Tarihimize Şan Verenler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-07-2012

Kanuni Sultan Süleyman

On altınca asır, tarihimizin en parlak devresi Bu devreye 46 yıllık saltanatı ile mührünü basan şanlı hünkâr Avrupalıların, "Muhteşem" sıfatını kullandıkları Sultan Süleyman
Karadeniz'in şirin vilayetlerinden ve Osmanlı Devleti sancaklarından Trabzon'da 6 Kasım 1494'te dünyaya gelen küçük yavruya isim düşünülmektedir Bu erkek çocuğun babası, geleceğin "Yavuz"u olacak olan Şehzade Selim'dir Sancak Beyi olarak Trabzon'da bulunmaktadır İsim için eskiden beri devam edegelen bir an'aneye başvurulur ve Kur'an-ı Kerim'den tefe'ül edilir Açılan sahifedeki "İnnehu min Süleyman" âyetinden alınarak yavruya Süleyman ismi verilir

Şehzade Süleyman henüz küçük yaşlanndan itibaren şanlı pederinin bırakacağı muazzam Devletin becerikli idarecisi olacak şekilde yetiştirilir Mükemmel dinî kültürün yanında san'at da öğretilir istikbalin Kanunisi'ne Hocası Mevlânâ Hayreddin O'na dinî ilimleri öğretmiştir Ayrıca devrin meşhur âlimlerinden müsbet ilimleri tahsil etmiştir San'at olarak ta kuyumculukta karar kılınmıştır Bu san'attaki ustasıyla Şehzade Süleyman arasında cereyan eden bir hadise hayli enteresandır Şehzade Süleyman, ustasının verdiği vazifeyi yapmayınca ustası, "Sana bin sopa vuracağım" der Bunu duyan Şehzade Süleyman'ın annesi Hafza Hatun ustadan evladının affını rica eder ve ustaya bin altın verir Fakat usta yemin etmiştir Yemini yerine getirmek için bir formül bulur ve çırağı Şehzade Süleyman'dan altınları yüz ince tel haline getirmesini ister Ustanın isteği yerine getirilince, usta bu yüz altın telle Şehzadeye on kere vurur

Şehzade Süleyman dedesi IIIBayezıd'ın sağlığında Devlet idareciliğine ilk adımı atmıştır Evvela Şebinkarahisar, ardından Bolu sancak beyliğine tayin edilir Bu iki tayine de amcası Şehzade Ahmet itiraz etmiştir Tahta oturmayı ümid eden Şehzade Ahmed, yeğeninin, Yavuz Selim hesabına ümidini engelleyeceğini hesaplamaktadır Ve şehzade Süleyman Kefe sancakbeyliğine tayin edilir Henüz çocukluk çağındaki Şehzade Süleyman sancak beyliğinden önce yine henüz Şehzade olan pederi Şehzade Selimin Şah İsmail ordusunu Erzincan'da darmadağın ederken de yanıbaşındadır

Yavuz Sultan Selim'in padişahlığı esnasında; Şehzade Süleyman padişah'ın payitahtta bulunmadığı sıralar babasına vekalet etmiş, daha sonra Saruhan sancak beyliği vazifesi ile Manisa'ya gönderilmiştir

Tahta oturuşu ve sonrası

Yavuz'un 22 Eylül 1520'de vefatı üzerine Şehzade Süleyman 30 Eylül 1520'de Osmanlı tahtına oturmuştur İlk icraat olarak adalet işlerini yoluna koymuş ve iç huzuru sağlamak için uğraşmıştır 6 Şubat 1521 de Canbirdi Gazali isyanının bastırılmasından sonra üç kıtada 46 yıl boyunca devam edecek seferlere başlamıştır

Kanunî, 7 Eylül 1566'da vefatına kadar 13 "Sefer-i Hümâyûn'a" çıkmıştır Bu seferlerin neticesinde dört bir yanda kazanılan zaferler ve yapılan fetihlerle Devlet ihtişamın zirvesine ulaşmıştır Garpta Belgrad'ın, Rodos'un fethedilmesi, Mohaç zaferinin kazanılması, Estergon seferi neticesinde alınan topraklar ve Viyana kapılarına dayanış Doğuda ve Güneyde; İran üzerine yapılan seferlerle doğu hududunun sağlamlaştırılması Akdenizdeki fetihler Afrika kıtasındaki fetihler Bütün bu fetihlerle Kanuni pederinden devraldığı topraklara; Trablusgarb'ı, İrak'ı, Cezayir'i Anadolu'da Van'dan Ardahan'a kadar kuzey ile kuzeydoğu topraklarını, Batı'da; Macaristan, Erdel, Belgrad havalisini, Rodos'u, Adalar denizinde

