Uçak aygıtları/ öteki uygulamalar

**Şengül Şirin** · 09-26-2012

UÇAK AYGITLARI

Uçuş paneline yerleştirilen başlıca üç cayroskoplu aygıt,dönme hızı göstergesi,doğrultu cayroskopu ve yapay ufuktur

Bu tür cayroskoplar elektrik motorları ya da hava jetleriyle çalıştırılabilir

Doğrultu cayroskopları,havacılar ve denizciler için standart bir başvuru kaynağıdır

Bunlar,dönme ekseni yatay düzlem üzerinde bulunan üç askılı cayroskoplardır

Eğilme başlar başlamaz cayroskop çerçevesi ile düşey kardan halka arasına yerleştirilen bir anahtar kapanarak bir motoru çalıştırır

bu motor da,yatay düzlemde bir moment uygulayarak cayroskopun tekrar yatay düzleme doğru yalpalanmasını sağlar

Yapay ufuk,uçağın öne arkaya ve sağa sola yatışını belirler

Bu aygıtlar temel olarak,dönme ekseni düşey düzlemde bulunan üç askılı bir cayroskop ile dönme ekseninin gök kutbu çevresindeki görünürdeki hareketi ve öteki rastgele yalpalamaları üzerinde gerekli düzeltmeleri yapan otomatik düzelti aygıtlarından oluşur

ÖTEKİ UYGULAMALAR

Cayroskop ilkesinden,cayropusula ve cayropilot gibi çeşitli uygulama alanlarında ve dönme hareketi olmayan cayroskop aygıtlarında yararlanılır

Dış ivmelerden etkilenmeyen bir dentleştirilmiş magnetik pusula,Yer'in yüzeyinde bölgeden bölgeye gerçek kuzeyden belirli oranlarda sapan magnetik kuzeyi gösterir

Ama bir cayropusula ,gerektiği gibi ayarlanırsa sürekli olarak gerçek kuzeyi gösterebilir

Deniz cayropusulası dönme ekseni yatay düzlemde bulunan üç askılı bir cayroskoptur

Cayroskopun dönme ekseni gerçek kuzeyi göstermediği zaman belirli bir açıyla eğilir ve bu olgudan yararlanılarak cayroskopun sürekli olarak kuzey doğrultusunu araması ve aracın gerçek konumunu (meridyen yerleşimi) belirlemesi sağlanır

Eğilme başlar başlamaz ,sarkaç türü bir aygıt,momentler üretmeye koyulur

ve bu momentler dönme ekseninin meridyene doğru yalpalamasını sağlar

Yalpalarken giderek küçülen yarıçaplarda helisler çizen dönme ekseni,bir süre sonra dengeye ulaştığında üzerinde bulunduğu enleme göre yaptığı kaymayla eşit oranda ama ters yönde yalpalatılarak meridyen düzlemine getirilir

Eğilme etkisinin bulunmadığı durumlarda deniz cayropusulaları doğrultu özelliklerini yitirerek işe yaramaz olurlar

Kutuplarda ve ayrıca araç batıya doğru,Yer yüzeyinin hızına eşit bir hızda yol aldığında bu durum ortaya çıkar

Orta ve üst enlemlerde uçan uçaklarda bu ikinci duruma sık sık rastlandığından deniz cayropusulaları hava seyirlerinde çokça kullanılmaz

Uçak cayropusulası temel olarak,otomatik gözlemli bir doğrultu cayroskopudur

Gözleme aygıtı meridyen doğrultusunu belirleyerek cayroskop ekseninin bu doğrultuda kalmasını sağlar

Gözleme aygıtının magnetik algılama birimi

,aygıt üzerinde Yer'in magnetik alanının doğrultusunda ortaya çıkan değişiklikler uyarınca gerekli düzeltmeleri yapar

Çoğunlukla otopilot denilen cayropilot,temel olarak üç aygıttan oluşur

bu aygıtlardan her biri,uçağın bir düzlemden yaptığı sapmaları belirler ve gerekli düzeltme işlemlerini yerine getirir

Bu işlemler açıklığı denetlemek ve ani kuyruk savurmalarından kaynaklanan sapmaları düzeltmek için dümen kanadının kumandası ,sağa sola yatmalara karşı kanatçıkların yönetimi ve öne arkaya yatmalara karşı yükseklik denetimine yöneliktir

Modern cayropilotlarda sapma hızının belirlenmesi bunun ardından gelir

Bu aygıtlarda kuyruk savurmaları hız cayroskopuyla boşalmada ortaya çıkan değişiklikler ise bununla birlikte kullanılan cayropusulayla belirlenir

bu iki aygıttan alınan sinyaller elektronik olarak birleştirilerek,dümen kanadını yöneten dümen servomotorunu çalıştırması sağlanır

Sağa sola yatmalar ise,bir hız cayroskopu ve yer değiştirmeyi algılayan bir açı sarkaçının yardımıyla belirlenir

Kanatçık servosu da gerekli düzeltme işlemlerini gerçekleştirir

Öne arkaya yatmanın belirlenmesi ve düzeltilmesi de benzer bir işlemle yapılır

Araçların dönme hızını ölçmekte iki askılı cayroskoplardan yaygın biçimde yararlanılır

Sahra toplarının nişan almasında ve topografya çalışmalarında kullanılan teodolitler ise,magnetik pusulalar gibi metal yataklardan etkilenmediğinden,yeraltı madenciliginde kullanılır

Kalemli düşey üç askılı cayroskoplardan da,gemilerin öne arkaya ve sağa sola yalpalamalarının ve trenlerin sallanma hareketlerinin incelenmesinde yararlanılır

