteri değişimi sağlayan genleri kendi türünden olsun olmasın diğer bakterilere geçirebilmektedir

Bunu yapabilmek için iki bakteri arasında bir köprü oluşur ve ilgili gen birinden diğerine iletilir

İkinci yöntem ise bir bakterinin halka şeklindeki DNA'sını ortama bırakması ve diğerlerinin bunu alarak kendi genetik şifrelerine katmalarıdır

Halka şeklindeki bu DNA parçalarına plazmid adı verilmektedir

Burada tek bir plazmidle bakterinin birden fazla antibiyotiğe direnç geliştirmesi mümkündür

(1) Bakterilerin kullandığı bu yöntem tıp çevrelerince en çok korkulan yöntemdir ve bu hastalıkların önüne geçilmesini sürekli olarak engellemektedir

Geliştirilen antibiyotik ile ortadan kaldırılması umut edilen bir hastalık bakterinin yapısını değiştirmesi edeni ile yeni bir şekil almakta ve durdurulamamaktadır

Kuşkusuz Allah gözle görülmeyen bu üstün tecellisine insandan çok daha üstün bir şuur ve kıvrak bir zeka vermiştir

Bir bakteri Allah'ın ilhamı ile insanların daha önceden fark edemediği hatta tahmin bile edemediği gelişmeleri tespit edebilmekte ve onlardan daha atik davranmaktadır

İnsanın kendisi de bu durumun farkındadır

Yıllarca süren araştırmalar dev laboratuvarlar tek bir bakterinin bu kıvrak zekasına karşı koyabilmek buna karşı çözüm yolları bulabilmek için seferber edilmiştir

Bakterilerin bu özelliği evrimciler tarafından teorinin sözde ispatı olarak yaygın bir şekilde kullanılmıştır

Onlara göre bazı bakterilerin antibiyotiklere ve bazı böceklerine karşı direnç göstermeleri ve bazı böceklerin DDT denilen böcek ilaçlarına karşı bağışıklık kazanmaları evrime delil olarak gösterilmiştir

Aslında burada evrimsel bir ispattan ziyade bazı gerçeklerin ve deney sonuçlarının evrim ideolojisi savunucuları tarafından çarpıtılması söz konusudur

Bilindiği gibi evrim teorisinin öne sürdüğü temel değişim mekanizmaları içinde mutasyon çok önemli bir yere sahiptir

Bu iddiaya göre bazı dış ve iç etkiler sebebiyle DNA diziliminde meydana gelen tesadüfi değişimler uzun vadede yeni türlerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır

Gerçekten de DNA diziliminde çeşitli etkilere bağlı olarak mutasyonlar olmaktadır

Bu mutasyonların bir kısmı zararlıdır yani oluştuğu organizmaya hasar verir; geri kalan mutasyonlar ise herhangi bir etkiye sahip değildir

Ancak bilinen ve gözlenen bütün mutasyonların negatif etkili veya etkisiz olmalarına rağmen evrimciler bazen faydalı mutasyonların gerçekleştiğine ve bu sayede yeni türlerin ortaya çıktığına inanırlar (ayrıntılı bilgi için bkz

Harun Yahya Hayatın Gerçek Kökeni)

Bakterilerin antibiyotiklere direnç kazanarak hayatta kalmaları evrimcilere göre bakterilerin faydalı mutasyonlara uğramış olmalarının dolayısıyla da evrimin en önemli delillerinden biridir

Ancak evrimcilerin böyle bir sonuca ulaşmaları onların ideolojik eğilimlerinden kaynaklanmaktadır

Ayrıntılı olarak incelendiğinde bakterilerin antibiyotiklere direnç kazanmalarının evrime bir delil oluşturmayacağı açıkça ortaya çıkmaktadır

Bu gerçekleri madde madde sıralamak mümkündür:

1

Antibiyotik adı verilen maddelerin tamamı daha önce doğada zaten mevcut olan mikroorganizmalardan elde edilmişir

Bu canlılar farklı bakterileri parçalayıp öldürebilen maddeler üretmektedirler

Ancak bazı mikroorganizmalar bu tür antibiyotiklere karşı bünyenin savunma yapmasını sağlayan genlere sahiptirler

Yani o canlının savunma sistemi antibiyotiğin içindeki öldürücü maddeye karşı hazırlıklıdır