en mühimmi Sakız olmak üzere çeşitli Venedik ve Ceneviz sömürgelerini Akdeniz'de büyük ehemmiyeti olan Cerbe adasını ilave etmiş; Akdeniz'le Kızıldeniz'i ve Basra Körfezini birer Müslüman Türk gölü haline getirmiş; Osmanlı sancağını Umman ve Hint denizlerinde dalgalandırmıştır Doğu sınırında çıbanbaşı olan Safevileri büsbütün sindirmiş ve İspanya krallığı ile Almanya imparatorluğuna ve Avusturya devletine, Osmanlı Devletinin hakimiyetini kabul ettiren anlaşmalar imzalatıp haraca bağlamıştır Geriye hudutlarında güneş batmayan muhteşem bir Devlet bırakan bu idarecilerin devresinde Osmanlı Devleti "süpergüç" olmuştur

Osmanlı Devleti Kanuni devrinde adaletiyle, idaresiyle, iktisadi faaliyetleriyle, ilim, kültür, san'at faaliyetleriyle bütün dünyaya örnek olmuştur

Kanuni rahat döşeğinde ölümü hazmedememiş, Hakkın emanetini harp meydanında teslim etmek istemiş ve öyle de olmuştur Son "Sefer-i Hümayun'da" ordu Zigetvar kalesi önlerindeyken top, tüfek sesleri, kılıç şakırtıları arasında teslim-i ruh etmiştir Vefatının akabinde de kale fethedilmiştir

Kanuni harp sanatındaki mahareti yanında, san'atkarlığıyla da tanınır Aynı zamanda usta bir şairdir "Muhibbi" mahlasıyla (takma ad) yazdığı şiirlerde san'atının ve fikrinin pırıltılarını görmekteyiz Bütün hayatı boyunca adımlarını, Allah rızası için atmaya çalışmış olan bu cihangir padişah Tevhid uğruna her fedakârlığı göze almaktan çekinmemiştir

Bir şiirinde şöyle der:

"Halk içinde mü'teber bir nesne yok devlet gibi

Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi

Saltanat dedikleri ancak cihan gavgaasıdır

Olmaya baht-u saadet dünyada vahdet gibi"

Hak için, "İla-yi kelimetullah" için çalıştığını hareketleriyle gösterdiği gibi, fikrini "Muhibbi" mahlasıyla yazdığı şiirlerinde sık sık işlediğini görmekteyiz Kanuni, şu meşhur şiirinde niyetini açıkça belirtmektedir:

"Allah Allah diyelim, sancak-ı şahı çekelim,

Yürüyüp her yandan Şark'a sipahi çekelim

İki yerden kuşanalım yine gayret kuşağın,

Bulaşıp toz ile toprağa bu rahı çekelim,

Payimal eyliyelim kişverini sürhserin,

Gözüne sürme deyu dûd-ı siyahı çekelim

Bize farz olmuş iken olmamız İslâm'a zahir

Nice bir oturalım bunca günahı çekelim!

Umarım rehber ola bize Ebübekr ü Ömer

Ey Muhibbi, yürüyüp Şark'a sipahi çekelim!"

Bu büyük hükümdarın devrinde yüzlerce büyük şahsiyetler yetişmiştir Edebiyyata; Fuzulî, Bakî İlim'de; Zenbilli Ali Efendi, İbni Kemal ve Ebussuud Efendi Mimaride; Koca Sinan Tarih'te; Selanikî Mustafa, Âli, Celâlzâde Mustafa, Nişancı Mehmet Coğrafyada; Pîri Reis Denizcilikte; Barbaros Hayreddin Paşa ve Turgut Reis Önde gelen isimlerdendir

Şair Padişahlardan Kanûnî'nin meşhur Beyti:

Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi

Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi

İlme ve buna bağlı olarak âlimlere ve san'atkarlara büyük değer veren Kanuni Devrinde Osmanlı sınırları yüzlerce san'at eserleriyle süslenmiş, yüzlerce eser yazılmıştır Mimari sahasındaki başlıca eserler; Süleymaniye Külliyesi, Babasının n yaptırdığı Sultan Selim Camii, oğullan Şehzade Mehmed ve Cihangir n yaptırdığı camiler Kızı Mihrimah Sultan n yaptırdığı Edirnekapı ve Üsküdar'daki camiler, Haseki Sultan Camii ve medresesi ve her tarafa dağılmış, köprüler, medreseler, tekkeler

Şan ve şerefle dolu bir devri ve Hak âşığı şanlı hünkan anlatmaya ciltler dolusu yazılar yetmez Biz Kanuni hakkındaki yazımızı taşıdığı mânâ itibariyle vasiyyeti ve bir şiirle noktalayalım

Kanuni hastalığı esnasıda Ebussuud efendiye bir sandık teslim ederek vefatında bu sandıkla gömülmesini vasiyyet etmiştir Vefatı takiben ulemâ arasında yapılan tartışmalar neticesinde, dinimizde eşya ile gömülmek caiz görülmediğinden sandık kabre konulmaz Fakat merak üzere açılır İçindekileri gören Ebussuud efendi göz yaşlarını tutamaz Sandıkta Kanuni'nin verdiği hükümler için aldığı fetvalar vardır Ebussuud efendi ağlayarak "-Süleyman sen kendini kurtardın biz ne yapacağız" der

Kanuni için ağlayanlardan birisi de şair Baki'dir "Kanuni Sultan Süleyman Mersiyyesi" ile hislerini dile getirmiştir Bu meşhur manzumenin altıncı bendininin son beyitleriyle yazımızı noktalayalım:

Şöyle diyor Baki şanlı hünkar için:

"Dest-i fenada merg-i hevâ durmayıp döner

Tiğın Huda yolunda sebil etti canları

Şemşîr gibi rûy-ı zemine taraf taraf

Saldın demir kuşaklı cihan pehlivanları

Aldın hezâr bütkedeyi mescid eğledin

Nâkus yerlerinde okuttun ezanları

Âhir çalındı kûs-ı rahîl ettin irtihâl

Evvel konağın oldu cinân büstanları

Minnet Hudâya iki cihanda kılup saîd

Nâm-ı şerifin eyliye hem gazi hem şehid"

10-07-2012	#19
Prof. Dr. Sinsi	Tarihimize Şan Verenler Kanuni Sultan Süleyman On altınca asır, tarihimizin en parlak devresi Bu devreye 46 yıllık saltanatı ile mührünü basan şanlı hünkâr Avrupalıların, "Muhteşem" sıfatını kullandıkları Sultan Süleyman Karadeniz'in şirin vilayetlerinden ve Osmanlı Devleti sancaklarından Trabzon'da 6 Kasım 1494'te dünyaya gelen küçük yavruya isim düşünülmektedir Bu erkek çocuğun babası, geleceğin "Yavuz"u olacak olan Şehzade Selim'dir Sancak Beyi olarak Trabzon'da bulunmaktadır İsim için eskiden beri devam edegelen bir an'aneye başvurulur ve Kur'an-ı Kerim'den tefe'ül edilir Açılan sahifedeki "İnnehu min Süleyman" âyetinden alınarak yavruya Süleyman ismi verilir Şehzade Süleyman henüz küçük yaşlanndan itibaren şanlı pederinin bırakacağı muazzam Devletin becerikli idarecisi olacak şekilde yetiştirilir Mükemmel dinî kültürün yanında san'at da öğretilir istikbalin Kanunisi'ne Hocası Mevlânâ Hayreddin O'na dinî ilimleri öğretmiştir Ayrıca devrin meşhur âlimlerinden müsbet ilimleri tahsil etmiştir San'at olarak ta kuyumculukta karar kılınmıştır Bu san'attaki ustasıyla Şehzade Süleyman arasında cereyan eden bir hadise hayli enteresandır Şehzade Süleyman, ustasının verdiği vazifeyi yapmayınca ustası, "Sana bin sopa vuracağım" der Bunu duyan Şehzade Süleyman'ın annesi Hafza Hatun ustadan evladının affını rica eder ve ustaya bin altın verir Fakat usta yemin etmiştir Yemini yerine getirmek için bir formül bulur ve çırağı Şehzade Süleyman'dan altınları yüz ince tel haline getirmesini ister Ustanın isteği yerine getirilince, usta bu yüz altın telle Şehzadeye on kere vurur Şehzade Süleyman dedesi IIIBayezıd'ın sağlığında Devlet idareciliğine ilk adımı atmıştır Evvela Şebinkarahisar, ardından Bolu sancak beyliğine tayin edilir Bu iki tayine de amcası Şehzade Ahmet itiraz etmiştir Tahta oturmayı ümid eden Şehzade Ahmed, yeğeninin, Yavuz Selim hesabına ümidini engelleyeceğini hesaplamaktadır Ve şehzade Süleyman Kefe sancakbeyliğine tayin edilir Henüz çocukluk çağındaki Şehzade Süleyman sancak beyliğinden önce yine henüz Şehzade olan pederi Şehzade Selimin Şah İsmail ordusunu Erzincan'da darmadağın ederken de yanıbaşındadır Yavuz Sultan Selim'in padişahlığı esnasında; Şehzade Süleyman padişah'ın payitahtta bulunmadığı sıralar babasına vekalet etmiş, daha sonra Saruhan sancak beyliği vazifesi ile Manisa'ya gönderilmiştir Tahta oturuşu ve sonrası Yavuz'un 22 Eylül 1520'de vefatı üzerine Şehzade Süleyman 30 Eylül 1520'de Osmanlı tahtına oturmuştur İlk icraat olarak adalet işlerini yoluna koymuş ve iç huzuru sağlamak için uğraşmıştır 6 Şubat 1521 de Canbirdi Gazali isyanının bastırılmasından sonra üç kıtada 46 yıl boyunca devam edecek seferlere başlamıştır Kanunî, 7 Eylül 1566'da vefatına kadar 13 "Sefer-i Hümâyûn'a" çıkmıştır Bu seferlerin neticesinde dört bir yanda kazanılan zaferler ve yapılan fetihlerle Devlet ihtişamın zirvesine ulaşmıştır Garpta Belgrad'ın, Rodos'un fethedilmesi, Mohaç zaferinin kazanılması, Estergon seferi neticesinde alınan topraklar ve Viyana kapılarına dayanış Doğuda ve Güneyde; İran üzerine yapılan seferlerle doğu hududunun sağlamlaştırılması Akdenizdeki fetihler Afrika kıtasındaki fetihler Bütün bu fetihlerle Kanuni pederinden devraldığı topraklara; Trablusgarb'ı, İrak'ı, Cezayir'i Anadolu'da Van'dan Ardahan'a kadar kuzey ile kuzeydoğu topraklarını, Batı'da; Macaristan, Erdel, Belgrad havalisini, Rodos'u, Adalar denizinde en mühimmi Sakız olmak üzere çeşitli Venedik ve Ceneviz sömürgelerini Akdeniz'de büyük ehemmiyeti olan Cerbe adasını ilave etmiş; Akdeniz'le Kızıldeniz'i ve Basra Körfezini birer Müslüman Türk gölü haline getirmiş; Osmanlı sancağını Umman ve Hint denizlerinde dalgalandırmıştır Doğu sınırında çıbanbaşı olan Safevileri büsbütün sindirmiş ve İspanya krallığı ile Almanya imparatorluğuna ve Avusturya devletine, Osmanlı Devletinin hakimiyetini kabul ettiren anlaşmalar imzalatıp haraca bağlamıştır Geriye hudutlarında