Kaynak

AnaBritannica cilt 7 frmsinsi

net için derlenmiştir

09-26-2012	#8
Şengül Şirin	Uçak aygıtları/ öteki uygulamalar UÇAK AYGITLARI Uçuş paneline yerleştirilen başlıca üç cayroskoplu aygıt,dönme hızı göstergesi,doğrultu cayroskopu ve yapay ufukturBu tür cayroskoplar elektrik motorları ya da hava jetleriyle çalıştırılabilir Doğrultu cayroskopları,havacılar ve denizciler için standart bir başvuru kaynağıdırBunlar,dönme ekseni yatay düzlem üzerinde bulunan üç askılı cayroskoplardırEğilme başlar başlamaz cayroskop çerçevesi ile düşey kardan halka arasına yerleştirilen bir anahtar kapanarak bir motoru çalıştırırbu motor da,yatay düzlemde bir moment uygulayarak cayroskopun tekrar yatay düzleme doğru yalpalanmasını sağlar Yapay ufuk,uçağın öne arkaya ve sağa sola yatışını belirlerBu aygıtlar temel olarak,dönme ekseni düşey düzlemde bulunan üç askılı bir cayroskop ile dönme ekseninin gök kutbu çevresindeki görünürdeki hareketi ve öteki rastgele yalpalamaları üzerinde gerekli düzeltmeleri yapan otomatik düzelti aygıtlarından oluşur ÖTEKİ UYGULAMALAR Cayroskop ilkesinden,cayropusula ve cayropilot gibi çeşitli uygulama alanlarında ve dönme hareketi olmayan cayroskop aygıtlarında yararlanılır Dış ivmelerden etkilenmeyen bir dentleştirilmiş magnetik pusula,Yer'in yüzeyinde bölgeden bölgeye gerçek kuzeyden belirli oranlarda sapan magnetik kuzeyi gösterirAma bir cayropusula ,gerektiği gibi ayarlanırsa sürekli olarak gerçek kuzeyi gösterebilirDeniz cayropusulası dönme ekseni yatay düzlemde bulunan üç askılı bir cayroskopturCayroskopun dönme ekseni gerçek kuzeyi göstermediği zaman belirli bir açıyla eğilir ve bu olgudan yararlanılarak cayroskopun sürekli olarak kuzey doğrultusunu araması ve aracın gerçek konumunu (meridyen yerleşimi) belirlemesi sağlanırEğilme başlar başlamaz ,sarkaç türü bir aygıt,momentler üretmeye koyulurve bu momentler dönme ekseninin meridyene doğru yalpalamasını sağlarYalpalarken giderek küçülen yarıçaplarda helisler çizen dönme ekseni,bir süre sonra dengeye ulaştığında üzerinde bulunduğu enleme göre yaptığı kaymayla eşit oranda ama ters yönde yalpalatılarak meridyen düzlemine getirilirEğilme etkisinin bulunmadığı durumlarda deniz cayropusulaları doğrultu özelliklerini yitirerek işe yaramaz olurlarKutuplarda ve ayrıca araç batıya doğru,Yer yüzeyinin hızına eşit bir hızda yol aldığında bu durum ortaya çıkarOrta ve üst enlemlerde uçan uçaklarda bu ikinci duruma sık sık rastlandığından deniz cayropusulaları hava seyirlerinde çokça kullanılmaz Uçak cayropusulası temel olarak,otomatik gözlemli bir doğrultu cayroskopudurGözleme aygıtı meridyen doğrultusunu belirleyerek cayroskop ekseninin bu doğrultuda kalmasını sağlarGözleme aygıtının magnetik algılama birimi,aygıt üzerinde Yer'in magnetik alanının doğrultusunda ortaya çıkan değişiklikler uyarınca gerekli düzeltmeleri yapar Çoğunlukla otopilot denilen cayropilot,temel olarak üç aygıttan oluşurbu aygıtlardan her biri,uçağın bir düzlemden yaptığı sapmaları belirler ve gerekli düzeltme işlemlerini yerine getirirBu işlemler açıklığı denetlemek ve ani kuyruk savurmalarından kaynaklanan sapmaları düzeltmek için dümen kanadının kumandası ,sağa sola yatmalara karşı kanatçıkların yönetimi ve öne arkaya yatmalara karşı yükseklik denetimine yöneliktirModern cayropilotlarda sapma hızının belirlenmesi bunun ardından gelirBu aygıtlarda kuyruk savurmaları hız cayroskopuyla boşalmada ortaya çıkan değişiklikler ise bununla birlikte kullanılan cayropusulayla belirlenirbu iki aygıttan alınan sinyaller elektronik olarak birleştirilerek,dümen kanadını yöneten dümen servomotorunu çalıştırması sağlanırSağa sola yatmalar ise,bir hız cayroskopu ve yer değiştirmeyi algılayan bir açı sarkaçının yardımıyla belirlenirKanatçık servosu da gerekli düzeltme işlemlerini gerçekleştirirÖne arkaya yatmanın belirlenmesi ve düzeltilmesi de benzer bir işlemle yapılır Araçların dönme hızını ölçmekte iki askılı cayroskoplardan yaygın biçimde yararlanılırSahra toplarının nişan almasında ve topografya çalışmalarında kullanılan teodolitler ise,magnetik pusulalar gibi metal yataklardan etkilenmediğinden,yeraltı madenciliginde kullanılırKalemli düşey üç askılı cayroskoplardan da,gemilerin öne arkaya ve sağa sola yalpalamalarının ve trenlerin sallanma hareketlerinin incelenmesinde yararlanılır Kaynak AnaBritannica cilt 7 frmsinsinet için derlenmiştir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır