Pontos Sorunu...

Trabzon Geçici Hükümeti ve Rusya da 1917 Mart Devrimi

Khrisantos’un çizgisi, bağımsızlıkçı ya da eşitlikçi-otonomi çizgisi olarak nitelenmektedirTrabzon’daki bu Pontos faktörü savaş boyunca gerek Türkler tarafından gerekse de İttifak güçlerince de resmi olarak tanınmışlardır

16 Nisan 1916 da Trabzon valisi şehrin yönetimini Metropolit Khrisanthos’un başında olduğu üç kişilik heyete devredince şunları söyler: "Bu alanları Yunanlılardan aldık ve buğun yine Yunanlılara veriyoruz Size camilere dönüştürdüğümüz kiliselerinizi de veriyoruz, uygun görürseniz yine kilise olarak da kulanın[38]

18 Nisan da Ruslar Trabzon’a girerler Halk ve metropolit Rus Ordusunu büyük bir coşkuyla karşılarlar Pontos’lular baskı, şiddet ve ekonomik sömürü ile gecen 455 yıllık Türk iktidarından sonra ilk kez kendini özgür hissediyor Bundan dolayı Rus ordusuna büyük sempati gösterilir

Artik Trabzon da yeni bir yasam kurulmaya başlanmıştır Pontos’luların kendilerine güveni yeniden gelmiştir Ulusal duyguların gelişmesi öyle bir asamaya gelmişti ki Rus Ordusu ile birlikte gelen din adamlarının dini törenlerde kullanmak için Rus yönetiminden istedikleri Chrisokefalis kilisesinde Rus din adamlarının kullanmasına karsı çıkacaklardır Rusların faaliyetlerinden duydukları rahatsızlıkları ifade etmekten de çekinmezler Bir Rus arkeologun Bizans’a ait mozaik örneklerini yerlerinden sokup Rusya’ya göndermesi girişimine karsı çıkarak onu geri adim atmaya dahi zorlamışlardır

Trabzon Geçici Hükümeti bölge devletlerinin de tanıdığı meşru bir güç olarak iki yıl iktidarını sürdürür Bu iki yıllık süreç Trabzon Bizans ihtişamına benzer günler yasadı Khrisanthos Geçici Hükümet düşüncesinin ilham kaynağıdır Kendisi "Doğu Partisi"nin görüşlerine yakindir ve bu görüşleri hayata geçirmektedir Rum kimliğinin temel rol oynadığı bir Rum – Müslüman federasyonu düşüncesi kendisine çok çekici geliyordu Bu politika Türklerle barışma ve çelişkileri törpüleme politikasıydı[39] Tam da bu politikadan dolayı Rusya’ya göçmüş olan Rumların geri dönme projesine karsı çıkıyordu (bu göçlerin en önemli nedeni askerden kaçmak ve 1914 ta başlayan Türk saldırılarına karsı canini güvenceye almak içindir) Ancak Pontos’lu mülteciler Khrisanthos’un bu politikasını benimsemiyorlardı İdeolojik düzeyde ise mülteciler daha liberal eğilimler taşıyorlardı, bu yüzden hem Khrisanthos un teokratik rejimi hem de Türk egemenliğini de reddediyorlardı Sırasıyla Khrisanthos da Kafkas kökenli Rumları, özellikle de Kars Rumlarını devrimden etkilenmişler olarak nitelendiriyordu Trabzon’da çıkan Epoxi (mevsim) gazetesinde 1919 yılında Rusya’daki mültecilerin yazdığı bir yazıda şu cümleler yer almaktadır: "Rusya’da ne olduysa burada da o olacaktır, o yüzden dışarıya göç edenler için en iyisi buraya tekrar geri gelmeleridir[40]

Ancak savaştan çok daha önceleri Trabzon da sosyalist düşünceler kök salmaya başlamıştır (Yazar Yorgos Fotiadis Pontos’taki teokratik eğitim sistemini eleştirerek gençleri sağırlaştıran ve gözlerini kör eden bir eğitim sistemi olduğunu belirtiyor Fotiadis Yunanca ilk antikapitalist tiyatro oyununu yazmıştır) Keza İstanbul’da çıkan sosyalist Laos(Halk) gazetesi Pontos’ta da dağıtılmaktadır Okuyucuların gönderdikleri yazılardan da anlaşıldığı üzere gazetenin büyük bir etkisi vardır[41] Pontostaki sosyalist düşüncelerin önemli bir diğer göstergesi de daha 1910 yılında Trabzon da sosyalist bir gazetenin basılıyor olmasıdır

1917 de Rusya’da yaşanan gelişmeler Pontosu da dolaysız etkilemektedir 1917 Martında Rusya’da Çarın mutlak egemenliğini sınırlayan burjuva devrimi, Pontus’ta da savaş cephesini de etkilemektedir Keza Rus Ordusunun ilerlemesi durdurulacaktır Rusçadaki geçici hükümetin basındaki Kerensky Trabzon’da Pontos’lularin lehine olan siyasal koşulların korunmasından yana bir politika izlemektedir

Sovyetlerin kontrolünde olan bütün alanlarda kendiliğinden isçi, koylu ve askeri birlikleri (Sovyetler) örgütlenecektir Böylece Pontos’luların katılımıyla Trabzon’da da Sovyetler hayata geçirilecektir İlginçtir, metropolit Khrisanthos’un kendisi de bu Sovyetlerde yer alacaktır Orduda hizmet eden Kafkas Pontoslularinin taşra niteliklerinden dolayı askeri Sovyetler de örgütlenecektir[42]

Oluşturulan halk temsilcileri konseylerine böylece Pontoslular da katılır Sovyetlerin en karakteristik örneklerden birisi de yönetimindeki dört komiser'in yani bir ermeni, bir Müslüman, bir Rus ve bir Pontoslunun üstlendiği Kars ilindeki yönetimdir Pontos cemaatini dolaysız etkileyen düzenlemelerden(reform) biri de eğitim üzerindeki kilise etkisinin kaldırılarak devletleştirilme uygulamasıdır

Pontos’taki eğitim camiasında iki önemli siyasal eğilim gözlenmektedir: Birincisi toplumsal-devrimci ve ikincisi de liberal milliyetçi eğilimler Aralarındaki en önemli farklardan biri de Türkler karsısındaki tutuma iliksindir Birinci gruptakiler (toplumsal-devrimci) tıpkı ayni ideolojik geleneği savunan Ermeni benzerleri ve Menşevikler gibi Türk düşmanı bir politika izlemektedir, liberal milliyetçiler ise Türklere karsı daha ilimli bir politika sahibiydi Mart 1917 de Kurulan geçici hükümet bu anlayışa daha yakindir ve sonuçta bunlar daha baskın çıkacaktır