Bu savunma mekanizması bilgisinin saklı olduğu gen paketi bakteriler arasında özel bir yöntemle paylaşılabilmektedir

Mesela bir bakteri grip aşısına karşı bir silaha sahiptir

Bu bakteri sahip olduğu silaha ait bilgiyi "plasmid" adı verilen ve bilgisayarla uğraşanların disket olarak düşünebilecekleri paketler halinde ortama bırakır

Bu bilgi diğer bakteriler tarafından alınarak kendi bilgi bankalarına yani DNA'larına monte edilir

Böylece farklı bakteriler grip aşısına karşı aynı silahla donanmış olurlar

Bu işlem sırasında evrime delil olabilecek hiçbir aşama yoktur

Bakteri DNA'sı tesadüfi mutasyonlar geçirip yeni bir özellik kazanmamıştır

Direnç göstermesini sağlayacak bilgiye zaten ilk yaratıldığı günden itibaren sahiptir

Yapılan genetik araştırmalar sonucunda yüz milyonlarca yıl önce yaşamış bakterilerle günümüzde yaşayan örnekleri arasında bir fark bulunmamış olması bunun önemli delillerindendir

Ancak bu bilgi gerektiği anda devreye girmektedir

Bu bilgiyi diğer bakterilerle paylaşıma açması da diğer bakterilerin tesadüfen evrimleştiklerine değil bu bilginin kullanımı için yaratılmış olan mekanizmadaki tasarıma ve mükemmelliğe delildir

2

Antibiyotiklere dirençli olan bakteriler hayatta kalır ve direnç genine sahip olmayanlar ölürler

Böylece yeni bir tür ortaya çıkmış olmaz

Sadece dirençsiz bakteriler öldüğü için direnç sahibi bakteriler çoğalmış olurlar

Bu ise evrimcilerin iddia ettikleri gibi yeni bir tür değil aynı bakterinin bir çeşididir

Evrim teorisini savunanlar bu değişime mikro-evrim adını verirler ve bu küçük değişimin makro-evrim adı verilen geniş çaplı türleşmeye delil olduğunu iddia ederler

Ancak üstte verilen bilgilerden anlaşılacağı gibi bakterilerin antibiyotiklere karşı direnç genleri taşımaları ve bunları diğer bakterilere nakletmeleri evrimsel bir mekanizma değildir

Bu yüzden evrimin delili olarak değerlendirilemezler

Bu durumun evrim olarak yorumlanması için meydana gelen değişimin o canlının DNA'sına yeni bilgiler eklemesi gerekir

Halbuki bakteri bir değişim sonucu direnç kazanmaz

Bu direnç onda zaten mevcuttur

3

Evrimcilerin faydalı mutasyon olarak gösterdikleri örneklerin tamamında meydana gelen mutasyon o organizmanın bilgi kaybetmesine yani zarar görmesine sebep olmuştur

Bu yüzden evrimciler DNA adlı bilgi bankasına faydalı bilgi ekleyen tesadüfi mutasyonlar konusunda büyük bir çıkmaza düşmüşlerdir

Bakterilerin bu özelliklere sahip olmaları bilim adamlarını oldukça endişelendirmektedir

Son zamanlarda Stephen Hawking gibi bilim adamlarının çizdikleri kıyamet senaryolarında bakterilerin önemli bir yeri vardır

Özellikle hastalık kaynağı olan bakterilerin gen transferi sayesinde farklı antibiyotiklere karşı direnç kazanmaları ortaya süper bakterilerin çıkması ihtimalini artırmaktadır

Yaklaşık otuz yıldır yeni bir antibiyotik üretilmemiştir

Mevcut bakterilerin bir kısmı bu ilaçlara dirençlidir

Bu yüzden her yıl 5 milyon kişi etkisiz hale gelen antibiyotikler yüzünden ölmektedirler

İlaç firmaları gelecek on yıl boyunca yeni bir antibiyotik üretilmeyeceğini söylemektedirler

Diğer bir ifadeyle bu dönem içinde ortaya çıkacak dirençli bir süper mikroorganizma büyük felaketlere yol açabilecektir

(alıntı harun yahya mikro dünya mucizesi)

kaynak:

1- Didem Sanyel Zaferi Biz mi Süper Mikroplar mı Kazanacak? Antibiyotik Direnci Bilim ve Teknik Mart 1999 sf

37

10-09-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Bakteriler Kendilerini Nasıl Korurlar? Sadece bir hücre zarı DNA ve ribozom gibi birkaç organele sahip olan bir canlı acaba bir antibiyotiğe nasıl karşı koyabilir? Tehlikenin ne olduğunu nereden bilebilir kendisine zarar verecek şeyleri nasıl fark edebilir? Buna karşı nasıl "korunma yöntemi" geliştirebilir? Nasıl karar verir? Verdiği kararı nasıl uygular? Nasıl organize olur? Böyle bir canlı için şuur yetenek ya da kavrama gücü gibi şeylerden bahsedebilir miyiz? Elbette bu olanaksızdır O halde bu canlının kendisi için en büyük tehlike olan antibiyotiklerle olan savaşı sırasında gösterdiği şuurlu hareketlerin tatmin edici ve akla uygun bir açıklaması olması gerekmektedir Bu aklın kaynağını görebilmek ve takdir edebilmek için önce bakterilerin antibiyotiklere karşı nasıl bir direniş içinde olduklarını inceleyelim Bazı bakteri türleri için antibiyotik vücuda girdiğinde yapılabilecek en iyi şey mümkün olduğunca çoğalmaktır Antibiyotiklere karşı koyamayanlar yenilir ve ölürler Antibiyotiğe dayanıklılık gösterebilenler adeta toplu karar almışlarcasına hemen çoğalmaya başlar ve dayanıklı yeni nesiller meydana getirirler Dolayısıyla vücuda alınan antibiyotik bunların tümünü ortadan kaldırmaya yetmez ve yeni dayanıklı türü yok edecek güce sahip olamaz Bunun sonucunda vücuttaki hastalık antibiyotiğe rağmen devam eder Bakterilerin başvurdukları ikinci bir yol ise bakterinin kendi kendisini değişikliğe uğratmasıdır Bunu da genetik yapısını değiştirerek yapar Bakteri antibiyotik ile daha önce karşılaşmıştır ve antibiyotiğin kendisine hangi yönden yaklaşacağını "bilir" Daha sonra antibiyotiklerin etki edeceği yerlerde genetik değişiklikler gerçekleştirir Örneğin hücre duvarını etkileyen antibiyotikler için sürpriz moleküller geliştirmeye başlar Böylelikle bir sonraki karşılaşmada antibiyotikler bu yeni üretilmiş moleküllerin direnci ile karşılaşır ve hücre duvarına etki edemezler Bakterinin yaptığı bir başka şuurlu hareket ise ilacın hedefine ulaşmasını engellemektir Bunu da ya ilacı dışarı pompalayarak veya girişini tamamen engelleyerek gerçekleştirir Elbette böyle bir yöntemi gerçekleştirmeye yarayan mekanizmalar için de genetik değişikliklerin yapılması gerekmektedir Bakteriler bunu da kolaylıkla başarırlar Bakteri bir başka korunma yöntemi olarak antibiyotiğin gelip bağlanacağı yeri değiştirir Antibiyotik normal şartlarda etki etmesi gereken yere ulaşamadığı için bakteriyi etkisiz hale getiremez Bakterinin böyle bir değişikliği sağlayacak genleri nereden edindiği ise hala bilinmemektedir Bakteriler antibiyotiklere direnç gösterebilmek için kendi genetik yapılarını değiştirirler Sonra tüm topluluğun hayatta kalabilmesi için ilgili genleri bir köprü vasıtasıyla diğer bireylere iletirler Bakteri ayrıca antibiyotiğin hedef aldığı bölgeyi dayanıklı hale getirebilir Sözgelimi streptokok bakterilerinden bazıları yaşamlarını ancak timidin adlı bir molekülün varlığıyla sürdürürler Eğer bir antibiyotik streptokokun timidin üretmesini önlüyorsa bakteri antibiyotiğin "bilmediği" yollarla timidin üreterek kendisini korur Böylelikle antibiyotik bilmediği bir şekilde üretilen bu maddenin kaynağını ortadan kaldıramayacak ve dolayısıyla bakteriyi yok edemeyecektir Bakterilerin şuurlu hareket ettiklerine dair bir başka delil ise "bilenlerin bilmeyenlere öğretmesidir" Genetik yapısını değiştirerek direnç göstermeyi başaran bir bakteri değişimi sağlayan genleri kendi türünden olsun olmasın diğer bakterilere geçirebilmektedir Bunu yapabilmek için iki bakteri arasında bir köprü oluşur ve ilgili gen birinden diğerine iletilir İkinci yöntem ise bir bakterinin halka şeklindeki DNA'sını ortama bırakması ve diğerlerinin bunu alarak kendi genetik şifrelerine katmalarıdır Halka şeklindeki bu DNA parçalarına plazmid adı verilmektedir Burada tek bir plazmidle bakterinin birden fazla antibiyotiğe direnç geliştirmesi mümkündür(1) Bakterilerin kullandığı bu yöntem tıp çevrelerince en çok korkulan yöntemdir ve bu hastalıkların önüne geçilmesini sürekli olarak engellemektedir Geliştirilen antibiyotik ile ortadan kaldırılması umut edilen bir hastalık bakterinin yapısını değiştirmesi edeni ile yeni bir şekil almakta ve durdurulamamaktadır Kuşkusuz Allah gözle görülmeyen bu üstün tecellisine insandan çok daha üstün bir şuur ve kıvrak bir zeka vermiştir Bir bakteri Allah'ın ilhamı ile insanların daha önceden fark edemediği hatta tahmin bile edemediği gelişmeleri tespit edebilmekte ve onlardan daha atik davranmaktadır İnsanın kendisi de bu durumun farkındadır Yıllarca süren araştırmalar dev laboratuvarlar tek bir bakterinin bu kıvrak zekasına karşı koyabilmek buna karşı çözüm yolları bulabilmek için seferber edilmiştir Bakterilerin bu özelliği evrimciler tarafından teorinin sözde ispatı olarak yaygın bir şekilde kullanılmıştır Onlara göre bazı bakterilerin antibiyotiklere ve bazı böceklerine karşı direnç göstermeleri ve bazı böceklerin DDT denilen böcek ilaçlarına karşı bağışıklık kazanmaları evrime delil olarak gösterilmiştir Aslında burada evrimsel bir ispattan ziyade bazı gerçeklerin ve deney sonuçlarının evrim ideolojisi savunucuları tarafından çarpıtılması söz konusudur Bilindiği gibi evrim teorisinin öne sürdüğü temel değişim mekanizmaları içinde mutasyon çok önemli bir yere sahiptir Bu iddiaya göre bazı dış ve iç etkiler sebebiyle DNA diziliminde meydana gelen tesadüfi değişimler uzun vadede yeni türlerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır Gerçekten de DNA diziliminde çeşitli etkilere bağlı olarak mutasyonlar olmaktadır Bu mutasyonların bir kısmı zararlıdır yani oluştuğu organizmaya hasar verir; geri kalan mutasyonlar ise herhangi bir etkiye sahip değildir Ancak bilinen ve gözlenen bütün mutasyonların negatif etkili veya etkisiz olmalarına rağmen evrimciler bazen faydalı mutasyonların gerçekleştiğine ve bu sayede yeni türlerin ortaya çıktığına inanırlar (ayrıntılı bilgi için bkz Harun Yahya Hayatın Gerçek Kökeni) Bakterilerin antibiyotiklere direnç kazanarak hayatta kalmaları evrimcilere göre bakterilerin faydalı mutasyonlara uğramış olmalarının dolayısıyla da evrimin en önemli delillerinden biridir Ancak evrimcilerin böyle bir sonuca ulaşmaları onların ideolojik eğilimlerinden kaynaklanmaktadır Ayrıntılı olarak incelendiğinde bakterilerin antibiyotiklere direnç kazanmalarının evrime bir delil oluşturmayacağı açıkça ortaya çıkmaktadır Bu gerçekleri madde madde sıralamak mümkündür: 1 Antibiyotik adı verilen maddelerin tamamı daha önce doğada zaten mevcut olan mikroorganizmalardan elde edilmişir Bu canlılar farklı bakterileri parçalayıp öldürebilen maddeler üretmektedirler Ancak bazı mikroorganizmalar bu tür antibiyotiklere karşı bünyenin savunma yapmasını sağlayan genlere sahiptirler Yani o canlının savunma sistemi