güneş batmayan muhteşem bir Devlet bırakan bu idarecilerin devresinde Osmanlı Devleti "süpergüç" olmuştur Osmanlı Devleti Kanuni devrinde adaletiyle, idaresiyle, iktisadi faaliyetleriyle, ilim, kültür, san'at faaliyetleriyle bütün dünyaya örnek olmuştur Kanuni rahat döşeğinde ölümü hazmedememiş, Hakkın emanetini harp meydanında teslim etmek istemiş ve öyle de olmuştur Son "Sefer-i Hümayun'da" ordu Zigetvar kalesi önlerindeyken top, tüfek sesleri, kılıç şakırtıları arasında teslim-i ruh etmiştir Vefatının akabinde de kale fethedilmiştir Kanuni harp sanatındaki mahareti yanında, san'atkarlığıyla da tanınır Aynı zamanda usta bir şairdir "Muhibbi" mahlasıyla (takma ad) yazdığı şiirlerde san'atının ve fikrinin pırıltılarını görmekteyiz Bütün hayatı boyunca adımlarını, Allah rızası için atmaya çalışmış olan bu cihangir padişah Tevhid uğruna her fedakârlığı göze almaktan çekinmemiştir Bir şiirinde şöyle der: "Halk içinde mü'teber bir nesne yok devlet gibi Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi Saltanat dedikleri ancak cihan gavgaasıdır Olmaya baht-u saadet dünyada vahdet gibi" Hak için, "İla-yi kelimetullah" için çalıştığını hareketleriyle gösterdiği gibi, fikrini "Muhibbi" mahlasıyla yazdığı şiirlerinde sık sık işlediğini görmekteyiz Kanuni, şu meşhur şiirinde niyetini açıkça belirtmektedir: "Allah Allah diyelim, sancak-ı şahı çekelim, Yürüyüp her yandan Şark'a sipahi çekelim İki yerden kuşanalım yine gayret kuşağın, Bulaşıp toz ile toprağa bu rahı çekelim, Payimal eyliyelim kişverini sürhserin, Gözüne sürme deyu dûd-ı siyahı çekelim Bize farz olmuş iken olmamız İslâm'a zahir Nice bir oturalım bunca günahı çekelim! Umarım rehber ola bize Ebübekr ü Ömer Ey Muhibbi, yürüyüp Şark'a sipahi çekelim!" Bu büyük hükümdarın devrinde yüzlerce büyük şahsiyetler yetişmiştir Edebiyyata; Fuzulî, Bakî İlim'de; Zenbilli Ali Efendi, İbni Kemal ve Ebussuud Efendi Mimaride; Koca Sinan Tarih'te; Selanikî Mustafa, Âli, Celâlzâde Mustafa, Nişancı Mehmet Coğrafyada; Pîri Reis Denizcilikte; Barbaros Hayreddin Paşa ve Turgut Reis Önde gelen isimlerdendir Şair Padişahlardan Kanûnî'nin meşhur Beyti: Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi İlme ve buna bağlı olarak âlimlere ve san'atkarlara büyük değer veren Kanuni Devrinde Osmanlı sınırları yüzlerce san'at eserleriyle süslenmiş, yüzlerce eser yazılmıştır Mimari sahasındaki başlıca eserler; Süleymaniye Külliyesi, Babasının n yaptırdığı Sultan Selim Camii, oğullan Şehzade Mehmed ve Cihangir n yaptırdığı camiler Kızı Mihrimah Sultan n yaptırdığı Edirnekapı ve Üsküdar'daki camiler, Haseki Sultan Camii ve medresesi ve her tarafa dağılmış, köprüler, medreseler, tekkeler Şan ve şerefle dolu bir devri ve Hak âşığı şanlı hünkan anlatmaya ciltler dolusu yazılar yetmez Biz Kanuni hakkındaki yazımızı taşıdığı mânâ itibariyle vasiyyeti ve bir şiirle noktalayalım Kanuni hastalığı esnasıda Ebussuud efendiye bir sandık teslim ederek vefatında bu sandıkla gömülmesini vasiyyet etmiştir Vefatı takiben ulemâ arasında yapılan tartışmalar neticesinde, dinimizde eşya ile gömülmek caiz görülmediğinden sandık kabre konulmaz Fakat merak üzere açılır İçindekileri gören Ebussuud efendi göz yaşlarını tutamaz Sandıkta Kanuni'nin verdiği hükümler için aldığı fetvalar vardır Ebussuud efendi ağlayarak "-Süleyman sen kendini kurtardın biz ne yapacağız" der Kanuni için ağlayanlardan birisi de şair Baki'dir "Kanuni Sultan Süleyman Mersiyyesi" ile hislerini dile getirmiştir Bu meşhur manzumenin altıncı bendininin son beyitleriyle yazımızı noktalayalım: Şöyle diyor Baki şanlı hünkar için: "Dest-i fenada merg-i hevâ durmayıp döner Tiğın Huda yolunda sebil etti canları Şemşîr gibi rûy-ı zemine taraf taraf Saldın demir kuşaklı cihan pehlivanları Aldın hezâr bütkedeyi mescid eğledin Nâkus yerlerinde okuttun ezanları Âhir çalındı kûs-ı rahîl ettin irtihâl Evvel konağın oldu cinân büstanları Minnet Hudâya iki cihanda kılup saîd Nâm-ı şerifin eyliye hem gazi hem şehid"