Tarihte Kurulan Türk Devletleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-06-2012

Kültür ve teşkilât: Harezmşahların askerî ve idarî teşkilâtı, ana hatları ile Büyük Selçuklular'dan alınmıştır

Harezmşahların ordusu, Tekiş zamanında, doğunun en büyük askerî kuvveti hâlini almıştı

Harezmşahlarda malî işler Dîvân-ı İstifâda, askerî işler ise Dîvân-ı Arz’da görülürdü

Dîvâna sultanın vekili sıfatı ile vezir-i âzam başkanlık ederdi

Harezmşahlarda ordu, hassa ordusu ve eyalet askerlerinden meydana geliyordu

Memleketin her tarafına dağılmış haldeki ıktâ sahiplerinden teşekkül eden muazzam bir süvari kuvveti bulunuyordu

Ayrıca, muhtelif eyaletlerde askerî valilerin emri altında özel kuvvetler vardı

Bunlar, sultana tam bağlı olup, istenildiği yere kuvvet sevk ederlerdi

Harezmşahlar Devletinin adlî teşkilâtı bütün Müslüman-Türk devletlerinde olduğu gibi şer’î ve örfî kanunlar idi

Memlekette en çok Hanefî ve kısmen de Şâfiî mezhebinin hükümleri uygulanırdı

Şer’i mahkemelere kadılar bakmaktaydı

Orduya mensup olanların şer’î meselelerini halletmek için, kazaskerler yani ordu kadıları vardı

Harezmşahlar devrinde başkent Cürcan başta olmak üzere, Herat, Belh, Merv, Nişâbur, Buhâra ve Semerkand bir bilim ve sanat merkezi hâline gelmişti

Cürcan’da on büyük vakıf kütüphâne vardı

Nişabur, ilim ve sanat adamlarının toplandıkları parlak bir medeniyet merkezi olmuştu

Eski binalar tamir edilmiş, yeni yeni medreseler, hânkâhlar ve saraylar ile süslenmişti

Hükümdar ve şehzadeler, genellikle iyi tahsil görmüş, kültür sahibi insanlardı

Âlimleri ve şairleri saraylarında topluyor, onlara en büyük değeri veriyor ve himaye ediyorlardı

Meselâ Atsız, Horasan seferinden dönüşte Zemahşerî, Fahreddîn Râzî, Şemseddîn Muhammed gibi âlim ve bilginleri Harezm’e getirmişti

Avfi, Harezm’deki ilim ve sanat adamlarını gökteki yıldızlara benzetmektedir

Bu durum, Moğol istilâsından önce, Harezm’in medenî inkişafını çok iyi belirtmektedir

Memleketin her tarafında kütüphaneler, hastaneler, eczaneler ve hanlar yapılmıştı

10-06-2012	#19
Prof. Dr. Sinsi	Tarihte Kurulan Türk Devletleri Kültür ve teşkilât: Harezmşahların askerî ve idarî teşkilâtı, ana hatları ile Büyük Selçuklular'dan alınmıştır Harezmşahların ordusu, Tekiş zamanında, doğunun en büyük askerî kuvveti hâlini almıştı Harezmşahlarda malî işler Dîvân-ı İstifâda, askerî işler ise Dîvân-ı Arz’da görülürdü Dîvâna sultanın vekili sıfatı ile vezir-i âzam başkanlık ederdi Harezmşahlarda ordu, hassa ordusu ve eyalet askerlerinden meydana geliyordu Memleketin her tarafına dağılmış haldeki ıktâ sahiplerinden teşekkül eden muazzam bir süvari kuvveti bulunuyordu Ayrıca, muhtelif eyaletlerde askerî valilerin emri altında özel kuvvetler vardı Bunlar, sultana tam bağlı olup, istenildiği yere kuvvet sevk ederlerdi Harezmşahlar Devletinin adlî teşkilâtı bütün Müslüman-Türk devletlerinde olduğu gibi şer’î ve örfî kanunlar idi Memlekette en çok Hanefî ve kısmen de Şâfiî mezhebinin hükümleri uygulanırdı Şer’i mahkemelere kadılar bakmaktaydı Orduya mensup olanların şer’î meselelerini halletmek için, kazaskerler yani ordu kadıları vardı Harezmşahlar devrinde başkent Cürcan başta olmak üzere, Herat, Belh, Merv, Nişâbur, Buhâra ve Semerkand bir bilim ve sanat merkezi hâline gelmişti Cürcan’da on büyük vakıf kütüphâne vardı Nişabur, ilim ve sanat adamlarının toplandıkları parlak bir medeniyet merkezi olmuştu Eski binalar tamir edilmiş, yeni yeni medreseler, hânkâhlar ve saraylar ile süslenmişti Hükümdar ve şehzadeler, genellikle iyi tahsil görmüş, kültür sahibi insanlardı Âlimleri ve şairleri saraylarında topluyor, onlara en büyük değeri veriyor ve himaye ediyorlardı Meselâ Atsız, Horasan seferinden dönüşte Zemahşerî, Fahreddîn Râzî, Şemseddîn Muhammed gibi âlim ve bilginleri Harezm’e getirmişti Avfi, Harezm’deki ilim ve sanat adamlarını gökteki yıldızlara benzetmektedir Bu durum, Moğol istilâsından önce, Harezm’in medenî inkişafını çok iyi belirtmektedir Memleketin her tarafında kütüphaneler, hastaneler, eczaneler ve hanlar yapılmıştı