antibiyotiğin içindeki öldürücü maddeye karşı hazırlıklıdır Bu savunma mekanizması bilgisinin saklı olduğu gen paketi bakteriler arasında özel bir yöntemle paylaşılabilmektedir Mesela bir bakteri grip aşısına karşı bir silaha sahiptir Bu bakteri sahip olduğu silaha ait bilgiyi "plasmid" adı verilen ve bilgisayarla uğraşanların disket olarak düşünebilecekleri paketler halinde ortama bırakır Bu bilgi diğer bakteriler tarafından alınarak kendi bilgi bankalarına yani DNA'larına monte edilir Böylece farklı bakteriler grip aşısına karşı aynı silahla donanmış olurlar Bu işlem sırasında evrime delil olabilecek hiçbir aşama yoktur Bakteri DNA'sı tesadüfi mutasyonlar geçirip yeni bir özellik kazanmamıştır Direnç göstermesini sağlayacak bilgiye zaten ilk yaratıldığı günden itibaren sahiptir Yapılan genetik araştırmalar sonucunda yüz milyonlarca yıl önce yaşamış bakterilerle günümüzde yaşayan örnekleri arasında bir fark bulunmamış olması bunun önemli delillerindendir Ancak bu bilgi gerektiği anda devreye girmektedir Bu bilgiyi diğer bakterilerle paylaşıma açması da diğer bakterilerin tesadüfen evrimleştiklerine değil bu bilginin kullanımı için yaratılmış olan mekanizmadaki tasarıma ve mükemmelliğe delildir 2 Antibiyotiklere dirençli olan bakteriler hayatta kalır ve direnç genine sahip olmayanlar ölürler Böylece yeni bir tür ortaya çıkmış olmaz Sadece dirençsiz bakteriler öldüğü için direnç sahibi bakteriler çoğalmış olurlar Bu ise evrimcilerin iddia ettikleri gibi yeni bir tür değil aynı bakterinin bir çeşididir Evrim teorisini savunanlar bu değişime mikro-evrim adını verirler ve bu küçük değişimin makro-evrim adı verilen geniş çaplı türleşmeye delil olduğunu iddia ederler Ancak üstte verilen bilgilerden anlaşılacağı gibi bakterilerin antibiyotiklere karşı direnç genleri taşımaları ve bunları diğer bakterilere nakletmeleri evrimsel bir mekanizma değildir Bu yüzden evrimin delili olarak değerlendirilemezler Bu durumun evrim olarak yorumlanması için meydana gelen değişimin o canlının DNA'sına yeni bilgiler eklemesi gerekir Halbuki bakteri bir değişim sonucu direnç kazanmaz Bu direnç onda zaten mevcuttur 3 Evrimcilerin faydalı mutasyon olarak gösterdikleri örneklerin tamamında meydana gelen mutasyon o organizmanın bilgi kaybetmesine yani zarar görmesine sebep olmuştur Bu yüzden evrimciler DNA adlı bilgi bankasına faydalı bilgi ekleyen tesadüfi mutasyonlar konusunda büyük bir çıkmaza düşmüşlerdir Bakterilerin bu özelliklere sahip olmaları bilim adamlarını oldukça endişelendirmektedir Son zamanlarda Stephen Hawking gibi bilim adamlarının çizdikleri kıyamet senaryolarında bakterilerin önemli bir yeri vardır Özellikle hastalık kaynağı olan bakterilerin gen transferi sayesinde farklı antibiyotiklere karşı direnç kazanmaları ortaya süper bakterilerin çıkması ihtimalini artırmaktadır Yaklaşık otuz yıldır yeni bir antibiyotik üretilmemiştir Mevcut bakterilerin bir kısmı bu ilaçlara dirençlidir Bu yüzden her yıl 5 milyon kişi etkisiz hale gelen antibiyotikler yüzünden ölmektedirler İlaç firmaları gelecek on yıl boyunca yeni bir antibiyotik üretilmeyeceğini söylemektedirler Diğer bir ifadeyle bu dönem içinde ortaya çıkacak dirençli bir süper mikroorganizma büyük felaketlere yol açabilecektir (alıntı harun yahya mikro dünya mucizesi) kaynak: 1- Didem Sanyel Zaferi Biz mi Süper Mikroplar mı Kazanacak? Antibiyotik Direnci Bilim ve Teknik Mart 1999 sf 37